Matt Damon is helemaal op zijn plek als tot miniatuurmens gekrompen burgerman

'Wat ik zo fijn aan jou vind, is dat je er níét uitziet als een filmster. Dat zei Alexander tegen me toen hij me deze rol gaf.' Matt Damon lacht zijn tanden bloot. Op z'n 47ste oogt hij nog altijd jongensachtig, ondanks de grijze slapen. En toch ook vrij normaal: geen man die zou opvallen in de metro. 'Ik denk dat het waar is, wat Alexander zei. Ik denk ook dat ik daarom vaker interessante rollen heb gekregen. Het maakt me flexibel.'

Alexander Payne is de Alexander in kwestie, de Amerikaanse cineast die in Sideways, The Descendants en Nebraska (films over relatief normale Amerikanen) al vaker kunstig tussen drama en komedie manoeuvreerde, en voor zijn waagstuk Downsizing nu ook sciencefiction inbracht.

Damon speelt een moeizaam rondkomende en wat plompe ergotherapeut uit Omaha die zich tot miniatuurmens laat krimpen. Een nieuwe vinding van Noorse wetenschappers die de ecologische voetafdruk van de mensheid trachten terug te brengen. De vrijwillig gekrompen minimensen worden ondergebracht in op schaal gebouwde idealistische luxe-oorden. Net als in de echte wereld is er minipersoneel nodig en komen er miniasielzoekers.

Damons hoofd kon doorgaan voor dat van een normale man, constateerde Payne. Maar het lichaam van de acteur kon dat kort voor de opnamen van Downsizing zeker niet. Dat lag aan Jason Bourne, het vierde deel in de succesreeks met Damon als CIA-moordenaar met geheugenverlies. 'Bourne, dat is trainen, trainen, trainen...', zegt Damon, 'en ik stapte meteen na die film over naar Downsizing. Alexander raakte in paniek: eh, ben je wel voldoende marshmallows aan het eten?'

Recensie: Downsizing (****)

Met zijn onbeholpen held schetst Payne een kritisch portret van de Amerikaan. Downsizing is allesbehalve perfect, maar de zwakheden verlenen de film ook zijn charme. Lees hier de recensie.

IJs eten op de bank

Wie de openingsscènes uit de actiefilm uit 2016 heeft gezien, waarin Damon als Bourne opdraaft met verbijsterend gespierde ontblote torso, om met één routineuze vuistslag een reus te vellen, kan zich de vrees van Payne voorstellen. Dit is geen ingezakte ergotherapeut uit Omaha. Damon: 'Mensen van mijn leeftijd vragen me wel eens: wat moet ik doen om zo er zo uit te zien als Bourne? Ik antwoord dan: het is het niet waard, het is geen leven, het is niet leuk. Alleen maar in de sportschool, niks eten wat je wilt eten. Ik ben getrouwd, weet je. Mijn vrouw vindt me leuk zoals ik eruit zie in Downsizing. Ik ben een paar weken voor het einde van Jason Bourne gestopt met trainen. Ik had heel veel zin in deze rol, eindelijk eens niet fit zijn. Thuis op de bank ijs eten: schat, ik ben aan het werk!'

De acteur spreekt met de pers in Venetië, waar Downsizing afgelopen september in wereldpremière ging, precies een maand voor de val van Harvey Weinstein. De Hollywoodproducent speelde midden jaren negentig een sleutelrol in de carrière van Harvard-student Damon en diens vriend en collega Ben Affleck. Toen alle eerder geïnteresseerde partijen hun handen aftrokken van het door Damon en Affleck geschreven script voor Good Will Hunting, omdat ze niet wilden instemmen met de eisen van de jonge onbekende acteurs, die per se zelf de (hoofd)rollen wilden spelen, rook Weinstein wél succes. Het drama over een wiskundig genie van eenvoudige komaf, geregisseerd door Gus Van Sant, leverde Damon en Affleck een Oscar op voor beste originele script. De relatie met Weinstein, die zich als grote oom op feestjes graag liet fotograferen tussen z'n tot kolossale Hollywoodsterren uitgegroeide oud-protegés, maakte Damon en Affleck vatbaar voor #MeToo-kritiek: merkten ze op die feestjes dan nooit iets van het wangedrag van de producent?

