‘Noorden’ wint slag om de eurozone – zuidelijke lidstaten houden uitzicht op ‘schokfonds’

Ondanks achttien uur non-stop vergaderen en onderhandelen, is minister Wopke Hoekstra van Financiën dinsdagochtend in een uitstekend humeur. De nachtelijke strijd over de toekomst van de eurozone is geëindigd in een overwinning voor de noordelijke lidstaten. Hoekstra was een van de hoofdrolspelers – zij het niet geliefd – en heeft zichzelf definitief neergezet op het podium van de Eurogroep.

Hoekstra is ‘zeer tevreden’ over het resultaat van de marathonvergadering met zijn EU-collega’s. Het zojuist bereikte akkoord is volgens hem ‘een grote stap voorwaarts’. Hoekstra’s euforie staat in schril contrast met het even bescheiden als benauwde ‘we hebben het gehaald’ van de Portugese Eurogroepvoorzitter Mario Centeno. Volgens Europees commissaris Pierre Moscovici (economische zaken) is er geen sprake van een ‘grote sprong voorwaarts’ maar van een serie niet onbelangrijke stappen.

Het is niettemin opmerkelijk dat de eurolanden in de vroege ochtenduurtjes überhaupt een compromis hebben bereikt. De vraag hoe de eurolanden verder bij elkaar te brengen, leidde afgelopen twee jaar immers juist tot grote verdeeldheid tussen die landen. De scheidslijn liep steeds tussen noord en zuid, met Hoekstra als de meest uitgesproken noordelijke havik en zijn Italiaanse collega Giovanni Tria als scherpslijper aan de zuidkant. Daartussenin draaide de as Berlijn-Parijs tergend langzaam in een poging de middelpuntvliedende krachten in bedwang te houden.

Schuldsanering

De belangrijkste slag die Hoekstra en zijn Hanzeliga – een club van een tiental noordelijke lidstaten – binnenhaalden, is de schuldsanering bij eurolanden die in de toekomst een beroep doen op het Europees noodfonds. Investeerders die vanaf 2022 beleggen in staatsobligaties, betalen indien nodig mee aan het weer gezond maken van de overheidsfinanciën. Deze potentiële scheerbeurt moet – zoals Hoekstra wil – regeringen disciplineren bij hun uitgaven. Dit was zwaar slikken voor Italië, dat kampt met een staatsschuld van ruim 130 procent van het bruto binnenlands product. Schuld die grotendeels in handen is van Italiaanse banken.

Minstens zo overtuigend wonnen de ‘noordelijken’ de slag om de Europese banken crisisbestendiger te maken. De verplichte kapitaalbuffers voor de banken worden vergroot, volgens betrokkenen gaat het om een verdubbeling. Zwakkere banken, die vooral in Italië, Portugal en Griekenland zitten, moeten de kapitaalmarkt op of hun bedrijfsmodel verkleinen.

Verder wordt het Europese vangnet voor de afwikkeling van failliete banken ook niet zo breed en fijnmazig als de ‘zuidelijken’ hadden gehoopt. De Hanzeliga, met volle steun van Duitsland, heeft bedongen dat banken eerst orde op zaken stellen (geen lijken in de kast, inperken rommelkredieten op de balans) eer het noodfonds als vangnet mag opereren. En de kosten van zo’n faillissement worden sowieso verhaald op de banken zelf, de belastingbetaler blijft buiten schot.

Gruwel van Rutte

En dan is er het befaamde ‘schokfonds’: hét symbool voor de Franse president Emmanuel Macron van solidariteit tussen de eurolanden en de gruwel van premier Mark Rutte. Macron dacht aan een nieuw eurobudget van enkele duizenden miljarden euro’s om eurolanden in financieel-economische problemen te helpen. Het moest de sociale tegenhanger worden van het Stabiliteitspact met zijn begrotingsregels. Wat nu op tafel ligt – de Europese regeringsleiders moeten het over twee weken nog hun zegen geven – zal volgens Hoekstra nooit deze zuidelijke droom waarmaken. Zoals hij eerder in de Tweede Kamer zei: de olifant (het schokfonds) is een muis geworden en de muis zit in een kooi.

Dat zien de Franse en Duitse ministers van Financiën een slag anders. Zij betitelen het akkoord op dit punt als een ‘historische stap’ die de basis legt voor een echt schokfonds. Maar niet nu, want onder druk van Hoekstra en zijn Hanzevrienden wordt nu alleen verder gewerkt aan een ‘instrument’ om de concurrentiekracht van de eurolanden te versterken en hun economieën verder op elkaar af te stemmen. Bovendien zal dit ‘instrument’ onderdeel zijn van het reguliere EU-budget (Hoekstra: ‘geen nieuwe pot geld’) en bepalen de regeringsleiders bij unanimiteit de omvang ervan.

Maar de beweging naar een ‘schokfonds’ is niet afgekapt. Voor het eerst wordt er in een akkoord naar verwezen. ‘We kunnen hier trots op zijn’, glimlachte de Franse minister Bruno Le Maire. ‘De weg voorwaarts is geopend, al is ze nog niet geasfalteerd’, concludeerde zijn landgenoot en Europees commissaris Moscovici.