Direct naar artikelinhoud
AchtergrondVirtueel antisemitisme

Hoe alt-right online Jodenhaat verspreidt

Op extreemrechtse internetplatforms is antisemitisme heel gewoon. Maar ook in mainstream geachte kringen is het wijzen naar Joden niet langer taboe. Hoe is dat mogelijk?

en
Hoe alt-right online Jodenhaat verspreidt

‘Als fervent /pol/ bezoeker kan ik zeggen dat ik toch ook antisemitisch ben geworden’, mailt Roel, een academicus van begin 30, als hij zich beraadt op een interviewafspraak. ‘Niet eens zozeer racistisch (ik heb totaal geen boodschap aan white supremacy), maar echt wel antisemitisch. Vooral naar Amerikaanse Joden toe.’

Een paar mailtjes later blijkt Roel open te staan voor een gesprek over zijn radicaliseringsproces – al spreekt hij zelf liever over een proces van ‘wakker worden’ – op het onlineplatform 4chan, en dan in het bijzonder op het ‘politiek incorrecte’ discussieforum /pol/, dat berucht is vanwege de extreemrechtse uitingen van zijn anonieme gebruikers. Op voorwaarde dat hij niet met zijn echte naam in de krant komt. Zijn familie, vrienden, collega’s – echt niemand heeft weet van zijn gedachtengoed.

Roel heeft überhaupt nooit met iemand over zijn antisemitische ideeën gesproken, vertelt hij kort daarna op een rustige plek. Aanvankelijk een beetje schuchter, maar naarmate hij langer aan het woord is steeds enthousiaster. ‘Dat is het fijne van /pol/. Je kunt zeggen wat je wilt, je hoeft je nergens voor te schamen. Hier kun je snel toe naar de kern van de zaak.’

Die ‘kern van de zaak’ waar Roel het over heeft, grijpt terug op het nationaal-socialisme van de jaren dertig. Alleen is dit nu verpakt in een nieuw jasje, met nieuwe woorden, symbolen en uitingsvormen. ‘Het basisidee’, doceert Roel bevlogen, ‘is dat Joodse mensen bezig zijn de blanke christenen te ondermijnen zodat het blanke ras verdwijnt. Zij zitten overal achter: ze pushen de immigratie, promoten allerlei fetisjgewoonten, stimuleren homoseksuele relaties en indoctrineren kinderen met een genderneutrale opvoeding zodat ze in de war raken over hun geslacht.’

Roel is geen aberratie. Zoals hij – jonge, overtuigde antisemieten met een gedegen opleiding die niet uit gestaalde neonazistische kaders voortkomen – zijn er tallozen. Op internetplatforms waar vrijwel alles gezegd mag worden, zoals 4chan, 8chan, Reddit en Gab, maar ook op Twitter en Facebook, maken ze gebruik van een beeld- en taalcultuur die het idee voedt dat er een doortimmerd duivels plan gaande is om hen – jonge, witte mannen – op achterstand te zetten.

Tot enkele jaren geleden had antisemitisme overzichtelijke verschijningsvormen: oplaaiende incidenten onder moslimjongeren zodra het onrustig was in de Palestijnse gebieden, een stabiele maar marginale groep neonazi’s die zich bediende van swastikasymboliek en hooligans die scheldden op Joden. Bovendien leek Jodenhaat nauwelijks vat op de samenleving te krijgen, waar nog altijd de schaduw van de Holocaust werd gevoeld. Dat effect lijkt te verdwijnen.

Het online antisemitisme beperkt zich niet alleen tot de buitenste flanken van alt-right, een ‘intellectueel’ rechts-extremisme gebaseerd op rassenleer. De Volkskrant – die maandenlang kon meekijken op afgesloten chatgroepen op Discord en Whatsapp – trof deze nieuwe Jodenhaat ook aan in online discussies tussen Forum voor Democratie-leden en -aanhangers. Hoewel het er de nodige weerstand ontmoet, is de ‘almachtige Jood’ ook in deze mainstream rechtse kringen een verleidelijke verklaring voor alles wat er mis zou zijn in onze cultuur, politiek, financiële wereld en media.

