Direct naar artikelinhoud
BeschouwingZwarte Piet

Een Piet die wit is? Voor kinderen geen probleem

Zaterdag komt Sinterklaas in Nederland aan – zwaar beveiligd, dankzij het felle pietendebat. Er zijn zwarte, witte en roetveegpieten. Hoe ervaren kinderen de aanpassingen? ‘Het maakt ze eigenlijk niet uit.’

en
Janine kijkt, in haar woning in Haarlem, met haar twee dochtertjes naar het Sinterklaasjournaal.Beeld Freek van den Bergh

Een paar jaar geleden ging Janine met haar twee dochters van acht en negen naar het Westfries Museum. Sinterklaas zou komen. Tot haar verbazing zag Janine (die vanwege de felheid van het pietendebat niet met haar volledige naam in de krant wil) dat de pieten niet geschminkt waren. ‘Ze hadden wel een traditioneel pietenpak aan, maar waren verder gewoon wit.’

Enigszins gespannen keek ze naar haar kinderen: hoe zouden die reageren? Tot haar geruststelling riep haar jongste dochter uitgelaten: ‘Kijk mam, daar is Zwarte Piet!’

Voor Janine was dit een kantelpunt. Het museumbezoek vond plaats toen het pietendebat net was losgebarsten. Ze wist nog niet zo goed wat ze ervan moest vinden. In haar herinnering waren pieten gewoon zwart, en dat hoorde bij de associatie die ze had met het gezellige feest uit haar kindertijd. ‘Maar opeens besefte ik dat kinderen die associatie helemaal niet hebben. Voor hen gaat het om het personage, niet om de kleur.’

Magisch sprookje

Die constatering wordt bevestigd door Willem Koops, emeritus hoogleraar ontwikkelingspsychologie aan de Universiteit Utrecht. ‘Het Sinterklaasfeest is voor kleine kinderen een magisch sprookje. Het maakt eigenlijk niet uit wie daarin figureren’, zegt hij. ‘Ze kunnen zo opgaan in die fantasiewereld dat ze denken dat het de werkelijkheid is. En in die fantasiewereld hebben ze er ook geen enkele moeite mee om een witte piet gewoon Zwarte Piet te noemen.’

Lisette uit Beverwijk, die twee zoons van negen heeft, had een vergelijkbare ervaring. Ook zij keek met samengeknepen billen toe hoe haar kinderen vorig jaar – ze geloofden toen nog volop in de goedheiligman – op televisie opeens Michiel Kerbosch in een kinderprogramma voorbij zagen komen. De acteur, die eerder de rol van Wegwijspiet vertolkte, was nu te zien als pizzabakker.

‘Ik hoorde de radartjes in het hoofd van onze zoon bijna draaien’, zegt Lisette. ‘Hij keek, keek nog eens, keek vervolgens naar mij. Ik dacht: dit was het dan, hij valt nu van zijn geloof af. Maar nee. Hij zei: ‘Wat leuk dat de Wegwijspiet nu pizzabakker is geworden! En omdat hij niet meer door de schoorsteen gaat, is hij nu wit en niet meer zwart.’ Zo zie je maar dat het voor kinderen allemaal heel logisch is.’

Luie pieten

Toch zijn er ook kinderen die het wél gek vinden dat ‘Zwarte Piet’ opeens niet meer zwart is. ‘Mijn zoon heeft heel wijs twee jaar terug al geconcludeerd dat roetveegpieten luie pieten zijn’, schrijft Tamara in een blog op GeenStijl. ‘Geen zwart gezicht betekent dat die piet niet genoeg pakjes door de schoorsteen bij kinderen thuis heeft gebracht en dus te lui is om zijn werk te doen.’ 

Een vader meldt dat zijn dochter van zeven ‘opgelucht’ was toen in het Sinterklaasjournaal na introductie van een aantal nauwelijks geschminkte ‘nieuwe pieten’ opeens de volledig zwarte Huispiet zijn entree maakte. Daar had je eindelijk een ‘echte piet’, constateerde ze tevreden.

Janine kijkt, in haar woning in Haarlem, met haar twee dochtertjes naar het Sinterklaasjournaal.Beeld Freek van den Bergh

Dat de meeste kinderen moeiteloos kunnen schakelen tussen fantasie en werkelijkheid ervoer Els Böhm uit de Zaanstreek toen ze als ouder op de peuterspeelzaal aanwezig mocht zijn bij het Sinterklaasfeest van haar dochter. ‘De transformatie vond voor mijn ogen plaats, een magisch moment’, herinnert ze zich. ‘De juf vertelde een verhaal over Sinterklaas en Zwarte Piet en verkleedde zich ondertussen als Piet. Eerst een pietenbroek, vervolgens een pietenjasje, daarna een pruik en pietenmuts. Op elke wang verscheen een zwarte veeg. Weg was juf. Daar stond Piet in vol ornaat. De kinderen werden meteen verlegen.’

Boosaardige man

Hoogleraar Koops maakte iets soortgelijks mee toen zijn vrouw, die onderwijzeres was, zich voor de klas verkleedde tot Sinterklaas. ‘Zodra ze zich in het sinterklaaskostuum had gehesen, begon een meisje voor in de klas te huilen. Voor haar was de onderwijzeres opeens een boosaardige man geworden. Zo ver gaat de fantasie van een kind.’

De Universiteit Leiden deed drie jaar geleden onderzoek onder 200 overwegend blanke kinderen naar hun blik op Zwarte Piet. De jongetjes en meisjes van 5 tot 7 jaar bleken Zwarte Piet meer te associëren met een clown dan met zwarte mensen. Volgens onderzoeksleider Judi Mesman was ook het beeld dat de kleintjes hebben van Zwarte Piet ‘positief’ – ze vinden hem slim, aardig en belangrijk.

‘Jonge kinderen discrimineren van nature nooit’, beaamt ontwikkelingspsycholoog Koops. ‘Het is daarom ook onzin dat Zwarte Piet de discriminatie zou bevorderen. Kinderen kennen geen enkele betekenis toe aan de huidskleur.’

Je zou de kleur van Zwarte Piet best kunnen aanpassen omdat sommige volwassenen hem zo omstreden vinden, betoogt hoogleraar Koops. ‘Maak er dan gewoon een helper van Sinterklaas van en noem hem Piet. Je zult zien dat kinderen moeiteloos die switch maken. Veel volwassenen zouden een voorbeeld moeten nemen aan hun kinderen. Dan zou de wereld er een stuk zonniger uitzien.’

Sinterklaas vaart tijdens de intocht weer een gespannen land binnen. De hernieuwde strijd om de kleur van zijn knechten is sinds 2011 alleen maar vijandiger geworden. Ook binnen de twee kampen is de eensgezindheid momenteel ver te zoeken. Hoe kon het debat over Zwarte Piet in zeven jaar zo escaleren?