Direct naar artikelinhoud
Interview

PvdA-leider Lodewijk Asscher: ‘Zekerheid dreigt een luxegoed voor de elite te worden’

Lodewijk Asscher.Beeld Kiki Groot

Lodewijk Asscher houdt rekening met een voortijdige val van het kabinet-Rutte III. Is zijn partij op weg naar herstel? De PvdA-leider over een vrolijk klimaatbeleid, de onwaarachtigheid van Klaas Dijkhoff en het nieuwe sleutelwoord: zekerheid.

en

Lodewijk Asscher (44) bereidt zijn partij voor op nieuwe verkiezingen. Het kabinet-Rutte III is in zijn ogen nu al mislukt en uitgeregeerd. ‘Ze bereiken niks voor mensen, alleen voor grote bedrijven. Daaraan ga ik na de provinciale-statenverkiezingen van maart geen gedoogsteun geven. Als het kabinet inzakt, is dat hun probleem.’

Is de PvdA klaar voor nieuwe Kamerverkiezingen? Aan de vooravond van het partijcongres staat de voormalige grootmacht op lichte winst in de peilingen, maar oude glorie is nog ver weg. Als kleine oppositiepartij (‘ik ben supertrots op ons clubje van negen’) moet de ex-vicepremier al zijn politieke behendigheid inzetten om in beeld te blijven bij kiezers. Zo trok de PvdA deze week plotseling de aandacht met een voorstel voor een CO2-heffing om de uitstoot van grote bedrijven te belasten.

Asscher heeft er hoge verwachtingen van. ‘Het plan van het kabinet wordt een bureaucratische ellende. Bedrijven krijgen eerst subsidie om te verduurzamen en als dat dan na twee, drie jaar niet is gelukt, moeten ze een boete betalen. Gaat niet werken. Dan komt er een advocaat die zegt: ‘Het is niet terecht, u meet niet eerlijk.’ Of het bedrijf krijgt opeens een andere naam, waardoor de boete niet geïnd kan worden. Dan tuinen we erin. Ik ga er vanuit dat de planbureaus kritisch zullen zijn. Door nu ons voorstel ook te laten doorrekenen, ligt er straks meteen een goed alternatief.’

Bent u niet bang dat bedrijven uit Nederland vertrekken? De Rotterdamse haven beweert al miljarden aan investeringen te zijn misgelopen, omdat bedrijven bevreesd zijn voor het ambitieuze Nederlandse klimaatbeleid.

‘We moeten ons niet laten chanteren door één verhaal van één bedrijf dat naar Antwerpen zou zijn gegaan om deze reden. Dan laten we ons weer flessen. Zo zijn we bijna de dividendbelasting ingerommeld, zo zijn we de verlaging van de winstbelasting ingerommeld en als we niet uitkijken gaat zo het hele klimaatbeleid zinken. Nederlanders accepteren het niet dat de huishoudens die 20 procent van de uitstoot veroorzaken, gaan opdraaien voor het leeuwendeel van de kosten.’

Een Limburgse CDA-gedeputeerde waarschuwt voor ‘een tweede mijnsluiting’, omdat de chemische industrie uit Zuid-Limburg vertrekt als die CO2-heffingen er komen.

‘Bangmakerij. Hoe gaat die gedeputeerde dan uitleggen dat de bedrijven op de oude voet doorgaan, terwijl zijn mensen hun hele leven moeten omgooien? Dat is gewoon niet rechtvaardig. We kiezen niet voor niets voor een geleidelijke opbouw. In 2021 eerst een beperkte CO2-heffing en elk jaar iets meer...’

Beperkt? De heffing die u voorstelt, van 45 euro per ton CO2-uitstoot in 2021, oplopend naar 80 euro, is veel hoger dan in uw eigen verkiezingsprogramma.

‘Ja. Maar er is dan ook wat aan de hand...’

Sinds 1,5 jaar?

