Is de ring van Pontius Pilatus gevonden?

Van wie komt die claim?

Het is de ring die werd gewassen in onschuld! In Israël hebben archeologen ontdekt dat een ring die in 1969 werd opgegraven het opschrift ‘ΠΙΛΑΤΟ’ draagt, ofwel ‘van Pilatus’, de heerser die Jezus ter dood veroordeelde, en vervolgens zijn handen waste in onschuld. De vondst werd gemeld op honderden nieuwskanalen. Ook in Nederland werd het nieuws gretig opgepikt, nadat het ANP er een bericht over rondstuurde: onder meer de NOS, het Nederlands Dagblad, Nu.nl, de EO en deze krant maakten er kort melding van.

Klopt het?

De ontdekking komt uit onverdachte hoek: van het team universitaire archeologen dat al jaren onderzoek doet naar Herodium, een paleizencomplex iets buiten Bethlehem. Daar werd de bewuste ring bijna vijftig jaar geleden opgegraven. Een nieuwe schoonmaak brengt nu de Griekse letters ΠΙΛΑΤΟ (‘Pilato') aan het licht, schrijven de auteurs in het specialistische vakblad Israel Exploration Journal.

Maar is dat Pontius Pilatus uit de Bijbel? Waarschijnlijk niet, constateren de auteurs zelf al direct. ‘Eenvoudige geheel metalen ringen zoals de ring van Herodium waren hoofdzakelijk het eigendom van soldaten, ambtenaren en middeninkomensgroepen zoals handelaars en ambachtslieden’, schrijven ze. ‘Daarom is het onwaarschijnlijk dat Pontius Pilatus, de machtige en rijke prefect van Judea, een dunne, helemaal van koperlegering gemaakte zegelring zou dragen.’

Van wie de ring wél was? Misschien van een andere Pilatus, van iemand uit Pilatus’ familie of hofhouding, ‘of van een bevrijde slaaf’, speculeren de wetenschappers. ‘Het is voorstelbaar dat de ring (…) heeft toebehoord aan een plaatselijke bewoner met de naam Pilatus, of het nu een Jood was, een Romein of een heidense [sic] patroon.’

Er is meer dat die lezing ondersteunt. Zo wijzen diverse classici erop dat de laatste letter ‘O’ niet klopt: ‘ΠΙΛΑΤΟΣ’ of ‘ΠΙΛΑΤΟϹ’ was correcter geweest. ‘ΠΙΛΑΤΟ’ betekent eerder ‘vóór Pilatus’, wat erop kan duiden dat het zegel werd gebruikt door een of andere ambtenaar die goederen en papyrussen voor ene Pilatus afstempelde. De echte Pilatus zou zijn naam bovendien in het Latijn hebben geschreven: in die taal staat zijn naam op een oude stenen inscriptie, in Pilatus’ opdracht gemaakt.

Tegen journalisten liet onderzoeksleider Roi Porat de nuances echter varen. ‘Het was belangrijk om een zorgvuldig wetenschappelijk artikel te publiceren’, zegt hij tegen The Times of Israel. ‘Maar in praktijk hebben we hier een ring met de naam Pilatus erop, en dat schreeuwt de connectie met de persoon uit.’

Van daaruit wordt de berichtgeving steeds stelliger. ‘Ring van Romeinse gouverneur Pontius Pilatus die Jezus kruisigde gevonden in Herodium’, kopte de krant Haaretz. Zo bereikte het ook Nederland: ‘Oude ring waarschijnlijk van Pontius Pilatus’, aldus persdienst het ANP.

De Leidse classicus Miko Flohr was in ons land een van de eersten die het nieuwtje opmerkte – én duidde. Op Twitter wijst ook hij erop dat de ring te goedkoop en te jong oogt voor een heerser, en dat er geen goede datering van is. ‘Het allerergste is de typische, klassiek archeologische valkuil dat je iets bij de eerste de beste indicatie meteen aan de schriftelijke (bijbelse) bronnen koppelt’, aldus Flohr.

‘Verhaal klopt voor geen meter’, ‘van een gekmakende oppervlakkigheid’, ‘geleuter van Israëlische archeologen die graag een persmomentje willen’, oordeelt hij dan ook. Om af te sluiten: ‘Enfin. Einde rant. Nu snel handen wassen in onschuld.’

Eindoordeel

Hoewel er inderdaad een ring is opgedoken met de naam ‘Pilatus’ erop, is het uiterst onwaarschijnlijk dat die ooit toebehoorde aan de bijbelse Pontius Pilatus die Jezus ter dood veroordeelde. De bewering lijkt bluf van een van de onderzoekers.