De curieuze DWDD-uitzending over privacy in zeven fragmenten
Het leek maandagavond wel of complotdenkend internet aan tafel zat bij gastheer Matthijs van Nieuwkerk. De apocalyptische boodschap: het Systeem heeft ons in zijn klauwen en ons brein is gehackt. Er is veel kritiek, ook van minister Ollongren.
Het was maandag de dag van de privacy, dus een mooie reden om het theatergezelschap De Verleiders uit te nodigen om zijn licht te laten schijnen over privacy, de spionerende overheid en data-graaiende techbedrijven. Het gezelschap gaat het land in met een toneelstuk over dit thema en gaf in de uitzending alvast een voerproefje. Het korte stukje cabaret werd gevolgd door een serieus bedoeld item waarin George van Houts, Tom de Ket, Leopold Witte, Victor Löw en Pierre Bokma in ronkende bewoordingen de tech-apocalyps verkondigden. De kijker bleef hierna vermoedelijk murw gebeukt en in paniek achter. Alles wordt immers geregistreerd en alles gebeurt ongemerkt. En: we zijn 100 procent te manipuleren. De slotsom van De Verleiders: ons brein is gehackt. Door de overheid, de banken en de techbedrijven.
Twitter bericht wordt geladen...
Na de stortvloed aan kritiek op Twitter tijdens de uitzending (een bericht van techjournalist Daniël Verlaan van RTL werd al bijna 2800 keer geliked en ruim 1400 keer geretweet) voelde ook minister Ollongren zich genoodzaakt om een reactie te geven: ‘Met stijgende verbazing geluisterd naar de beweringen van deze acteurs bij #dwdd #factfree. Het werk van de AIVD is geen toneelstuk. De mensen van de AIVD houden Nederland veilig, binnen de grenzen van de wet, met waarborgen voor onze privacy. Kom maar eens kijken, heren.’
Twitter bericht wordt geladen...
De Volkskrant pikt er zeven opmerkelijke fragmenten uit:
3 minuut en 50 seconden
Tom de Ket legt uit hoe het gezelschap research pleegt: door op internet te zoeken. ‘Wat we nooit doen, is met deskundigen praten, want dan verlies je maar je objectiviteit.’
5 minuten en 3 seconden
‘Stel: jij woont bijvoorbeeld in een wijk waar veel moslims wonen en jij hebt bij de Praxis een zak kunstmest gekocht, gewoon voor je volkstuintje. Nou, kunstmest gekoppeld aan een postcodegebied waar veel moslims wonen, dan heb je een vlaggetje: mogelijke terrorismeplannen.’
Het beeld dat George van Houts hier schetst, is ernstig gesimplificeerd. Ja, geheime diensten verzamelen informatie. Maar geen dienst zal erover peinzen om zomaar in actie te komen op basis van het kopen van een zak kunstmest in combinatie met een postcode. Daarnaast is het de diensten niet toegestaan om zomaar mensen af te luisteren. Hun werk wordt gecontroleerd door twee onafhankelijke toezichthouders.
6 minuten en 58 seconden
‘Als jij een keer verder afwijkt van jouw normale route van huis naar je werk en je komt in een ander risicogebied omdat je naar je neef gaat, dat stapelt. Op een gegeven moment ben je zo verdacht dat je wordt lastiggevallen.’
Pierre Bokma gaat nog een stapje verder met zijn bewering dat onschuldige burgers kunnen worden lastiggevallen door de overheid als ze een keer afwijken van hun normale woon-werk-routine. Bokma gaat er ten onrechte van uit dat iedereen permanent op deze manier in de gaten wordt gehouden. Theoretisch is het natuurlijk mogelijk om burgers te volgen via dit soort metadata (waar bevinden mensen zich?), maar een dergelijk onderzoek gebeurt pas na toestemming en bij een concrete verdenking.
7 minuten en 30 seconden
‘De smartphone traceert ons overal waar wij gaan. Die weet wat wij doen, waar we zijn, waar we naartoe gaan – en daar is geen regelgeving voor.’
Tom de Ket vist zijn smartphone uit zijn binnenzak en vertelt dat dit apparaat een schat van informatie prijsgeeft: hij traceert ons overal. Dat klopt. Of liever: kan kloppen. Burgers kunnen echter wel degelijk maatregelen nemen om de hoeveelheid informatie die ze met bijvoorbeeld Google delen te beperken. De Ket zegt ook stellig dat er geen regelgeving zou zijn voor smartphones. Niet waar: de Europese nieuwe privacywetgeving (GDPR) is hier juist mede voor bedoeld.
8 minuten en 50 seconden
‘Het systeem deugt niet. We denken dat we veilig zijn, maar ik ben eigenlijk heel kwaad op de banken, die dit systeem (Tikkie, red.) genereren. Want zij doen voorkomen alsof het veilig is en of ze de situatie in handen hebben, maar de systemen kloppen niet. Het ontwikkelt zich zo snel, dat niemand daar vat op heeft. We hebben een monster gecreëerd.’
