‘De EU kan May niet redden’

Het was totale tijdverspilling. De frustratie in Brussel over de even onnavolgbare als climax- en deceptierijke Brexitonderhandelingen zit diep. ‘We hebben met twee opeenvolgende Britse premiers een Brexitakkoord gesloten. Eerst Cameron, nu May. Beiden beloofden plechtig tegenover alle EU-leiders dat ze die deal door hun parlement zouden loodsen. Wij hebben geleverd, zij hebben gefaald’, concludeert een nauw betrokken EU-ambtenaar.

Dat de Britse premier May vorige week de stemming in het Lagerhuis zou verliezen, had Brussel verwacht. Maar de genadeloze meerderheid waarmee het Brexitakkoord voor een ordelijk vertrek uit de EU naar de vuilnisbak werd verwezen – 432 tegen, 200 voor – deed pijn. ‘May heeft het basale werk van een premier – praat met de oppositie om een meerderheid te krijgen – genegeerd. Zij zette al haar politieke kapitaal op de kleine Noord-Ierse coalitiepartner DUP. En verloor. De EU kan May niet redden.’

In het oog van de storm – het Brexitdrama gaat maandagmiddag weer verder met het ‘ultieme’ plan-B van May – zijn betrokken EU-ambtenaren en diplomaten (niet de Britse) bereid op achtergrondbasis een tussenoordeel te vellen over hetgeen zich heeft voltrokken in Londen en Brussel sinds het Verenigd Koninkrijk in juni 2016 besloot de Europese Unie te verlaten. Het vonnis over de Britse politici is hard: incompetente, opportunistische krabbelaars. Kritiek op het eigen handelen, ontbreekt. ‘Wij zijn supergenereus en flexibel geweest voor Londen.’ Journalisten die daar vraagtekens bij plaatsen, stuiten op verontwaardiging.

Brussel verwijt May en haar Tory-partij twee fatale inschattingfouten. De eerste was hun ‘uitlevering’ aan de Noord-Ierse DUP om – na de voor May dramatisch verlopen verkiezingen in juni 2017 – een meerderheid in het parlement te behouden. Vrijwel alle aandacht en energie in de Brexitonderhandelingen gingen daardoor naar de befaamde ‘backstop’, het vangnet om zeker te stellen dat er nooit een harde grens zal komen tussen Ierland en Noord-Ierland, dat met Groot-Brittannië de EU verlaat.

 Knechtende EU

De backstop werd hét symbool voor de Britse politici van een knechtende EU. De vangnetregeling zou Londen met handen en voeten binden, onderwerpen aan de grillen van de EU. Dat May zelf met het voorstel kwam, ging in het verbale geweld ten onder. Net als de regeling zelf: slechts enkele tientallen parlementariërs stemden voor een harde einddatum aan de gewraakte regeling. Ruim zeshonderd parlementariërs interesseerde het allemaal niet meer.

‘We hebben twee jaar over het verkeerde onderwerp gesproken’, stelt de ambtenaar bitter vast. ‘De stemming geeft aan dat die backstop niet het probleem is maar de Brexit zelf.’ De EU had May moeten dwingen meer over de toekomst te praten, welke handelsrelatie het Verenigd Koninkrijk voor ogen heeft met de EU als het op 30 maart de Unie heeft verlaten.

EU-onderhandelaar Barnier had nog wel zo’n mooi schema gemaakt, met alle mogelijke samenwerkingsvormen. Helemaal bovenaan stond het EU-lidmaatschap, daaronder het Noorwegen-model, daaronder weer het Zwitserland-model en als laatste trede de karige samenwerking op basis van de regels van de Wereldhandelsorganisatie. ‘De trap naar de hel’, werd het schema in de wandelgangen genoemd. Premier May had zich met haar ‘rode lijnen’ naar het vagevuur gedirigeerd, waarna er nauwelijks meer over gesproken werd tijdens de onderhandelingen.