Hoe groot het Nederlandse aandeel in online antisemitische uitlatingen is, is (nog) niet onderzocht. Ook de inlichtingendienst AIVD en de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV), die onlangs rapporten over het rechts-extremisme publiceerden, geven daar geen uitsluitsel over. Wel constateren de diensten dat alt-right in Nederland groeit en dat het aantal rechts-extremistische geweldsincidenten toeneemt.

Een indicatie van de grootte kan gevonden worden in een recent onderzoek van Vox-Pol, een Europees onderzoeksbureau dat online extremisme bestudeert. Na een analyse van 30 duizend Twitter-accounts die binnen het domein van alt-right vallen, ontdekte Vox-Pol dat het Nederlands met 6 procent de tweede grootste taalgroep is. Op de eerste plek staat het Engels met een aandeel van 75 procent. Waarschijnlijk ligt het percentage Nederlandse alt-right’ers in werkelijkheid hoger, aangezien velen van hen – net als Roel – online louter in het Engels communiceren. De Nederlandse alt-rightscene is erg gericht op wat er in de VS gebeurt.

Identiteitspolitiek

Roel, afkomstig uit een gematigd links gezin, was altijd al politiek geïnteresseerd. Voordat hij de oversteek maakte naar 4chan – via een link op het onlineforum fok.nl – las hij vooral GeenStijl. Politiek voelt hij zich het meest thuis bij Forum voor Democratie (FvD). ‘Economisch en sociaal-maatschappelijk ben ik best links. Toch laat ik identiteitspolitiek veel zwaarder wegen en dat doet Forum ook, daarom wordt Thierry door ons zo gewaardeerd.’

Joden, gelooft Roel, zijn de bron van alle identiteitspolitieke splijtzwammen. Voorbeelden te over: ‘De Zwarte Pietendiscussie is een Joodse truc. Zij (Joden, red.) willen die traditie ondermijnen omdat het een blanke traditie is.’ En neem al die films waarop Joden hun stempel drukken, gaat Roel verder. Zoals de laatste Star Wars-film, The Last Jedi: ‘Daarin wilden ze geforceerd diversiteit bevorderen, alle leidersfiguren waren vrouw! Dan gaan wij (de antisemitische populatie op 4chan, red.) terugduwen.’

Op de vraag waarom Joodse mensen zouden willen samenspannen tegen het ‘blanke ras’, heeft Roel meteen een antwoord paraat: ‘In een homogene blanke samenleving vallen de Joden op, zij denken: daarin worden we verjaagd. Ze vallen het minst op in een pluriforme samenleving – dáárin overleven zij.’

Roel toont op zijn laptop tientallen memes – humoristisch bedoelde digitale uitingen – die precies uitdrukken wat hij bedoelt. Zoals een plaatje met de titel ‘Who’s really in control?’ met negen variaties van dezelfde stereotiepe Joodse man, die in zijn handen wrijft. Allen hebben een instituut – de nationale bank, de rechtbank – of een industrie – pornografie, kankermedicijnen – in handen.

De figuur van de Happy Merchant – en soms de Unhappy Merchant – wordt het meest gebruikt in antisemitische memes. De cartoon van de ‘sluwe Jood’ met overdreven kenmerken (grote neus, scherpe tanden, gebogen rug) werd in de jaren negentig getekend door A. Wyatt Mann, vermoedelijk een pseudoniem van de Amerikaan Nick Bougas, die meerdere rechts-extremistische tekeningen maakte. De Happy Merchant duikt in allerlei hoedanigheden op – in memes over immigratie, diversiteit, feminisme – om te illustreren dat er sprake is van een Joodse samenzwering. Soms wordt alleen het handenwrijven uitvergroot.

De karikaturale Joodse man staat bekend als The Happy Merchant en is de meest gebruikte meme op 4chan. Hij verenigt alle vermeende slechte kwaliteiten van Joden: geniepig, samenzwerend, onoprecht en belust op geld en macht.

