Angela Merkel komt te laat voor gepolariseerd Chemnitz
In Chemnitz braken tweeënhalve maand geleden rellen uit. Bondskanselier Merkel ging er vrijdag voor het eerst op bezoek.
De bevolking van Chemnitz had vragen. Veel vragen.
‘Zijn onze wetten goed genoeg om de orde in Duitsland te herstellen?’
‘Wat denkt u als u in de media hoort over vluchtelingen die kinderen verkrachten?’
‘Waarom zijn veel mensen in Oost-Duitsland zo ontevreden?’
‘Waarom is er zoveel bureaucratie?’
Vrijdag was Angela Merkel in Chemnitz om deze vragen te beantwoorden, van de bevolking van de Saksische stad, in een debat dat georganiseerd was door de plaatselijke krant, de Freie Presse.
De allereerste vraag werd gesteld door Dirk Richter, een 43-jarige ondernemer in een wit overhemd, die zichzelf een vertegenwoordiger van het zwijgende politieke midden noemde: ‘Mevrouw de kanselier, waarom bent u nu pas gekomen?’
Antwoord: ‘Ik wilde niet komen toen de stemming al te opgedraaid was.’ Typisch Merkel.
Tweeënhalve maand geleden is het nu, de nacht waarin de 35-jarige Daniel H. om het leven kwam bij een steekpartij. De daders zijn naar alle waarschijnlijkheid vluchtelingen uit Syrië en Irak, hoewel de rechter nog geen uitspraak heeft gedaan. In de weken daarna kwam het tot demonstraties, van burgers die hun verdriet en woede over de dode wilden uiten. Het vermengde zich met extreemrechtse betogingen. Er werden Hitlergroeten gebracht. Groepjes neonazi’s renden achter mensen aan die er in hun ogen buitenlands uitzagen. Er vielen klappen.
Polarisatie
Wat waarde er deze nazomer door Chemnitz? Was de onvrede hoofdzakelijk legitiem, ontsierd door extreemrechtse randverschijnselen, zoals onder anderen de Saksische minister-president Michael Kretschmer (CDU) het interpreteerde? Of was er sprake van ‘steeds openlijker geventileerde vreemdelingenhaat en machtsvertoon van extreemrechts’, zoals Merkel in september constateerde. De duiding van de gebeurtenissen spleet niet alleen de stad, maar heel Duitsland. De polarisatie die ontstond was groter dan een stad met 250 duizend inwoners kan dragen.
Juist daarom had ook burgemeester Barbara Ludwig (SPD) graag gezien dat Angela Merkel Chemnitz eerder een hart onder de riem was komen steken. ‘Het is te laat’, zei de politica eerder tegen verschillende Duitse media. Ze kreeg gelijk. Buiten het gebouw waar Merkel sprak, demonstreerden zo’n duizend mensen, onder de vlaggen van de extreemrechtse organisaties Pro Chemnitz en Pegida.
Maar ook in de zaal, een oude fabriekshal die door een lik net niet dekkende witte verf was omgetoverd tot een evenementenlocatie, voerde onbegrip de boventoon. Hoewel de zeventig deelnemers, door de Freie Presse geloot uit 340 aanmeldingen, van tevoren zorgvuldig waren gescreend.
Chaos
‘Na uw ‘wir schaffen das’ werd er chaos over ons uitgestort, hallo zeg’, slingerde een vrouw van middelbare leeftijd Merkel in geagiteerd Saksisch tegemoet. Andere vragen waren vertwijfeld van aard: ‘Kunt u ons vertellen hoe we weer trots kunnen zijn op Chemnitz?’
Wat had Angela Merkel, sinds haar aangekondigde vertrek als partijvoorzitter officieel een politica in haar nadagen, deze aangeslagen stad te bieden? Ze bood, op sommige momenten, een poging tot een echt gesprek. Lang niet altijd lukte dat, dan brak ze uit in stamelen. Zoals op de vraag wat ze van de mediaberichtgeving over Chemnitz had gevonden, waarin ze na wat eh’s een uitvlucht zocht in een algemeen statement over vrije pers.
Maar af en toe was Merkel, bevrijd van de last van een politieke toekomst, openhartig, net als eerder deze week bij haar rede voor het Europees Parlement in Straatsburg.
Zelfvertrouwen
Op de vraag hoe mensen uit Chemnitz weer trots konden zijn op hun stad, hield ze op hoge toon een verhaal over zelfvertrouwen. Daar moesten de Oost-Duitsers eens wat meer van hebben. Ja, zei ze, ze realiseerde zich dat ze makkelijk praten had. Maar als de bevolking van Chemnitz zich alle kritiek collectief aan bleef trekken, schoten ze niets op. In plaats daarvan moesten ze leren trots te zijn op de prestatie die ze sinds 1989 hebben geleverd − zelfs als West-Duitsers die prestatie niet op waarde schatten.
Ondanks de overeenkomsten in toon, was het gesprek in Chemnitz in zekere zin het contragewicht van haar rede in Straatsburg. In Europa is Merkel als een ballon, opgeblazen met hoopvolle projecties uit de hele wereld. De burgers van Chemnitz zijn de steen onder het touwtje, die voorkomt dat de ballon te ver weg zweeft. Zij hebben door hun kritiek en stemgedrag een rol gespeeld in Merkels beslissing het partijvoorzitterschap op te geven.
Tweederangs
Er waren ook problemen in Chemnitz waar ze geen weet van had, gaf Merkel toe. Zoals de treinverbinding die de stad verbindt met Leipzig, en daarmee de rest van Duitsland. Enkel spoor, dieselboemel. Een van de vele redenen dat mensen zich in Chemnitz ‘burgers tweede klasse’ voelen, zoals verschillende deelnemers zeiden.
Toevallig rijdt er zaterdag eenmalig een stoomtrein direct van Chemnitz naar Berlijn – het bericht daarover stond vrijdag naast het nieuws over Merkel op de voorpagina van de Freie Presse. Onderkop: ‘alle plaatsen zijn al weken geleden uitverkocht.’