Direct naar artikelinhoud
Opinie op ZondagWillem Melching

Opinie op Zondag: De lessen van de jaren ‘9’

Prikkelende opinies op een dag dat u er tijd voor heeft: de Volkskrant presenteert elke zondag een bijdrage van een vaste club auteurs. Vandaag historicus Willem Melching.

Inwoners van Oost-Berlijn beklimmen de Berlijnse Muur, 9 november 1989.Beeld Reuters

Resultaten uit het verleden zijn een garantie voor de toekomst. Wat voorspelt dat voor 2019?

Vooruitkijken is niet de beste manier om te ontdekken wat de toekomst gaat brengen. Wie wil weten wat komen gaat, kan beter achterom kijken. Want resultaten uit het verleden zijn wel degelijk een garantie voor de toekomst. Laten we daarom eens kijken naar jaren uit de twintigste eeuw die op een ‘9' eindigen. Aan de hand van deze jaren kunnen we achterhalen waar komend jaar de kansen en de gevaren vandaan kunnen komen.

We beginnen met het rampjaar 1919. In het verdrag van Versailles tekenden de grote mogendheden de kaart van Europa opnieuw. Uit naam van het ideaal van ‘zelfbeschikkingsrecht’ moest Duitsland vernederingen ondergaan en grondgebied afstaan en Oostenrijk-Hongarije werd in stukken gehakt. Versailles was een heilloze weg: Duitsland wilde wraak nemen en de ‘opvolgerstaten’ van Oostenrijk waren instabiel. Een deel van hen is in een orgie van geweld ten onder gegaan. Het enige land dat de boel nog een beetje bij elkaar had kunnen houden – de Verenigde Staten – nam het verdrag niet serieus en trok zich terug in isolement.

1929 was de moeder aller economische crises. Door het isolement van de Verenigde Staten had de internationale economie geen centrale valuta. Door de hang naar protectionisme en handelsoorlogen duurde de crisis onnodig lang. Tot overmaat van ramp leidde de misère in tal van landen tot de ondergang van de democratie.

1939 was een catastrofe. Geholpen door de crisis kwam Hitler in Duitsland aan de macht en ontketende een wereldoorlog. De nette heren uit Frankrijk en Groot-Brittannië waren niet opgewassen tegen de straatvechter uit Berlijn. De Verenigde Staten keken benauwd toe, maar grepen niet in.

Feestje in Berlijn

1949 zag er al beter uit. Weliswaar was Europa gedeeld door een IJzeren Gordijn, maar West-Europa profiteerde van Amerikaanse steun. De Verenigde Staten waren vastbesloten de fouten van 1919, 1929 en 1939 niet te herhalen en ze hielden woord. Ze hielpen West-Europa – incluis de voormalige vijand Duitsland – er weer bovenop. Bovendien zetten ze Duitsland en Frankrijk onder druk om tot een verzoening te komen. De Amerikanen legden daarmee de kiem voor de latere Europese Gemeenschap. De Koude Oorlog gaf West-Europa een gemeenschappelijke vijand. Dat schiep niet alleen een band, maar dwong de Europeanen ook nog tot militaire samenwerking in Navo-verband, uiteraard onder Amerikaanse leiding.

Omwille van de ruimte sla ik de narigheid van 1959 (Berlijncrisis), 1969 (het moeras van Vietnam) en 1979 (de revolutie in Iran) maar over. 1989 daarentegen was een wonderjaar. De Oost-Europeanen kregen in de gaten dat het communisme jammerlijk had gefaald en ze zegden massaal het sociaal contract op. De Hongaren en de Polen namen het voortouw, maar de Oost-Duitsers organiseerden het leukste feestje: de val van de Berlijnse Muur. Deze festiviteiten waren echter alleen mogelijk omdat in de decennia tevoren de West-Duitsers een vertrouwensband met de Amerikanen hadden opgebouwd. Dankzij de garanties van president Bush sr. kon Kohl zijn diplomatieke pokerspel met Gorbatsjov tot een goed einde brengen.

2019: categorie 1919 of 1989?

Wat kunnen we van deze ervaringen leren voor 2019? In de eerste plaats is een gezond wantrouwen ten aanzien van de professionals van de zogenaamde ‘hogere politiek’ op zijn plaats. De ‘hoge politiek’ waar veel commentatoren en deskundigen een hoge pet van op hebben, kan namelijk ook jammerlijk falen. Wantrouwen is vooral op zijn plaats wanneer niet feiten maar ‘hogere idealen’ een rol gaan spelen. Wie denkt de wereld te kunnen vormgeven met verdragen en diplomatie komt gegarandeerd van een koude kermis thuis. Zoals in 1919 toen de wereld opnieuw moest worden ingericht. In 2019 zullen we genoeg van dergelijke momenten beleven. De pedante toon die politici aanslaan wanneer het gaat over de klimaatpolitiek, het pact van Marrakech of de toekomst van Europa doet het ergste vrezen.

De tweede les is de cruciale rol van de Verenigde Staten, zowel ten goede als ten kwade. Ten goede zoals in de Koude Oorlog. De Amerikaanse economische en militaire kracht hield de Sovjet-Unie op een afstand en Europa in de luwte. Maar het kan ook verkeerd gaan zoals in 1919, 1929 en 1939. Wanneer de hegemonist zich isoleert en niet bereid is om de orde in het internationale klasje te handhaven dan gaat het goed fout. Het Amerikaanse isolationisme aangestuurd door Trump wordt het grootste probleem van 2019. Maar of de Europese regeringsleiders dat nou leuk vinden of niet, ze zullen de Amerikanen waar mogelijk tegemoet moeten komen. Waarom dagdromen over een Europees leger of een Europese federatie? Blijf met beide benen op de grond en zorg dat de NAVO levensvatbaar en inzetbaar blijft. Probeer ondanks de balsturige president de weerzin voor het vulgaire Amerika te overwinnen, al was het maar uit ordinair eigenbelang.

Over de vraag of 2019 op termijn in de categorie ‘1919’ of ‘1989’ terecht zal komen, daarover kan ik u nu even nog geen uitsluitsel geven. Maar in mijn column van zondag 21 januari 2029 kom ik daar graag op terug!

Willem Melching is historicus.