Roel moet erom lachen. Dat is het mooie, vindt hij, ‘dat je via humor te weten komt hoe het echt zit. Het zijn eigenlijk infographics, en je kunt wel zeggen dat ik door dit soort memes antisemitisch ben geworden.’

Meer incidenten

Het lijkt misschien lastig voor te stellen dat zulke plaatjes veel invloed kunnen hebben, maar geraadpleegde wetenschappers en antisemitisme-onderzoekers waarschuwen dat virtuele Jodenhaat binnen echokamers als 4chan en Gab inmiddels ook gevolgen kan hebben in de echte wereld. Twee weken geleden werd dat op huiveringwekkende wijze bewaarheid toen de 46-jarige Robert Bowers elf Joodse mensen doodschoot in een synagoge in Pittsburgh. Bowers handelde alleen, maar zijn ideeën vormde hij in een digitaal clubhuis. Op Gab, een kloon van Twitter waar vooral antisemieten en racisten zich manifesteren, wisselde hij Holocaust-ontkennende memes en antisemitische slogans uit met gelijkgezinden. Er is geen ‘#MAGA’ (Make America Great Again), ‘zolang er sprake is van een kike-plaag’, schreef hij (kike is een scheldwoord voor Jood).

Nog geen twee uur voor de aanslag op de synagoge uitte hij dreigende taal tegen de Hebrew Immigrant Aid Society (Hias), die Joodse vluchtelingen helpt. ‘Hias houdt ervan om indringers binnen te brengen die onze mensen vermoorden. Ik kan niet blijven zitten en toekijken hoe zij onze mensen afslachten. Screw your optics, ik ga naar binnen’, schreef Bowers op Gab.

‘De aanslag in Pittsburgh is de ergste vorm van antisemitisme van de afgelopen jaren’, zegt Marilyn Mayo van de Amerikaanse Anti-Defamation League (ADL), die al jaren internationaal onderzoek verricht naar haat jegens Joden. ‘Maar afgezien daarvan zagen we in 2017 in de VS een toename van 57 procent van antisemitische incidenten.’

Een dag voor de schietpartij in Pittsburgh publiceerde de ADL de resultaten van een onderzoek naar 7,5 miljoen tweets – verschenen in de eerste twee weken van september 2018 – waarin de recente Amerikaanse politiek wordt besproken. 30 procent van de accounts die deze tweets verstuurden bleken bots – geautomatiseerde Twitteraccounts – die een onophoudelijke stroom aan antisemitische berichten produceren.

De vuigste en meest bedreigende antisemitische tweets kwamen echter van mensen van vlees en bloed, vaak anoniem. Dat varieerde van ‘doxxing’ (iemands adres openbaren) tot het versturen van doodsbedreigingen. Vooral Amerikaanse journalisten met een Joodse achtergrond kregen een barrage van antisemitische memes en doodsbedreigingen over zich heen.

Zoals New York Times-journalist Jonathan Weisman, die in mei 2016 op Twitter voor het eerst stuitte op antisemitische trollen, toen iemand die zich CyberTrump noemde drie haakjes om zijn naam plaatste: ‘Hello (((Weisman))).’ De journalist had geen idee en vroeg om uitleg. ‘It’s a dog whistle, fool’, reageerde CyberTrump.

Een dog whistle is een ogenschijnlijk neutrale uiting om een controversiële boodschap – niet zelden racistisch of antisemitisch van aard – voor een specifieke achterban te verhullen. De drie haakjes laten andere rechts-extremisten zien dat iemand Joods is of een Joodse connectie heeft. Het symbool – ook wel ‘echo’s’ genoemd – is naast de Happy Merchant een van de populairste antisemitische memes. Online wemelt het van de haakjes: rond namen van Joodse politici, wetenschappers, schrijvers, acteurs, journalisten, feministen, zakenmensen, rond ‘ze’, maar ook rond beroepen, instanties, films, soms hele zinnen.