De vrouw van Leopold Witte is in een truc getrapt waar meer mensen intrappen: kwaadwillenden proberen mensen geld af te troggelen via Tikkie-trucs. Bijvoorbeeld door mensen naar een vervalste Tikkie-pagina te sturen in de hoop dat zij daar hun inloggegevens invullen. De conclusie dat ‘het Systeem’ van de banken en de overheid dus niet klopt, kan niet hard worden gemaakt. Tikkie zelf is veilig, zeker in combinatie met een bankapp en gezichtsherkenning.
10 minuten en 10 seconden
Nóg zo’n groot gevaar volgens het gezelschap: nieuwe gadgets, zoals de betaalring, waarmee contactloos kan worden betaald. ‘Het nieuwe zakkenrollen is dat ze met een pinautomaat in een plastic zak over de markt lopen en dat dan langs een ring swipen. Dan is er 25 euro af.’
George Van Houts trapt in een bekende hoax: contactloos betalen zou niet veilig zijn. Er zijn tot nu toe geen gevallen bekend waarbij mensen op deze manier geld afhandig is gemaakt, meldden de Betaalvereniging Nederland en de Nederlandse Vereniging van Banken een paar maanden terug. Ook van de net geïntroduceerde ring zijn er geen voorbeelden bekend.
11 minuten en 35 seconden
‘Google, Facebook, Amazon, Microsoft zijn nu bezig hun data met elkaar te verbinden. Ze zien het huis waar je woont, maar dan weten ze ook precies wie daar woont en uiteindelijk willen ze weten hoeveel geld je hebt en wat je levenspatroon is en wat je behoeftes zijn, en uiteindelijk gaan ze zeggen: je hebt 73 procent kans dat je met die en die gaat trouwen en je krijgt waarschijnlijk zoveel kinderen. Dus je moet dit huis kopen. Dat hebben we alvast voor je gereserveerd. Even verder is het: we hebben het alvast voor je gekocht. Als je bij ons koopt, krijg je 20 procent korting. En daarna word je verplicht om spullen bij ze te kopen.’
Voor Bokma’s bewering dat deze bedrijven hun data op deze manier delen, bestaat geen bewijs. Sterker nog: van deze vijf bedrijven is juist bekend dat ze alle data voor zichzelf willen houden. Er bestaan geen plannen of zelfs maar geruchten dat de techbedrijven huizen gaan kopen of hun klanten zullen verplichten spullen te kopen.
DWDD reageert op ophef
‘Gisteren vlogen er, achteraf ook met iets te weinig kritische verbazing mijnerzijds, veel sweeping statements en dystopische vergezichten over onze tafel,’ zegt Matthijs van Nieuwkerk dinsdagavond tijdens de opening van de uitzending van De Wereld Draait Door.
Naar aanleiding van de kritiek van techjournalisten en de tweet van minister Kasja Ollongren heeft de redactie van De Wereld Draait Door dinsdagochtend contact opgenomen met theatergroep De Verleiders en de minister. Daarop is besloten dat de acteurs langs zullen gaan bij de AIVD en de minister de voorstelling van De Verleiders zal bezoeken. ‘In februari zitten zij samen bij ons aan tafel voor een discussie, wordt dus vervolgd,’ belooft Van Nieuwkerk.
Ook De Verleiders reageren
‘Sommige uitspraken hadden iets genuanceerder gebracht mogen worden.’ Dat zegt acteur Tom de Ket van De Verleiders naar aanleiding van alle ophef over het optreden van de theatergroep in De Wereld Draait Door. Eerder stelden de acteurs nog op Twitter dat het item ‘in de theatrale context van de voorstelling’ bezien had moeten worden. In het radioprogramma Nieuws en Co komt De Ket daar gedeeltelijk op terug. ‘We hebben overdreven, sommige uitspraken waren iets gechargeerd’. Wel blijft hij bij de eerdere verklaring dat het item diende om het gesprek in de samenleving op gang te brengen. Overigens is de voorstelling Niks te verbergen van De Verleiders volgens de acteur een stuk genuanceerder dan het optreden in De Wereld Draait Door.
Een van de andere acteurs van het theatergezelschap, George van Houts, was in een interview met BNR Nieuwsradio minder toegeeflijk. ‘We hebben heel veel boeken gelezen (...), het zijn geen onwaarheden.’ Ook Houts erkent dat sommige stellingen gechargeerd zijn, maar volgens de acteur is er geen enkel bewijs voor dat hetgeen hij in de uitzending verkondigde niet klopte. Hij biedt alle critici een vrijkaartje aan voor de voorstelling zodat ze daarna in discussie kunnen gaan. ‘Als een deskundige dan zegt: ‘u vergist zich’, en dat is ook echt zo, dan passen we dat aan.’
Van scherpe satiricus tot fanatieke complotdenker?
George van Houts (60) was cabaretier en is de bedenker en schrijver van het theatercollectief De verleiders, de groep die van maatschappelijke kwesties goedbezocht cabaretesk theater maakt. Maar de televisiekijker ziet een argwanende en verongelijkte man complottheorieën de wereld in helpen. Wat is er gebeurd met de satiricus Van Houts?
Het leek wel of heel complotdenkend internet aan tafel zat bij gastheer Matthijs van Nieuwkerk. In deze video ontkracht wetenschapsredacteur Maarten Keulemans de flauwekul die aan tafel verteld werd.