Blunder 

De tweede, volgens Brussel nog grotere, blunder van May, was haar onwil in gesprek te gaan met Labour in een poging een meerderheid te vinden voor een Brexitakkoord. Tot welke catastrofe dat zou leiden, realiseerde de EU zich toen Labourleider Corbyn in september de Europese Commissie bezocht. Al snel werd duidelijk dat Corbyn nauwelijks op hoogte was van de onderhandelingen, en nog minder van de EU. ‘Praat u wel eens met de premier? Heeft u haar mobiele nummer?’, vroeg een naaste medewerker van Commissievoorzitter Juncker. Corbyn keek de ambtenaar aan of hij van een andere planeet kwam.

Tijdens de EU-top in december kwam de Deense premier Rasmussen naar May met een vriendschappelijk advies: als je een probleem hebt met Brussel moet je met een thuis breed gesteund alternatief komen. Rasmussen wist waarover hij sprak, zijn bevolking verwierp verschillende EU-akkoorden per referendum. May sloeg er geen acht op.

Over het aandeel van Brussel in de Brexitcrisis zijn EU-ambtenaren en diplomaten even kort als eensgezind: ons treft geen schuld. De EU heeft zich soepeler tegenover het Verenigd Koninkrijk dan welke andere lidstaat (laat staan derde land) dan ook opgesteld. ‘May vroeg om een andere backstop, ze kreeg het. Ze vroeg om een extra EU-top, ze kreeg het. Ze wilde een politieke verklaring, die ligt er. Een brief met extra garanties, ook die kwam er. En wat kregen we terug: 432 stemmen tegen’, aldus eerder aangehaalde ambtenaar.

Brexitrekening

Dat de EU inschikkelijker had kunnen zijn bij het optellen van de openstaande Britse financiële verplichtingen (zeker 40 miljard euro) aan de EU, wuiven gesprekspartners van tafel. ‘Niemand van de EU-leiders was bereid de Brexitrekening te dekken. Zeker Rutte niet.’ Tegelijk onderhandelen over scheiding en toekomst, zoals de Britten wilden? ‘Juridisch uitgesloten’, verzekert een diplomaat. Iets minder dan de volledige garantie op bestaande rechten voor EU-burgers in Groot-Brittannië en Britten in Europa? ‘Onbespreekbaar voor het Europees Parlement.’

Pas na enig aandringen gaat de hand in eigen boezem. De EU had eerder de instemming van het Britse parlement moeten eisen. Net zoals het Griekse parlement bezuinigingen moest steunen, eer het geld kreeg uit het Europees noodfonds.

Nu zien Brusselse diplomaten per definitie achter elke patstelling een uitweg. De vernietigende stemming in het Lagerhuis over het Brexitakkoord, biedt kansen: gefoezel met teksten kan niet meer, het roer moet om. Eindelijk wil May met Labour praten, eindelijk belooft ze een realistisch plan. Dat Corbyn de uitgestoken hand vooralsnog weigert, beschouwt Brussel als tactiek. De tikkende klok – zonder akkoord volgt een harde Brexit op 29 maart – zal Corbyns weerstand verbrokkelen.

Europese verkiezingen

Londen kan het ‘het trapje van Barnier’ omhoog lopen, zeggen EU-ambtenaren. Voor alle zekerheid wordt het schema weer verspreid. Als May met een geloofwaardig voorstel naar Brussel komt dat kan rekenen op voldoende steun in het Lagerhuis, is de EU bereid de onderhandelingsperiode te verlengen. Eenvoudig is dat overigens niet vanwege de Europese verkiezingen eind mei. Als het Verenigd Koninkrijk dan nog lid is van de Unie, hebben de Britten het recht om te stemmen. Schending van dat recht, kan het Hof van Justitie dwingen de verkiezingsuitslag ongeldig te verklaren. ‘Zeer complex’, erkennen EU-ambtenaren. ‘Daar zijn we nog niet uit. Poetin ziet verkiezingen als een spelletje, de EU niet.’

En de kans dat de Britten met een tweede referendum alsnog beslissen bij de EU te blijven? De ervaren EU-ambtenaar glimlacht. Het is mogelijk, zegt hij, net als in romantische films waarin zij eerst haar vriend verlaat maar aan het eind toch weer terugkomt. ‘Maar dan is ze vaak zwanger van die ander. Ik wil maar zeggen: ook het afzien van Brexit laat sporen achter.’