Na de ‘echo’s’ kwamen er hordes antisemieten achter Weisman aan. Het was tevens het begin van zijn zoektocht naar antisemitisme in de VS, dat uitmondde in het boek (((Semitism))), Being Jewish in America in the Age of Trump. Weisman ontdekte onder meer dat veel online antisemitisme een link heeft met Trump. Zo beschrijft hij een meme die hij en veel andere Joodse journalisten hebben ontvangen, waarin het gezicht van de belaagde journalist in een gaskamer is geplakt. Daarnaast staat een lachende Trump in nazi-uniform die de schakelaar voor de gaskamer bedient.

Ter verdediging van Trump wordt vaak gesteld dat hij niet antisemitisch kán zijn omdat zijn dochter Ivanka zich tot het jodendom heeft bekeerd, een deel van zijn kleinkinderen Joods is, en omdat zijn regering een pro-Israël-beleid voert. Over zichzelf heeft Trump zelfs beweerd dat hij ‘de minst antisemitische of racistische persoon’ is die er rondloopt. Maar volgens Weisman kunnen twee dingen tegelijkertijd waar zijn: Trump is misschien geen antisemiet, maar met zijn gedrag op sociale media legitimeert hij het antisemitisme wel. Dat doet hij onder andere door al dan niet bewust tweets van antisemieten te retweeten.

Bovendien valt binnen de logica van alt-right antisemitisme prima te rijmen met Trumps pro-Israël-houding. Zij willen dat de Joden weggaan, dat ze vertrekken naar hun eigen staat. Langs die lijn kan het geen kwaad dat Trump Israël helpt een sterke natiestaat op te bouwen.

De Amerikaanse president Donald Trump figureert in veel memes. Veel alt-right’ers vinden dat Joden moeten emigreren naar Israël, dan is het ‘probleem’ opgelost. Het feit dat Trumps regering een pro-Israël-beleid voert en de Israëlische natiestaat wil helpen versterken, gaat prima samen met hun antisemitische ideeën: ‘You have to go back.’

De ADL houdt de president ook niet persoonlijk verantwoordelijk voor het oplevende antisemitisme. Maar ze ziet net als Weisman wel een sterk verband. Voor Trumps verkiezing waren in de VS ‘antisemitische aanvallen zeldzaam en onverwacht’ stelt de organisatie. In het Trump-tijdperk is antisemitisme ‘genormaliseerd en een dagelijkse praktijk’. Een indicatie hiervoor vindt de ADL in de topvijf van woorden die voorkomen in biografieën van twitteraars die antisemitisme verspreiden: ‘Trump’ is een van die vijf woorden.

Een ander voorbeeld van hoe Trump en andere Republikeinen het antisemitisme indirect een zetje geven, ziet Marilyn Mayo in de demonisering van de miljardair en filantroop George Soros, die vorige maand net als Hillary Clinton en Barack Obama een pijpbom per post kreeg van de radicale Trump-fan Cesar Savoy. De Joods-Hongaarse Soros, die wereldwijd democratische bewegingen ondersteunt, wordt in extreemrechtse kringen zonder omwegen antisemitisch bejegend. Trump en sommige van zijn partijgenoten doen het iets omfloerster door hem af te schilderen als een linkse agitator die de ‘mondiale machtsstructuur’ in handen heeft. Dit soort retoriek heeft volgens de ADL een eeuwenoude antisemitische ondertoon. ‘Mensen uit rechtse hoek die Soros demoniseren, beseffen misschien niet altijd dat ze dog whistles fluiten naar antisemieten’, zegt Mayo. ‘Zij moeten onder ogen zien dat ze extremisme kunnen legitimeren met hun woorden.’

Het Trump-effect

In het onderzoek A Quantitative Approach to Understanding Online Antisemitism verzamelden Joel Finkelstein van Princeton University en drie andere Amerikaanse wetenschappers honderden miljoenen reacties en afbeeldingen van het ‘politiek incorrecte’ discussieforum /pol/ op 4chan en van Gab (een extremistische kloon van Twitter). Het antisemitisme in deze afbeeldingen en de reacties, geplaatst tussen juli 2016 en januari 2018, schoot na Trumps verkiezing steil omhoog. ‘Woorden als ‘jew’ en ‘kike’ (een scheldwoord voor Jood, red.) overspoelden /pol/ en Gab, terwijl andere racistische termen zoals ‘nigger’ redelijk constant bleven.’ Op /pol/ zijn de woorden ‘wit’ en ‘Jood’ sowieso extreem populair, blijkt uit het onderzoek. Ze bekleden respectievelijk de derde en dertiende plaats, wat aantoont dat er voortdurend over etniciteit wordt gesproken.

