Direct naar artikelinhoud
AnalyseKlimaatakkoord

Klimaatakkoord kan Rutte III maken of breken

De coalitie heeft moeite met knopen doorhakken over het klimaat.

De spanning rond het klimaatakkoord loopt op. Milieuclubs dreigen weg te lopen, de industrie verzet zich tegen heffingen, op het Binnenhof sluimert de angst voor een kiezersopstand en de vier coalitiepartijen drukken tegelijkertijd het rem- en gaspedaal in. Iedereen weet: het klimaatbeleid kan dit kabinet maken of breken.

en

‘Dit is zo groot’, verzuchtte premier Mark Rutte al eens over het klimaatbeleid. ‘Hoe krijg ik hier ooit mijn armen omheen?’

Het is een vraag die meer hoofdrolspelers achtervolgt nu de strijd om een klimaatakkoord in de eindfase is beland. De betrokken politici zijn wel wat gewend, maar zelfs naar hun maatstaven zijn de gesprekken over een klimaatakkoord van een hallucinerende complexiteit. Nu al valt te horen dat de huidige aanpak niet meer voor herhaling vatbaar is.

Zelfs nu er sinds kort ‘in kleine kring’ wordt vergaderd – het zogenoemde ‘cockpitoverleg’ – blijken er nog steeds minstens zeventien personen nodig te zijn om knopen te kunnen doorhakken. Premier Mark Rutte, de drie vicepremiers, minister Eric Wiebes van Klimaat, minister Wopke Hoekstra en staatssecretaris Menno Snel van Financiën, minister Cora van Nieuwenhuizen en staatssecretaris Stientje van Veldhoven van Infrastructuur, de fractievoorzitters van de regeringspartijen en ook nog eens de vier fractiespecialisten: ze kwamen donderdagavond weer bijeen op het ministerie van Volksgezondheid. Voor volgende week staat er al weer een nieuw beraad gepland.

Monsterberaad

Het politieke monsterberaad is een direct gevolg van de kritiek van de zogenoemde klimaattafels, waar ruim honderd maatschappelijke organisaties – van vakbonden tot milieuclubs, van de woonbond tot de industrie – al sinds maart onderhandelen. Doel: een allesomvattend akkoord om de CO2-uitstoot in 2030 met 49 procent terug te brengen.

De deadline ligt op 21 december, maar ingewijden verklaren dat er nog circa tien grote geschilpunten zijn die een akkoord in de weg staan. De politiek moet de klimaattafels daarvoor oplossingen aanreiken, roept opperonderhandelaar Ed Nijpels nu al maanden. Het kabinet heeft de macht om bijvoorbeeld milieuclubs en industrie tot een compromis te dwingen of om de coöperaties tot verduurzaming te verleiden via extra subsidies.

Minister van Klimaat Wiebes heeft de politieke hoofdrolspelers nu in de cockpit gekregen, maar dat betekent niet dat ze de stuurknuppel ook in dezelfde richting duwen. CDA-leider Sybrand Buma en D66-fractievoorzitter Rob Jetten gaven deze week totaal verschillende signalen af. Zo waarschuwde Buma opnieuw voor een kiezersrevolte als de milieumaatregelen financieel te zwaar drukken op huishoudens. Als het aan hem ligt, moeten ‘de mensen die de lasten moeten dragen’ ook aan de klimaattafels zitten.

Chagrijn

De opmerkingen schieten een deel van de onderhandelaars in het verkeerde keelgat. Buma maakt zich volgens een betrokkene schuldig aan ‘sabotage’ door vlak voor de deadline opeens met zo’n opmerking te komen. De CDA’er is toch al de grote dwarsligger bij tal van maatregelen die nodig zijn om dat doel te bereiken, zo valt bij betrokkenen te horen.

Ook in de coalitie leidt Buma’s opborrelende angst voor ‘gele hesjes’ tot chagrijn. ‘Het heeft geen zin om alleen maar kritiek te hebben’, merkte D66-fractievoorzitter Rob Jetten op. ‘Laten we er samen voor zorgen dat de lasten eerlijk worden verdeeld.’

Sybrand van Haersma Buma (CDA) tijdens het wekelijkse vragenuurtje in de plenaire zaal van de Tweede Kamer.Beeld ANP

Toch is Buma zeker niet de enige met koudwatervrees. Ook de VVD-fractie is huiverig. Net als het CDA heeft de grootste regeringspartij zijn kiezers nooit voorbereid op een ambitieus klimaatbeleid. De bekering kwam pas tijdens de formatie met D66 en ChristenUnie. ‘Mijn denken is verschoven’, verkondigde premier Mark Rutte in mei van dit jaar op een partijcongres. Het VVD-partijkader wordt geacht de leider te volgen, maar lang niet iedereen is enthousiast.

