Geheim ingrediënt van Rembrandts verfpasta ontdekt
Rembrandt gebruikte zulke dikke lagen verf dat daarvoor een heel bijzonder ingrediënt nodig was. Onderzoekers weten nu welk: plumbonacriet, een exotisch loodmineraal.
Eindelijk weten onderzoekers welk mysterieus ingrediënt in de verf van Rembrandt van Rijn zat dat zorgde voor het 3D-effect in zijn werken. De vermaarde ‘meester van het licht’ schilderde vooral in zijn oude jaren een dik reliëf waarmee hij contrasten aanbracht tussen voor- en achtergrond, licht en donker. Nu, precies 350 jaar na zijn dood, ontdekten onderzoekers aan de Technische Universiteit Delft dat het “plumbonacriet” moet zijn, een zeldzaam, exotisch loodmineraal.
‘Een geweldige vondst,’ vindt restaurator Michel van de Laar, niet betrokken bij de Delftse studie. ‘Eindelijk een verklaring waarom die impastoverf [verfpasta, red.] niet ging druipen of afvlakte bij het opdrogen. Je ziet op zijn werken nog altijd haarfijn Rembrandts penseelstreken of de afdrukken van zijn paletmes.’ Volgens hoofdonderzoeker Victor Gonzalez is de kennis ook van belang voor het conserveren en restaureren. ‘Daarnaast helpt het mineraal misschien in het onderscheiden van een echte en een vervalste Rembrandt.’
Loodwit
Onderzoekers bekeken de microscopische verfdeeltjes van drie van Rembrandts meesterwerken en zagen het loodmineraal vooral in de delen met veel verfpasta. Bekend was al dat Rembrandt zijn impasto maakte met het pigment loodwit en organische oplosmiddelen (vooral lijnzaadolie), maar Rembrandts impasto is zo dik aangebracht dat hij wel een heel speciaal ingrediënt moest gebruiken. ‘Hij voegde er iets aan toe wat je niet kon kopen op de normale kleurstoffenmarkt,’ vertelt Gonzalez. Het mineraal ontstond in de verf door het toevoegen van basische stof, vermoedelijk loodoxide.
‘De ontdekking van plumbonacriet is verrassend, omdat het ongewoon is in historische schilderijen. Rembrandt zal deze techniek fijn hebben gevonden, want hoe ouder hij werd, hoe meer hij het gebruikte,’ aldus Gonzalez. Vervolgonderzoek moet nog uitwijzen of Rembrandt dit product in al zijn schilderijen gebruikte en of andere schilders het ook toepasten. ‘Het is een romantische gedachte dat de schilder geheimen had, maar in die tijd, met alle schildersgilden, is dat niet waarschijnlijk,’ vertelt restaurator Van de Laar.
Kunnen schilders vandaag de dag ook aan de slag met deze geroemde verf? ‘Niet echt,’ vertelt Gonzalez, ‘pigmenten met lood zijn giftig en daarom wil niemand ermee schilderen. Dat is jammer, want eigenlijk zijn het goede pigmenten, veel beter dan wat we vandaag de dag gebruiken.’
