Direct naar artikelinhoud
InterviewHirokazu Kore-eda

Japanse grootmeester Hirokazu Kore-eda (56), regisseur van Shoplifters: ‘De kinderen in mijn films laat ik nooit het scenario lezen’

Regisseur Hirokazu Kore-eda, september 2018.Beeld Getty Images

In Shoplifters portretteert de Japanse grootmeester Hirokazu Kore-eda ( 56 ) een lichtelijk crimineel, maar bovenal warm gezin. ‘De kinderen in mijn films laat ik nooit het scenario lezen.’

Van alle nieuwsberichten waaruit de Japanse filmmaker Hirokazu Kore-eda (56) inspiratie putte tijdens  het schrijven van Shoplifters, zijn ontroerende en subliem gespeelde winkeldievendrama, raakte het bericht over het gezin dat werd gearresteerd na een hengeldiefstal hem het meest. ‘Het was een bericht dat je vaker leest in Japan, over een straatarm gezin dat steelt om aan eten te komen. Dit gezin hield van vissen en besloot de door hen gestolen hengels te houden. Toen ze op een middag uit vissen gingen, werden ze meteen herkend en het hele gezin werd gearresteerd.’

Kore-eda laat een korte stilte vallen, overlegt even met zijn tolk. ‘Ik zal wel worden terechtgewezen als ik dit hardop zeg, maar ik vond dit mooi.’

Shoplifters, eerder dit jaar op het filmfestival van Cannes met de Gouden Palm bekroond, gaat over zo’n arm en naar later blijkt nogal ad hoc samengesteld dievengezin: oma, vader, moeder, dochter en zoon, dicht op elkaar gepakt in een klein, rommelig huisje. Het pensioen van oma en dat van haar overleden echtgenoot is te weinig om van rond te komen. Pensioenfraude, óók zo’n uit het Japanse nieuws gegrepen onderwerp dat de film haalde. Maar er is meer: nadat de 6-jarige  Yuri door vader zonder veel nadenken is geadopteerd omdat ze ogenschijnlijk zonder ouders op straat zwerft (tevergeefs merkt de dochter op dat ze eigenlijk ontvoerders zijn), blijken de familiebanden diverse geheimen te herbergen.

Na de première in Cannes werd Kore-eda het middelpunt van een nationaal debat in Japan. Hij werd zowel verguisd als geprezen, omdat hij een groep mensen die in de media wordt afgefakkeld een menselijk gezicht geeft. Het nieuwsgierig geworden publiek stroomde massaal toe: Shoplifters, ook in Japan een film in het arthousesegment, staat er op een verrassende vierde plaats in de lijst met best bezochte films van het jaar. Onlangs werd de film genomineerd voor een Golden Globe, mogelijk Kore-eda’s eerste grote Amerikaanse filmprijs. De kans op een Oscar, begin volgend jaar, lijkt groter dan ooit.

Vader en moeder in Shoplifters, met de geadopteerde, hartveroverende Yuri in hun midden.Beeld eenmalig K2 - filmbeeld

Tijdens het gesprek benadrukt Kore-eda dat zijn film uit het leven is gegrepen. ‘Sinds de afgelopen drie decennia, na het barsten van de economische bubbel in de jaren negentig, zie je dat mensen die in de bijstand belanden niet meer kunnen rondkomen.’

Het zijn geen woorden die de Japanse overheid graag hoort. De terechtwijzing die Kore-eda in het interview zei te verwachten, volgde in de weken na het festival. Rechtse critici verweten hem verheerlijking van crimineel gedrag. Een kunstenaar die het land bekritiseert dat hem geld verstrekt om zijn kunst te maken, wordt in sommige kringen hypocriet gevonden. Toen hij ook nog een compliment van de overheid afsloeg, omdat hij weinig voelde voor een geënsceneerde foto met de cultuurminister, zwol de kritiek nog verder aan.

Het is daarmee een ongewoon jaar voor Kore-eda. Twintig jaar geleden maakte hij naam met zijn wonderschone surreële drama After Life (waarin overledenen één moment uit hun leven mogen kiezen om mee te nemen naar het hiernamaals) en hij bevestigde zijn talent sindsdien met ruim tien kwaliteitsdrama’s, dikwijls over familieproblemen. Kinderen met afwezige ouders in Nobody Knows (2004), de effecten van verlies en frustraties op een gezin in Still Walking (2008), een onbewuste kinderruil in Like Father, Like Son (2013), maar de waardering bleef tot nu toe beperkt tot kleine kring.