Veel blikken zijn gericht op Rutte. Hij moet het klimaatakkoord los zien te wrikken. Zelfs in de coalitie valt nu te horen dat het prestige van de premier op het spel staat. Als ‘de grootste transformatie sinds de wederopbouw’ (dixit Rutte) vastloopt, straalt dat ook op hem af, zeker nu de pensioenonderhandelingen onder zijn leiding ook al zijn gestrand. GroenLinks-leider Jesse Klaver suggereert sindsdien dat de magie van Rutte als politieke dealmaker is uitgewerkt.

Ook partijen aan de klimaattafels hopen dat de premier alles op alles zet om een nieuwe deceptie te voorkomen. ‘Toen het pensioenakkoord strandde waren wij in een juichstemming’, zegt een direct betrokkene. ‘We dachten: nu kan het kabinet zich niet meer veroorloven het klimaatakkoord te laten mislukken.’

CO2-heffing

Niemand durft vooralsnog te voorspellen dat er een deal komt. Zowel aan de klimaattafels als in de politieke cockpit bestaan nog grote meningsverschillen, maar enige beweging is er wel te bespeuren. Het kabinet heeft inmiddels 500 miljoen euro extra gereserveerd voor klimaatbeleid. Dat geld zal onder andere worden gebruikt om de Amsterdamse kolencentrale Hemweg eerder te sluiten, bevestigen meerdere bronnen. De operatie om woningen van het gas af te krijgen, kan mogelijk eveneens op extra financiële steun rekenen om de pijn voor huishoudens te verzachten.

Het grootste twistpunt blijft de CO2-heffing voor grote industriële vervuilers. Milieuclubs en ook de coalitiepartijen D66 en ChristenUnie zien die CO2-belasting als een onontbeerlijke maatregel om de milieudoelstelling te halen. Het kabinet verkondigde eerder nog dat zo’n heffing ‘een stok achter de deur’ blijft, maar inmiddels ligt er toch een compromis op tafel. Geen CO2-heffing, aldus ingewijden, maar een complexere manier om vervuilende bedrijven toch hun deel te laten betalen.‘De lasten moeten zoveel mogelijk worden neergelegd waar ze ook betaald kunnen worden: bij de bedrijven’, verkondigde minister Wiebes deze week in de Haagse wandelgangen.

Werkgeversorganisatie VNO-NCW, die ook mee onderhandelt aan de klimaattafels, voelt inmiddels nattigheid. Ze vrezen dat de rekening bij de industrie terechtkomt, blijkt uit een brief die de werkgevers donderdag naar Wiebes hebben verstuurd. De werkgevers waarschuwen dat ‘nationale heffingen’ voor het bedrijfsleven investeerders zullen afschrikken. Anderzijds hebben de milieuorganisaties deze week juist gewaarschuwd dat zij het akkoord niet zullen ondertekenen als het bedrijfsleven niet genoeg bijdraagt aan de kosten van de energietransitie.

Kerstakkoord

Als er vlak voor Kerstmis geen akkoord is bereikt, kunnen de politieke spanningen snel oplopen. VVD en CDA hebben geen haast, maar voor het veelgeplaagde D66 (de partij heeft tot nu toe in de regering veel opgeofferd en weinig binnengehaald) is een succesvol klimaatbeleid een onontbeerlijk medicijn om de geleden pijn te verzachten.

Zelfs als er op 21 december wél een akkoord ligt, is het spel niet gespeeld. Bij VVD en CDA valt nu al te horen dat er dan hoogstens sprake is van een tussenstap. Beide partijen willen eerst de doorrekeningen van de planbureaus afwachten. Ze gaan er vanuit dat die pas na de provinciale-statenverkiezingen naar buiten komen. Als blijkt dat de koopkrachteffecten en economische gevolgen te negatief uitpakken, moeten de onderhandelingen volgens de twee rechtse regeringspartijen weer worden opengebroken.

Makkelijk zal dat niet worden, zeker als de peilingen bewaarheid worden en de regeringspartijen in maart zwaar verliezen. Wie is er dan nog bereid veel politiek kapitaal op te offeren? Niemand wil zo ver vooruit kijken, maar over één ding bestaat geen meningsverschil: het klimaatbeleid kan het zelfbenoemde ‘groenste kabinet ooit’ maken of breken.

Lees meer

Dit is hoeveel het klimaat ons kost
Nederland heeft afgesproken om in 2030 49 procent minder CO₂ uit te stoten dan in 1990. Maar hoe duur is dat eigenlijk? Bekijk de opties en wat die ons land gaan kosten.  

Een vermindering van 49 procent CO₂, per inwoner komt dat neer op zo’n 5.000 kilogram per jaar – het gewicht van een olifant. Klik hier jouw bijdrage bij elkaar. 

Komt de klimaattop in Katowice te vroeg of te laat?
De wereld moet de inspanningen om opwarming bij 2 graden te houden verdrievoudigen, bleek dinsdag. Gaat dat lukken op een moment dat eigenbelang de politiek beheerst?  Deze maatregelen zijn nodig om de temperatuur op aarde niet meer dan 2 graden te laten stijgen.