Baudet en Wilders missen Fortuyn's charisma

De 32-jarige milieuactivist Volkert van der Graaf kwam op 6 mei 2002 tegen vier uur aan bij het Mediapark in Hilversum. Kort voor zes uur zag hij Pim Fortuyn naar buiten komen. Van der Graaf liep om Fortuyn heen en schoot vijf keer van achteren op diens hoofd. Het was een politieke moord die tot doel had de belangrijkste uitdager van de gevestigde politiek uit de weg te ruimen, negen dagen voor de Tweede Kamerverkiezingen.

Vader van hededaags populisme

Historicus Maarten van Rossem typeerde Fortuyn in 2010 als 'een fabulant die zich onveranderlijk belangrijker en deftiger voordeed dan hij eigenlijk was. Hij meende op een of andere manier voor iets groots voorbestemd te zijn'. Van Rossem wees er wel op dat Fortuyn zich in praatprogramma's op de televisie 'bij uitstek een mediamieke figuur betoonde: charmant, intelligent, ad rem en tegen de keer'. Dat klinkt nu als een Donald Trump in zakformaat.

Fortuyn moet niet overschat worden, maar de vader van het hedendaagse populisme kun je hem wel noemen. 'Overal waar de islam de baas is, is het gewoon verschrikkelijk', vatte hij zijn credo samen. 'Als ik het juridisch rond zou kunnen krijgen, zou ik gewoon zeggen: d'r komt geen islamiet meer binnen! Maar dat kan ik niet rond krijgen', realiseerde hij zich - in tegenstelling tot Wilders.

Zijn etnocentrisme was iets nieuws - en zou pas school maken in de populistische golf die we nu beleven. Tegen de islam als 'achterlijke cultuur' bracht Fortuyn namelijk het feminisme en de homobevrijding in stelling: 'Ik heb geen zin om de emancipatie van vrouwen en homoseksuelen nog eens over te doen', zei hij in de Volkskrant. 'Op middelbare scholen zijn tal van homoseksuele leraren die vanwege Turkse en Marokkaanse jongens in de klas niet durven uitkomen voor hun identiteit. Dat vind ik schande.'

Lees verder

Pim Fortuyn wilde dat geen asielzoeker Nederland nog binnen zou komen, vertelde hij in 2002 aan de Volkskrant. En zeker geen islamiet, want die 'zien ons als een minderwaardig soort mensen.' Lees het geruchtmakende interview hier terug.

Instrumenteel feminisme

Fortuyn was tegen de principiële ongelijkheid die rechts-populisten als Filip Dewinter van het Vlaams Blok, Jörg Haider van de Oostenrijkse Vrijheidspartij of het Front National van Jean-Marie Le Pen voorstonden. Zij kenden, onder de leus 'eigen volk eerst', migranten minder rechten toe dan autochtone ingezetenen. Fortuyn moest dan ook niets weten van de steun die hij kreeg van 'meneer Filip Dewinter en meneer Haider'. Intussen verweet hij de Nederlandse feministen zich niet te bekommeren om het lot van de islamitische vrouw, die 'wordt gezien als bezit van de echtgenoot'. Het feminisme was voor Fortuyn louter instrumenteel: een stok om de moslim mee te slaan.

Geert Wilders, die moslims als tweederangs burgers beschouwt en hun geen recht op vrijheid van godsdienst en van meningsuiting toekent, zou niet op de steun van Fortuyn hebben kunnen rekenen. Wilders en Fortuyn zijn wel identiek in hun opvatting dat er geen onderscheid is tussen gematigde moslims en radicale moslims. Het lossnijden van de banden van het geloof, de familie en het land van herkomst was volgens Fortuyn de enige manier om te ontsnappen aan de pathologie van de geïsoleerde moslim. Een flink deel van de bevolking was het met Fortuyn eens. Op de stelling 'etnische minderheden moeten hun eigen cultuur opgeven' antwoordde 29 procent van de ondervraagden in een Europees onderzoek uit 2001 bevestigend. Sindsdien is dat percentage grosso modo gelijk gebleven.

Volbloed populist

Als volbloed populist zag Fortuyn de vervreemding tussen burgers en de door bureaucraten gekaapte staat als het grootste politieke probleem. De oorzaak daarvan lag in 'in zichzelf gekeerde organisaties die denken heel goed te weten wat voor ons het beste is, overigens zonder ons daar regelmatig naar te vragen'. De politieke partij, vervolgde Fortuyn, had afgedaan als instituut voor democratische besluitvorming en meningsvorming. 'De partij-elite bepaalt zelf wel wat goed is, wat het politieke programma wordt, hoe de kandidatenlijst voor de vertegenwoordigende organen wordt samengesteld, wie minister, wethouder of gedeputeerde wordt, wie burgemeester, commissaris van de koningin, topambtenaar, et cetera. Het is ronduit beschamend en heeft niets, maar dan ook niets met democratie te maken.'

Fortuyns kritiek op de EU verliep volgens hetzelfde stramien. Die was 'een speeltje van politieke elites en ambtenaren' waaraan de mensen, met hun 'natuurlijke afkeer van megalomanie, grootschaligheid, bureaucratie en bedilzucht' geen boodschap hadden. 'Klakkeloos' werden soevereiniteit en bevoegdheden overgedragen aan 'politiek bleke instituties als het Europees Parlement en de Europese Commissie'. Hierin herkennen we zonder enige moeite de missie van Forum voor Democratie van Thierry Baudet.

Wilders en Baudet zijn dus in hoge mate schatplichtig aan Pim Fortuyn. Wat zij missen is zijn charisma, maar ook zijn Wille zur Macht. Fortuyn was het menens met zijn streven om premier te worden. We zullen nooit weten of hij de verkiezingen van 15 mei 2002 daadwerkelijk gewonnen zou hebben. De dynamiek van het verkiezingsjaar 2002, met een Fortuyn die gehakt maakte van zijn politieke tegenstanders, doet sterk denken aan de bizarre opmars van Donald Trump. Maar waarschijnlijk zouden de eerste honderd dagen van premier Fortuyn net zo'n afknapper zijn geweest als die van de Amerikaanse president. Want het realiteitsgehalte van Fortuyns programma - een kwart minder ambtenaren, een migratiestop, sociale dienstplicht, een zakenkabinet van ondernemers - was zeker niet hoger dan dat van Trump.