‘Nou, het blijkt veel moeilijker om de doelen te behalen op andere manieren. We hadden in ons verkiezingsprogramma nog de hoop dat de Europese aanpak beter zou worden. De Nederlandsche Bank, niet het meest linkse instituut, zegt dat een heffing van 50 euro op nationaal niveau prima kan. Dat is hoger dan wij nu willen…’

Maar DNB zegt dat de opbrengst in een innovatiefonds moet komen, zodat bedrijven kunnen vergroenen. U geeft de helft van de opbrengst aan huishoudens. Dan gaat u toch veel verder?

‘Natuurlijk wil ik die werkgelegenheid houden, maar als ik u zo hoor praten over die bedrijven schieten de tranen mij in de ogen. U aait ze als kleine zeehondjes. Ach, die arme bedrijven hebben het zo ontzettend moeilijk… Nee, helemaal niet!

Lodewijk Asscher.Beeld Kiki Groot

‘Ze hebben het pasje van het Torentje en lopen er binnen om te pinnen. Hun belangen worden altijd heel zwaar meegenomen door de VVD. Daarom was het ook zo moeilijk om te regeren met de VVD. Als we een sociale toekomst willen, moeten we de machtsbalans herstellen. Bedrijven moeten meer belasting gaan betalen en vergroenen. Vinden ze verschrikkelijk, maar we moeten ons niet langer laten gijzelen.’

Klaas Dijkhoff zal u vast een klimaatdrammer noemen.

‘De VVD heeft op verzoek van het bedrijfsleven gezegd: zo’n heffing komt er niet. En nu zegt hij: de burger moet ook niet betalen. Dan haal je de doelen gewoon niet. Hij kan andere mensen drammers noemen, maar het is ongeloofwaardige, onwaarachtige en onrechtvaardige politiek.’

De PvdA belooft een vrolijk klimaatbeleid… Is dat wel geloofwaardig? Ook bij u zullen huishoudens moeten betalen.

‘Ja, maar ieder zijn deel. Het bevalt mij niet om in termen van hel en verdoemenis te praten over dit probleem. Er komen ook kansen, innovatiemogelijkheden, nieuwe banen. Het is prettiger als we straks een schonere lucht inademen, niet overstromen en de planeet mooi doorgeven. Het is iets positiefs om aan te werken.’

Stapt u zelf nog zonder schuldgevoel in het vliegtuig naar Tasmanië?

‘Ah, dat is wel een poosje geleden. Een gedoemde vakantie. De eerste week moest ik de hele tijd telefoneren, omdat er perikelen waren in de partij. Daarna overleed mijn vader, waardoor ik halsoverkop terug moest. Met veel uitstoot. Maar het werkt niet om tegen mensen te zeggen: je mag niet meer in het vliegtuig. Dat moet je op een positievere, slimmere manier doen. Door de uitstoot te belasten.’

Is klimaat voor de PvdA nu het belangrijkste onderwerp?

Nee, voor ons zijn dat: zeker zijn van goed werk, een betaalbare woning, een goede leraar voor de klas en goede zorg. Hardcore sociaal-democratische onderwerpen. Maar we zijn een moderne, fatsoenlijke partij en het past in onze strijd om de balans te herstellen. De verhouding mensen versus multinationals is scheef getrokken en als we niet uitkijken wordt die verhouding nog schever door het klimaatbeleid.’

In al uw uitingen komen tegenwoordig de woorden zeker en zekerheid voor. Is dat niet een conservatieve boodschap?

‘De behoefte aan een beetje vaste grond onder de voeten is niet nieuw. Het is ook niet progressief of conservatief. Het is een basis die je nodig hebt om vooruit te durven denken, om te kunnen dromen. Die behoefte hebben we allemaal. Misschien dachten we in de jaren negentig: dit hebben we gehad, we kunnen naar een volgend niveau van zelfrealisatie. Maar dat was niet zo.

‘Zekerheid dreigt nu een luxegoed te worden voor de elite, voor mensen die het al goed hebben. Die maken zich niet zo’n zorgen. Maar ben je nog ergens zeker van als je werkt voor een bedrijf als Deliveroo? Kom je er als starter nog tussen op een woningmarkt waar huizen beleggingsobjecten zijn geworden? Wat voor gezondheidszorg heb je als medicijnen beleggingen zijn die zes keer zo duur worden gemaakt? Dat zijn de actuele en urgente vragen.