Precies hetzelfde mechanisme ziet extreemrechts-onderzoeker Willem Wagenaar, verbonden aan de Anne Frank Stichting, in Nederland. Hij wijst op Thierry Baudet, die onlangs in het radioprogramma Met het oog op morgen opriep tot een onderzoek naar de invloed van George Soros in Nederland. ‘Veel van zijn geldstromen zijn nooit grondig onderzocht’, zei Baudet.

‘Wat zégt hij nou eigenlijk?’, vraagt Wagenaar zich af. ‘Is hij niet bekend met het antisemitisme dat dit soort discussies over Soros oproept? Of is hij aan het dog-whistlen?’

Dit soort retoriek over Soros is volgens hem een voorbeeld dat er steeds minder weerstand is tegen antisemitisme, ‘alsof Joodse samenzweringen een onderwerp zijn dat je gewoon kunt bespreken, zoals om het even welk ander politiek onderwerp’. Wagenaar ziet het ook aan het hervonden zelfvertrouwen waarmee een klassieke neonazigroep als de Nederlandse Volks-Unie de straat opgaat met antisemitische leuzen, en dat daarover nauwelijks commotie ontstaat.

In internationaal vergelijkend onderzoek scoort Nederland niet slecht wat betreft Jodenhaat; het staat ergens boven aan de lijstjes van tolerantie ten opzichte van Joden en moslims. Wel is het aantal antisemitische incidenten vorig jaar voor het eerst sinds jaren gestegen, aldus Wagenaar.

Net als Wagenaar constateren de NCTV en de AIVD dat het aantal xenofobe uitingen toeneemt. De diensten zien eveneens een potentiële ‘niet-gewelddadige’ dreiging tegen de democratische rechtsorde die uitgaat van met name alt-right. Deze beweging wil volgens de AIVD de geesten rijp maken voor een maatschappij waarin racisme normaal is en waar alleen de grondrechten van witte burgers zijn gewaarborgd.

Wagenaar ziet twee mogelijke oorzaken voor de afbrokkelende maatschappelijke weerbaarheid tegen antisemitisme en andere vormen van haat. ‘Heel lang bepaalde de Tweede Wereldoorlog ons moreel kompas, dat lijkt nu echt te vervagen.’

Daarnaast is het huidige antisemitisme veel minder eenduidig. ‘Vroeger was voor iedereen helder wat antisemitisme was, en dat je dat moest veroordelen. Binnen het sterk gepolariseerde links-rechtsdiscours kan aan beide zijden antisemitisme ontstaan, zonder dat dit in eigen kring gediskwalificeerd wordt.’ Ter linkerzijde is de grens tussen antizionisme en antisemitisme soms flinterdun. Ter rechterzijde kan ‘een overtuigde antisemiet tegelijkertijd solidair zijn met Israël en wordt hij niet veroordeeld door de voltallige Joodse gemeenschap’.

Antisemitisch terrein

Wie de Nederlandse /pol/ op 4chan bezoekt – ook wel /polder/ genoemd – weet onmiddellijk dat hij antisemitisch terrein betreedt. ‘Joden niet toegestaan’, staat er in het introductieveld. Ook in de discussies, dagelijks gaat het om honderden reacties, is de Jodenhaat nooit ver weg. Regelmatig wordt er gerefereerd aan ‘JQ’, kort voor Jewish Question, waarmee men verwijst naar de overtuiging dat Joden een onevenredige hoeveelheid controle hebben over de media, de zakenwereld en politiek, en de vraag stelt hoe dat probleem moet worden opgelost. Onlangs nog vond een gebruiker het interessant om de voorpagina van Storm, blad der Nederlandsche SS (de editie van 25 september 1942) op het forum te plaatsen.

