Abu Bakr al-Baghdadi: strateeg, religieus leider, massamoordenaar

Toen de Amerikanen in 2004 een 33-jarige Irakees genaamd Ibrahim Awad al-Badri oppakten, plaatsten ze hem in de licht beveiligde afdeling van het gevangenkamp Bucca in Irak. Een kleine jongen, dachten de Amerikanen, meer een anti-Amerikaanse activist dan een terrorist. Acht maanden later lieten ze hem gaan.

Ze zullen het betreurd hebben. In de jaren die volgden klom Abu Bakr al-Baghdadi – de nom de guerre die al-Badri had aangenomen – gestaag omhoog binnen Al Qaida in Irak, waar hij respect verwierf als een kundige strateeg en inspirerende religieuze leider. In de beginjaren van de Syrische burgeroorlog streek zijn tak van Al Qaida ook daar neer, maar in 2013 brak Al-Baghdadi met die beweging. Dat was deels een leiderschapskwestie, maar ook een verschil in ideologie: Al-Baghdadi’s uiterst meedogenloze optreden tegen andersgelovigen en gematigde moslims werd zelfs Al Qaida te gortig.

^{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorlezen versie}

Nieuwe profeet

De enige keer dat Al-Baghdadi ongemaskerd in het openbaar trad, deed hij dat met een lange speech in de Grote al-Nuri moskee van Mosul in juli 2014, nadat IS de stad had ingenomen. Voorzien van lange baard, vrome dictie en zwart gewaad kroonde hij zichzelf in Mosul tot Kalief Ibrahim – zelfverklaard leider van alle moslims – en beloofde hij een islamitische staat naar het voorbeeld van de profeet Mohammed. Voor sympathisanten was het bijna alsof er een nieuwe profeet aan het woord was. Jihadisten wereldwijd putten hoop uit zijn verschijning.

Het kalifaat bestond slechts drie jaar, voordat Koerdische en Iraakse troepen medio 2017 met westerse steun Mosul binnen denderden. Enkele maanden later vochten Koerdische strijders zich straat voor straat naar controle over Raqqa, de andere grote stad in handen van IS. Tienduizenden IS-strijders werden gedood of gevangen, de rest sloeg op de vlucht, net als Al-Baghdadi zelf.

Inlichtingendiensten van regionale en westerse mogendheden zaten hem sindsdien op de hielen en Al-Baghdadi werd meermaals doodverklaard. Hij zou zwaargewond zijn geraakt bij een Amerikaans bombardement. Hij zou op de vlucht zijn door een interne strijd om het leiderschap binnen IS. Hij zou elke nacht ergens anders slapen, geen telefoon gebruiken, zijn vrouwen niet langer dan enkele uren bezoeken. 

Hij bleef ongrijpbaar, een symbool voor het voorbestaan van Islamitische Staat ondanks het verlies van zijn fysieke grondgebied. De Amerikaanse president Donald Trump zei dat de VS drie keer eerder op het laatste moment een capture or kill- operatie tegen Al-Baghdadi annuleerden, omdat hij verdween.

Terreurbeweging onthoofd

Met de dood van Al-Baghdadi is de terreurbeweging onthoofd. De vele duizenden strijders die nog altijd op vrije voeten zijn, verliezen hun charismatische leider en baken van hoop. Aspirerende jihadisten wereldwijd, van Jemen tot Libië, en van Sri Lanka tot Frankrijk, moeten op zoek naar een nieuwe inspirator.

In augustus wees Al-Baghdadi naar verluidt zijn opvolger aan: Abdullah Qardash, die met Al-Baghdadi in het Camp Bucca heeft gezeten. In het Amerikaanse gevangenkamp maakten ze beide contact met andere jihadisten, en legden de fundamenten voor de latere terreurgroep. Hij staat bekend als religieus onderlegd en uiterst wreed. Er zijn ook andere gegadigden; de dood van Al-Baghdadi zou een sluimerende interne strijd tot kookpunt kunnen brengen.

Het verlies van Al-Baghdadi is hoe dan ook een grote klap voor de terreurbeweging, op het moment dat haar aanhangers hopen op een heropleving. IS-strijders, van wie er zo’n tienduizend gevangen zitten in het grensgebied tussen Turkije en Syrië, en van wie er nog altijd duizenden vrij rondlopen in het grensgebied tussen Irak en Syrië, hopen van de onrust in Noordoost-Syrië gebruik te maken om zichzelf te herorganiseren.

Een vergelijk tussen Turkije, Rusland, de VS, met stilzwijgende goedkeuring van Syrië, heeft voor een voorlopige wapenstilstand in die regio gezorgd, maar het blijft er uiterst instabiel.

De vrees is niet zozeer dat IS opnieuw een groot gebied verovert, maar er opnieuw in slaagt een golf van aanslagen te plegen en daarmee de regio instabiel te houden, en ook westerse doelwitten aan te vallen. Bovendien laten jihadistische eenlingen wereldwijd zich inspireren door IS om op eigen houtje aanslagen te plegen.

Opvolger

Islamitische Staat heeft laten zien dat het rekening houdt met tegenslagen: Al-Baghdadi zelf kreeg de leiding over de beweging toen zijn voorganger in 2010 werd gedood bij een Amerikaans-Iraakse operatie. Dat was in een andere tijd, toen IS nog ‘Al Qaida in Irak’ heette en zich ondergronds hield.

Dat is voor IS-aanhangers het best denkbare scenario: dat een opvolger met geloofwaardigheid snel opstaat, verdergaat met pogingen de beweging nieuw leven in te blazen en in staat is om nog jaren de regio en het Westen te bestoken met sporadische aanslagen.

Maar een kalief die vanuit de Grote Moskee in Mosul de hervestiging aankondigt van een islamitische heilstaat onder zijn leiding, met ambities voor heerschappij over de Arabische wereld, dat zal de wereld voorlopig niet meer zien.