#MeToo

Dat Damon in december in een interview opmerkte dat er een verschil bestaat tussen iemand een klap op de billen geven of verkrachting ('beide moeten worden aangepakt, maar het is niet hetzelfde toch?'), leidde tot een golf van kritiek vanuit de #MeToo-beweging. Minnie Driver, Damons ex-vriendin en tegenspeler in Good Will Hunting, noemde de opmerking van Damon 'toondoof' en 'deel van het probleem'. Vorige week bood een schuldbewust zuinig kijkende Damon zijn excuses aan, toen hij te gast was in de talkshow Today om te praten over zijn ideële waterorganisatie water.org. 'Ik had moeten luisteren voor ik me ermee bemoeide. Ik ga achterin zitten en eerst eens een poosje mijn mond houden.'

De Damon-artikelenstroom in de Amerikaanse media werd aangevuld met die over z'n prestaties als filmster: 2017 was, wat Amerikaanse recette betreft, een uitzonderlijk mager Damon-jaar, anders dan 2015 (The Martian) en 2016 (Jason Bourne). Downsizing werd in de Verenigde Staten geen hit. Suburbicon, de donkere komedie van George Clooney met Damon in de hoofdrol evenmin. En dan was er The Great Wall, de 150 miljoen dollar kostende Chinees-Amerikaanse epische blockbuster van Zhang Yimou. Deed het goed in China, maar Amerikanen liepen niet uit voor de oosterse krijgskunst en monstermythes, wat misschien ook niet mocht worden verwacht. Damon kreeg in het westen wel wederom op z'n kop: was dat nou wel correct, zo'n witte redder in een Aziatisch epos?

Krimp-onderzoek

Alexander Payne sprak daadwerkelijk met wetenschappers over de consequenties van het krimpen van de mens in Downsizing. Matt Damon, grappend over dat vooronderzoek van zijn regisseur: 'Ik geloof niet dat hij de risico's serieus heeft afgewogen. Hoe moet dat met kleine mensen en insecten, of vogels? Of neem je stem: we zouden klinken als muizen, niet gewoon zoals we klinken in de film. Het is satire, vermaak. Maar wel over iets waar we ons allemaal druk over maken. Negentig procent van de wetenschappers althans, die één procent die wordt betaald door de anti-klimaatlobby niet.'

Over de ecologisch verantwoorde Noren in Downsizing werd nergens geklaagd. 'Het is een leuk stereotype, toch?', zegt Damon in Venetië. 'Ik moest lachen toen ik het las in het script. Natuurlijk begint de ecologische doorbraak in Noorwegen. Ze zijn daar zó consciëntieus, wie anders dan Noorse wetenschappers bedenken een manier om de mens beter te maken?'

Het is twintig jaar geleden dat hij doorbrak met Good Will Hunting. 'Wat je leert, na zo'n tijd, is dat succes in de filmbusiness nooit duurzaam kan zijn: om de vijf jaar vernieuwt het bioscooppubliek zich, dan is er weer een nieuwe generatie. Ben vertelde me hoe hij eens met Blake Lively (Amerikaanse actrice, o.a. in Afflecks film The Town) langs mijn appartement in New York reed, ze moesten ergens heen voor nasynchronisatiewerk. Daar woont mijn vriend Matt Damon, zei Ben. Blake vroeg: 'Ken jij Jason Bourne?' Ben moest lachen. Wist ze niet dat hij en ik vrienden waren? Toen met Good Will Hunting, alle publiciteit, de Oscar: het voelde alsof iederéén wist dat wij vrienden waren. Maar ja, Blake was toen 5 jaar oud. Dus ze had geen idee.

'Ik heb vier kinderen. Binnenkort wil ik Good Will Hunting laten zien aan die van 11 - hopelijk staat-ie nog een beetje overeind.'