Telkens valt op hoeveel aandacht er uitgaat naar FvD-politicus Baudet. Zo worden zijn opmerkingen over Soros met groot enthousiasme onthaald, maar moet hij niet zo lang doordrammen over ‘klimaat bullshit’, ook al zo’n constructie van ‘de Jood’.

In een andere discussie schetst een gebruiker de beperkingen van FvD als hij de vraag opwerpt of er nog hoop is voor ‘de remigratie’, opdat alle niet-witte mensen vertrekken. ‘Ik weet zeker dat Thierry een Blanke Nationalist is, de vraag is of hij de grootste partij kan worden (sic).’ Meer dan 15 zetels voor FvD zit er volgens hem niet in. Een meerderheid voor remigratie, een Nexit of een islamverbod zal er langs deze weg dan ook niet komen, vreest hij. ‘De enige hoop die ik heb is een coup. Als je de cijfers van de oorlog kent, weet je dat er meer collaborateurs waren dan verzetsstrijders en dat 98 procent gewoon lekker de bezetting uitzat. Het enige wat ons kan tegenhouden is de (((VS))) of een toekomstig EU leger.’

Eenzelfde soort met Jodenhaat doorspekte politieke discussies vind je terug in afgeschermde groepen op Discord, een app waarin anoniem gechat kan worden. Een van de grotere is de Polder Discordgroep, waar circa honderd Nederlandse 4chan-leden zich verzamelen. Sommigen van hen bezochten weleens een lezing van studiegenootschap Erkenbrand, de belangrijkste representant van alt-rechts in Nederland. Anderen zijn volledig achter hun computer tot een extreemrechts gedachtengoed gekomen.

Grootste gemene deler is dat ze zich uitspreken voor Forum voor Democratie, al zijn er allerlei gradaties. Leden van jongerenafdeling JFvD, Thierry Baudet-fans, en zij die wensen dat de partij kritischer zou zijn over Israël lopen hier door elkaar heen. Soms plaatsen ze foto’s van de JFvD-evenementen die ze bezoeken, sommigen delen een foto van een FvD-lidmaatschapspas.

Het identificeren van ‘machtige Joden’ is een belangrijk tijdverdrijf in deze groep: Angela Merkel, Mark Zuckerberg, linkse activiste Anne Fleur Dekker, en sinds kort de Amerikaanse zangeres Taylor Swift, in wie alt-right eerder een bondgenoot meende te zien, maar die nu als verrader wordt beschouwd omdat ze bij de midterms een Democratische kandidaat steunde. Ook al zijn ze niet allemaal Joods, ze bedienen zich wel van ‘Joodse manieren’ om blanke mensen te ondermijnen, is de redenering.

Daarnaast gaat het in de Polder Discord over de Jood die rijk wordt van de farmaceutische industrie, de Jood die de ‘vernegroïsering’ van het blanke ras wil bevorderen, de Jood die de ‘vrije markt’ in bezit heeft. Een lid zegt dat hij een archief aan het aanleggen is van de ‘Joodse degenerate media’ in Nederland en vraagt de anderen om hem video’s en foto’s te sturen van personen die aan deze kwalificatie voldoen. Daarbij lijkt de beeltenis van de Happy Merchant onder een sneltoets te zitten bij de Polder-leden, zo vaak als die voorbijkomt.

Er is een grote overlap tussen het ledenbestand van de Polder-groep en een andere Discordgroep, het ‘Ministerie van Miems’, dat fungeert als een verzamel- en distributiepunt voor antisemitische memes. Memes waarin de Holocaust wordt ontkend of bespot, vormen er een belangrijk onderdeel van. Een van de laatste is een foto van biddende Joden met daaroverheen de tekst die de synagogeschutter op Gab schreef: ‘Screw jullie visie, ik ga naar binnen.’

Foto van de ingang van concentratiekamp Auschwitz. Boven de poort zijn de woorden ‘Enjoy your stay’ geplaatst. In werkelijkheid stond er: ‘Arbeit Macht Frei’. Deze meme werd gedeeld in de Discord-groep ‘Ministerie van Miems’.