Shoplifters is een warm pleidooi voor mensen die afwijken van de norm. Kore-eda: ‘De familieleden in mijn film zijn ooit in de steek gelaten door hun  bloedverwanten, dus proberen ze hun eigen samengestelde gezin te creëren. Zeker in de moderne Japanse samenleving blijkt dat niet eenvoudig. Het is zoals de oma in de film zegt: we verwachten niet te veel, daarom werkt het.’

filmbeeld Shoplifters.Beeld eenmalig K2 - filmbeeld

In de film verwoordt Kore-eda zijn kritiek op zijn land tussen de regels door, aan tafel met een viertal journalisten klinkt de regisseur opmerkelijk uitgesproken. ‘Hoe we mensen in de marge van de samenleving kunnen helpen, zonder ze te veroordelen, daar moeten we als land aan werken.’ Hij ziet een paradox in zijn land: ‘We zijn geen atheïsten, maar een spiritueel volk, bewust van onze omgeving. We zien in veel voorwerpen een ziel, zeker niet alleen in mensen. Toch helpt die spiritualiteit ons niet om onze samenleving tot een betere plek voor de minderbedeelden te maken.’

 In diverse scènes in Shoplifters – oma speelt met zand op het strand, vader voetbalt binnenshuis met een plastic tasje, Yuri laat trots haar uitgevallen melktand zien – blijkt Kore-eda’s timmermansoog voor het mooie detail in het dagelijks leven, vertederend en ontroerend in zijn terloopsheid. ‘Ik vond het belangrijk om de werkelijkheid van hun leven te laten zien’, zegt hij, ‘maar ook hoe het ze soms lukt aan die werkelijkheid te ontsnappen.’ De diefstalscènes benaderde hij als een haast gezellige, verbindende onderneming. ‘Ik denk dat het stelen voor mijn personages  een spel is, zeker voor de kinderen. Ze moeten als een team samenwerken om een gemeenschappelijk doel te bereiken.’

Zijn scènes ontstaan uit een intuïtieve manier van werken, zegt Kore-eda. ‘Ik werk met een scenario, maar als ik op de set iets ontdek wat ik vooraf niet had kunnen bedenken, krijgt dat prioriteit. Het meisje dat Yuri speelt, Miyu Sasaki, verloor na een paar dagen filmen een van haar melktanden. Mijn god, dacht ik, wat nu? Nou, een scène bedenken waarin haar personage óók haar melktanden verliest. Ik zag opeens een link met de oma, die geen enkele tand meer heeft. In de film verliest Yuri haar voortand op de dag waarop – spoiler alert – oma overlijdt. Dat vond ik een interessant idee. Ik zag verbanden die ik nog niet zag toen ik het scenario schreef.’

Kore-eda onderschrijft de lof voor het spel van de jonge Miyu  en bewondert haar intuïtie en inlevingsvermogen. Hij heeft sinds Nobody Knows een naam hoog te houden als regisseur van imposante kinderrollen en Yuri – mishandeld door haar biologische moeder, liefdevol omarmd door haar veredelde ontvoerders – past in die traditie. Zijn aanpak? ‘Geen voorbereiding. Al sinds ik intensief met kindacteurs werk, inmiddels zo’n vijftien jaar, laat ik ze nooit het scenario lezen. Ik vertel vlak voor de camera’s draaien in grote lijnen waar hun scène over gaat en geef ze hun tekst. Ik ga op mijn hurken zitten als ik met ze praat, zodat we elkaar in de ogen kijken en ik zeker weet dat ik woorden gebruik die ze begrijpen.

Oma en dochter in het gezin in Shoplifters, waarin de familiebanden niet erg duidelijk zijn.Beeld eenmalig K2 - filmbeeld

‘Ik beschouw kinderen op mijn set niet als kinderen, maar als individuen. Dan zeggen ze hun tekst precies zoals ik het ze heb verteld óf ongeveer hetzelfde, in hun eigen woorden. Die eigenheid is voor mij belangrijk. Niet elk kind kan dat – ik zoek heel lang naar kinderen die zich aan mijn manier van werken kunnen aanpassen.’

Het inlevingsvermogen van Miyu was soms bijna te groot, zegt Kore-eda. ‘Ik draaide zo veel mogelijk chronologisch, maar toen we de scène filmden waarin oma overlijdt, zei Yuri, helemaal verdrietig: meneer de regisseur, ik wil niet meer filmen. Daarop moest ik, zonder iets te forceren, een uur met haar praten om haar over te halen. Het moest uit haarzelf komen – ik kan een meisje van 6 niet dwingen in mijn film te spelen.’

Favoriete oma

Ieders favoriete oma, noemde The Japan Times actrice Kirin Kiki afgelopen zomer in een profiel. Kirin Kiki, eerder te zien in Kore-ada's Like Father, Like Son (2013) en de oma in Shoplifters, overleed afgelopen september. In 2004 werd kanker bij haar geconstateerd, maar ze werkte stug door. Shoplifters is haar laatste film. Kiki werd 75 jaar.

RECENSIE SHOPLIFTERS

Shoplifters pendelt meesterlijk tussen het droevige, het vertederende en het mild-komische (vijf sterren)
In zijn sublieme twaalfde speelfilm toont Hirokazu Kore-eda hoe een gezin overleeft op de bodem van de samenleving, zonder vangnet.