‘Het klopt dat je dat dan ook moet laten terugkomen in hoe je daarover praat, zoals uw krant onlangs mooi heeft beschreven. Het is ook niet raar dat een merkenman daar bij helpt, maar het is wel ons eigen verhaal. Al meer dan honderd jaar.’

U wilt geen gedoger worden als het kabinet na de provinciale-statenverkiezingen zijn meerderheid verliest, maar zelf deed u in het vorige kabinet een beroep op D66, ChristenUnie en SGP. Waarom moesten zij daar wel op ingaan en u nu niet?

‘Niemand hoeft iets. Er is in geen 40 jaar een kabinet geweest dat met zoveel geld is begonnen en met zulke mooie woorden. En nu zijn we twee jaar verder en ze maken er een bende van. Ze hebben het heel druk met elkaar. Het is een kibbelcoalitie van heb ik jou daar, niet in staat een gebaar te maken naar de samenleving.

‘Ik heb ze echt de kans gegeven. Ze zouden links en rechts verbinden, en de gewone mensen zouden er op vooruit gaan. Daar hebben ze niks van waar gemaakt. Ze luisteren niet naar leraren en andere mensen die in actie komen, nee, ze luisteren naar de sms van Paul Polman.’

Lodewijk Asscher.Beeld Kiki Groot

U bent wel heel flexibel. In het verleden was u nog lovend over Rutte. Als hij alleen naar de sms’jes van Paul Polman luistert, had u dat in het vorige kabinet toch ook wel gemerkt?

‘Na het ongelooflijk moeilijke beleid van de afgelopen jaren had dit kabinet een fantastische uitgangspositie. Maar het enige waar men echt zijn best voor doet, zijn die allergrootste bedrijven. Daar ben ik echt kwaad over. Dat vind ik echt verkeerd. Als je ziet dat kinderen naar huis worden gestuurd bij een vierdaagse schoolweek, want: lerarentekort. Dat is een nationale crisis! Dan moet je in een cockpit bij elkaar gaan zitten en zeggen: wat gaan we doen? Maar dat doen ze niet.’

Dus uw opstelling van nu wordt deels ook bepaald door boosheid over hoe er met de erfenis van Rutte II wordt omgegaan?

‘Dan maakt u het te persoonlijk. Maar ik vind het frustrerend dat we in een land dat zo rijk is…’

Maar kwaad zijn is toch een persoonlijke emotie? Dat zit er toch bij dan?

‘Er zit inderdaad een emotie bij, omdat ik heel veel geduld heb gevraagd aan heel veel mensen, die ondertussen door zijn blijven werken. Als ambtenaar, leraar, of in de zorg. En het loon naar werken is nu 4 miljard verlaging van de winstbelasting. Dat is niet fair. Het geld moet daarheen waar de nood het hoogst is. Dat maakt me heel erg strijdbaar.’

Wat wilt u liever: met GroenLinks samen goede plannen erdoor krijgen, of ten koste van GroenLinks weer de grootste partij op links worden?

‘Dat heeft alles weg van een gewetensvraag. Weet u, ik vind het bijna niet ethisch om hier antwoord op te geven. Het hoort bij mijn taak om de PvdA zo sterk mogelijk te maken, maar ik zou het fantastisch vinden om in een volgend kabinet een keer met alle linkse partijen te gaan regeren. Ik hoop dat we bij de volgende verkiezingen alle drie groter worden.’

Waar moet de groei van de PvdA vandaan komen?

‘Van heel veel niet-stemmers. En van heel veel mensen die D66 hebben gestemd, toen ze dachten: dat is ook beste een linksige partij. Die merken nu: dat valt wel mee.’

U stelt zich straks ook weer kandidaat als lijsttrekker van de PvdA?

‘Zeker.’ (Lacht.) ‘Zeker.’

Hoe een marketingman van de PvdA de Partij van de Zekerheid maakt

Dat reclamebureaus politieke partijen helpen hun boodschap aan de kiezer over te brengen, is niets nieuws. De Partij van de Arbeid is na de verpletterende verkiezingsnederlaag van maart 2017 nog een stapje verder gegaan: ze laat zich helpen bij het herscheppen van de boodschap zelf.