Wat de antisemitisme meme aantrekkelijk maakt, is de codetaal, zegt Joel Finkelstein van Princeton University, die online antisemitisme onderzoekt. ‘Van buiten ziet het er obscuur uit, maar als je eenmaal in die wereld zit en de beeldtaal begrijpt, dan snap je wat ermee gecommuniceerd wordt.’ De meeste onlineplatforms proberen expliciete uitingen van haat zo veel mogelijk te weren, zeker antisemitische en racistische. Een gecodeerde verpakking maakt het makkelijker om ze te delen op gangbaardere platforms, waar ze niet direct als antisemitisch worden herkend.

Een goed voorbeeld zijn de talloze variaties op de meme met de slogan: ‘The goyim know, shut it down!’ (‘De niet-Joden weten ervan, zet alles stil!’) Hierin worden Joodse samenzweringstheorieën nagebootst en bespot door een foto van een bekend Joods persoon af te beelden met een telefoon. Soms staat er alleen ‘shut it down’, zoals bij een foto van Facebook-oprichter Mark Zuckerberg. De onwetende niet-antisemiet heeft geen idee.

De meme met de slogan ‘The goyim know, shut it down!’ (‘de niet-Joden weten ervan, zet alles stil!) is er ook in talloze varianten. Hierin worden Joodse samenzweringstheorieën nagebootst en bespot door een foto van een bekend Joods persoon af te beelden met een telefoon. Soms staat er alleen ‘shut it down’, zoals bij een foto van Facebook-oprichter Mark Zuckerberg.

Toch zijn juist dit soort memes gevaarlijk, zegt Finkelstein. ‘Als je eenmaal doorhebt dat het antisemitisch is bedoeld, kan het zomaar zijn dat je je al een beetje aan de ideeën hebt overgegeven. Dat gaat geleidelijk. Die memes zijn subtiel, niet direct misselijkmakend, soms zelfs een beetje humoristisch. Dat is een glijmiddel om langzaam de boodschap te accepteren.’

Whatsappgroepen

Hoe makkelijk de versluierde antisemitische meme zich een weg weet te banen tot mainstream geachte kringen is goed te zien in Discord- en Whatsappgroepen die zich expliciet met Forum voor Democratie associëren. De Volkskrant had toegang tot één FvD-Discordgroep en een FvD-Whatsappgroep. Antisemitisme vormt er niet de hoofdmoot, en sommige leden zijn er sterker aanwezig dan andere. Ook valt hun betrokkenheid bij FvD niet precies te bepalen. Wel vormen de chatgroepen een afgeschermd domein waar leden anderen uitnodigen op basis van hun ideologische verwantschap met FvD.

In een discussie op de FvD-Discordgroep (circa tachtig leden) over de mediaberichtgeving over het ineenstorten van de World Trade Centre-gebouwen op 11 september 2001, deelt een lid van de Discordgroep een meme waarop enkele tientallen CNN-journalisten zijn afgebeeld. Bij elke journalist staat een davidster afgebeeld om hun Joodse achtergrond aan te duiden. Boodschap: Joodse journalisten, die een onevenredig groot aandeel hebben in de media, hebben feiten over 9/11 verdraaid of achtergehouden.

‘Vind dat je te ver doordenkt’, reageert een Discord-lid op de meme. ‘Ik heb niks tegen Joden, vind dit gewoon interessant’, antwoordt het lid dat de meme deelde. ‘Voorheen dacht ik ook nooit wat slechts over Joden, maar als je sommige dingen ziet of hoort ga je er eenmaal over nadenken en zie je dat het mogelijk waar is, ook al is dat maar voor een deel.’

Dit patroon doet zich herhaaldelijk voor. Een lid plaatst een antisemitische meme, een ander lid stoort zich eraan, waarop een discussie ontstaat over Joden die allengs aan venijn lijkt te winnen. Zo wordt op 24 oktober in de FvD-Whatsappgroep (zestig leden) een meme gedeeld waarop een Joodse man in een game-achtige setting achter gouden munten aan rent. ‘Echt handig die plaatjes in een chat met FvD als naam’, reageert een lid. De plaatser repliceert: ‘Niet Jood-kritisch zijn is bijna naïef.’ Als hij op nog meer weerstand stuit, zegt hij: ‘Ja maar je kunt het symptoom niet bestrijden als je de oorzaak niet bestrijdt.’

