Hoe kan de EU een harde Brexit voorkomen? May blijft leiders het antwoord schuldig
De animo voor het uit de brand helpen van de geplaagde Britse premier nadert in Brussel het nulpunt. Donderdagavond schoof May aan bij het ‘Brexitdiner’ van de 27EU-leiders. Het werd een avond vol frustratie.
Het was het zoveelste pijnlijke moment in het pas twee jaar durende Britse premierschap van Theresa May. Schoof ze donderdagavond speciaal aan bij het Brexitdiner van haar 27 EU-collega’s om concessies los te weken, kwam ze niet verder dan een emotioneel ‘help me alsjeblieft!’ Op de vraag ‘waarmee?’ – gesteld door liefst tien collega’s – bleef May het antwoord schuldig.
Voorzitter Jean-Claude Juncker van de Europese Commissie deed na afloop van het diner geen enkele moeite zijn frustratie te verbergen. Hij zei doodmoe te worden van Britse politici die zich hullen in wollig taalgebruik en vervolgens eisen dat Brussel de Brexit-puinhoop opruimt die zij veroorzaakt hebben. EU-president Donald Tusk verbeet zijn irritatie met een ijzige stilte, hij beantwoordde geen enkele vraag.
Na haar bijna-val woensdag als premier thuis, was het diner met haar collega’s voor May dé kans om haar reputatie weer wat glans te geven. Bovendien het moment om het vorige maand door haar en de EU afgezegende Brexit-akkoord te redden. Dat akkoord stuit op grote weerstand in het Britse parlement, vooral de speciale regeling om grenscontroles te voorkomen tussen Ierland en Noord-Ierland, dat met het Verenigd Koninkrijk op 29 maart volgend jaar de EU verlaat. Zonder Brexit-akkoord is een harde chaotische Brexit – overal grenscontroles, onvoorspelbaar grote economische schade – onvermijdelijk.
Het pleidooi van May wekte echter louter ongeloof en wanhoop op bij de andere leiders. Ze zei het Brexit-akkoord niet te willen openbreken, maar wel aanpassen met juridisch bindende garanties; ze noemde het akkoord de best mogelijke deal, maar zette tegelijk het mes in de Noord-Ierse regeling. Wat voor garanties, vroegen haar collega’s? Waarvoor precies? Waarom denkt u dat die garanties de Britse parlementariërs overtuigen? En: wanneer stemt het Britse parlement eigenlijk over het Brexit-akkoord?
Merkel
Het was met name bondskanselier Angela Merkel die op duidelijkheid aandrong. Er kwam geen antwoord van May, alleen een beroep op vertrouwen. ‘De laatste twee jaar heb ik laten zien dat u me kunt vertrouwen dat ik het juiste doe. Hoe moeilijk dat politiek ook voor mij was. Vandaag vraag ik u te vertrouwen dat het pakket dat ik vraag de beste kansen biedt.’
Dat deden de 27 leiders niet. In een korte verklaring zeiden ze dat het Brexit-akkoord kan worden verduidelijkt, niet heronderhandeld. De kleine handreiking naar May die in een ontwerptekst stond – in januari te bezien of er wel iets mogelijk is – werd staande het diner geschrapt.
De animo van de 27 om May te hulp te schieten is geringer dan ooit. Dat ze peutert aan het door haar gesloten Brexit-akkoord, versterkt haar geloofwaardigheid niet. Dat ze EU-burgers in Groot-Brittannië onlangs als voordringers en profiteurs neerzette, evenmin. Maar de 27 leiders hebben hun vertrouwen in de hele Britse politiek verloren. De constante gevechten in Londen, de chaos tijdens de onderhandelingen en het gebrek aan een meerderheid in het Britse parlement voor welke Brexit dan ook, maakt dat de leiders elke concessie als zinloos beschouwen. ‘Politieke Taliban’, betitelde een EU-diplomate de Britse politici.
Ultieme consequentie
Geen van de 27 premiers en presidenten durfde vrijdag te voorspellen wat januari zal brengen, de maand waarin het Britse parlement naar verwachting over het Brexit-akkoord stemt. Dan staat ook de EU voor de keuze: komt ze Londen alsnog tegemoet of accepteert ze de ultieme consequentie van haar opstelling: een harde Brexit, met grenscontroles, ook in Noord-Ierland, wat mogelijk de terugkeer van geweld daar inluidt. Tijdens hun diner wilde geen van de leiders deze vraag alvast op tafel leggen.
Vrijdagmiddag verklaarde May vol trots dat ze Juncker de les had gelezen over diens kritiek op Britse politici. Vervolgens leek het alsof ze bij een ander diner had gezeten. Ze stelde dat haar collega’s absoluut bereid zijn tot ‘nadere verduidelijkingen’ en gaat daar ‘komende dagen’ verder over praten. En ze benadrukte tot twee keer toe dat een Brexit-akkoord in het belang van het Verenigd Koninkrijk én de EU is. Een verkapt dreigement waar de 27 niet gevoelig voor zijn, getuige hun scherpe opstelling. ‘Een harde Brexit is ook ons probleem, maar niet onze schuld’, aldus een diplomaat.
Fake nieuws
‘Fake nieuws bestaat niet alleen in de media’, zei voorzitter Juncker van de Europese Commissie vrijdagmiddag na afloop van een vermoeiende tweedaagse EU-top. De leugen zit ook bij hem aan tafel. ‘Als Orbán (premier Hongarije, red) zegt dat ik verantwoordelijk ben voor de Brexit, is dat fakenieuws. Als hij zegt dat migranten verantwoordelijk zijn voor de Brexit, is dat ook fake nieuws.’ Ongebruikelijk harde kritiek van de Commissievoorzitter op een regeringsleider van een lidstaat. Opvallend ook omdat Juncker en Orbán tot dezelfde Europese christendemocratische partij behoren.
Juncker beperkte zich in zijn gram niet alleen tot Orbán. Hij noemde het ‘hypocriet’ dat regeringsleiders steeds hameren op een betere bescherming van de Europese buitengrenzen maar vervolgens zijn voorstel voor 10 duizend extra Europese grenswachters in de ijskast stoppen. ‘Kom nooit meer bij mij aan met het verzoek de grensbewaking te versterken’, aldus Juncker tot de leiders. Junckers mandaat als Commissievoorzitter loopt volgend najaar af. Hij wil geen tweede termijn.