Deze meme werd op 24 oktober gedeeld in een FvD-Whatsappgroep. Een karikaturale Joodse man rent in een game-achtige setting achter gouden munten aan, waarmee wordt ingespeeld op het vermeende inhalige karakter van Joden.

Op een ander moment krijgt een Joods lid van de groep een plaatje toegestuurd van de Happy Merchant met een masker van een witte man. Deze meme vertelt dat Joden onder valse voorwendselen witte gemeenschappen infiltreren om ze van binnenuit te ondermijnen.

Als George Soros ook in deze FvD-Whatsappgroep ter sprake komt, lijkt er geen rem meer te zijn. Hij is ‘Der Ewige Jude’, die de Stemwijzer in Nederland zou subsidiëren, ‘bekend’ van de ‘rellen’ rond de Zwarte Pietendiscussie, iemand die landen ‘verneukt’ en 8,3 miljard dollar waard is aan ‘pure politieke beïnvloeding’. Er worden verschillende memes over Soros gedeeld, ondere andere een die de Joodse Hongaar een quote toeschrijft waarin hij beweert dat hij Amerika omver wil werpen door ‘zwarte haatgroepen’ zoals Black Lives Matter te financieren.

Vooral Amerikaanse Joden

De meeste aanvallen van Nederlandse antisemieten richten zich op Amerikaanse Joden, en minder op Nederlandse, alhoewel sportjournalist Barbara Barend deze week nog op Twitter werd uitgescholden voor ‘stinkjood’. Een van haar belagers had zich duidelijk laten inspireren door complottheorieën: ‘Zonder hun hadden we een stuk minder ellende op deze aardbol.’ Het wordt, schrijft Barend op Twitter, ‘echt allemaal steeds fouter en fouter’.

Waarom de Nederlandse Joden tot nog toe weinig aandacht krijgen, wordt uitgelegd in een podcast van Erkenbrand. Fausto, een prominent lid, zegt daarin dat de ‘Joodse macht’ alleen in Amsterdam speelt, verder vormen ze volgens hem geen probleem. Tussen de regels door is de boodschap duidelijk: het ‘probleem’ in dit land is jaren geleden al opgelost. ‘Al zal ik er geen traan om laten als de treinen naar het oosten weer gaan rijden’, voegt hij eraan toe.

Ook Roel vindt de Joden in Nederland onbelangrijk en ziet vooral een ‘JQ probleem’ in de VS. De gewelddadige consequenties die Bowers trok, deelt hij evenwel niet. ‘Ik ben tegen aanslagen.’ Hij vindt ook niet dat de Joden ‘moeten worden uitgeroeid of opgesloten’, zegt hij. ‘Ik zou wel willen dat de Joden in Amerika worden uitgesloten van intellectuele posities. Ze verdienen een tik op de vingers.’

Zelf ziet hij het als zijn taak de ‘piketpaaltjes zo ver mogelijk naar rechts te slaan’, om tegenwicht te bieden aan de in zijn ogen kwalijke invloed van Joden. ‘Ik zal de onderstroom blijven voeden.’

Reactie Forum voor Democratie

De beschreven FvD-Whatsapp- en FvD-Discordgroep zijn niet aan de partij gelieerd, aldus een woordvoerder van de partij. Forum voor Democratie neemt ‘expliciet afstand’ van het daar geuite antisemitisme. De uitspraken die Thierry Baudet deed over George Soros zijn ‘zeker niet bedoeld geweest als dog whistle’. De woordvoerder mailt dat het concept dog whistle ‘juist’ door de krant in de praktijk wordt gebracht door publicaties ‘waarin gepoogd wordt om Forum voor Democratie en/of Thierry Baudet in verband te brengen met antisemitisme’.