Direct naar artikelinhoud
AnalyseBlockchain

De blockchain: een revolutie die uw leven nog even niet verandert

Blockchain zou onze wereld op haar kop zetten, Nederland inclusief. Maar ondanks alle grote woorden, investeringen en subsidies komt er weinig van de grond.

De blockchain: een revolutie die uw leven nog even niet verandert
Beeld Elise Vandeplancke

Acht maanden oud is hij nu: Billie. Beter bekend als de ‘blockchainbaby’. Want hoewel het om een doodnormaal kindje gaat, werden de uren die zijn kraamverzorger met hem doorbracht bijgehouden op de blockchain. Een primeur. Met gejuich begroetten programmeurs, visionairs en in hun kielzog de media begin dit jaar dan ook zijn komst. Hier werd niet zomaar een nieuw leven geboren, maar een tijdperk. Daarin is geen plek meer voor papieren rompslomp en bureaucratische procedures. De nieuwe technologie kan zelfs alle mogelijke tussenpersonen overbodig maken. Makelaars, notarissen, verzekeraars, (centrale) banken, overheden: weg ermee. Met dank aan de blockchain.

Blockchain is tot nu toe vooral bekend als de technologie achter de cryptomunt bitcoin. Maar de mogelijkheden strekken veel verder. Heel simpel gezegd is blockchain een decentraal kasboek. In plaats van één grote baas die de transacties bijhoudt, geldt de wisdom of the crowds. Alle betrokkenen hebben een kopie van de database. Wijzigingen worden pas doorgevoerd als de meerderheid hiervoor groen licht geeft.

Waarom dat handig is, laat staan bijzonder? Neem de kraamzorg. In de huidige situatie houdt elke betrokken partij haar eigen administratie bij. Om te beginnen de kraamverzorger van Billie - we noemen haar voor het gemak Tineke. Zij laat haar gewerkte uren door de ouders ondertekenen. Vervolgens worden die urenbriefjes verwerkt door de kraamzorgorganisatie. Waarna aan het einde van de rit de zorgverzekeraar, als centrale autoriteit, die informatie opnieuw controleert en Tineke’s uren vergoedt.

Dat moet beter kunnen, vonden ook de Gelderse zorgverzekeraar VGZ en het Zorginstituut Nederland. Tussen februari en april testten zij met 33 kersverse moeders een app op basis van blockchaintechnologie om de kraamzorguren bij te houden. Daarbij wordt de driedubbele papierwinkel (van de kraamverzorger, kraamzorgorganisatie en zorgverzekeraar) vervangen door één, door alle partijen gedeelde administratie.

Stel dat Tineke vervolgens meldt dat ze afgelopen maandag 5 uur heeft doorgebracht met baby Billie. Alle betrokkenen kunnen die gegevens dan zelf controleren. Zodra ze overeenstemming bereiken dat het klopt - niet door eindeloos te overleggen aan een vergadertafel, maar met behulp van een handig algoritme - wordt deze transactie voor eens en altijd vastgelegd op de blockchain. Niemand kan daar achteraf nog mee sjoemelen. Dat is dus heel iets anders dan bijvoorbeeld een Google Docs-bestand of Wikipedia-pagina, waarin alle betrokkenen naar hartenlust kunnen wijzigen. Omdat deze administratie op verschillende servers tegelijk wordt bijgehouden, is zij bovendien minder kwetsbaar voor storingen of hackers.

Hoe werkt de blockchain?Beeld de Volkskrant

Hoe meer verschillende partijen bij een transacties betrokken zijn, hoe groter de potentiële voordelen van blockchain. Wie bijvoorbeeld een huis koopt, heeft een bank nodig, een makelaar, taxateur, het kadaster en ook nog een notaris. In het meest conservatieve toekomstscenario zal blockchain hun onderlinge samenwerking een stuk sneller en soepeler laten verlopen. Maar volgens radicalere voorspellingen kan blockchain-technologie al die dure tussenpersonen wel eens geheel overbodig maken.

Dat mag met recht een revolutie worden genoemd. Maar de praktijk blijkt weerbarstig. De betrokkenen bij de VGZ-proef ontdekten al snel dat er tal van juridische haken en ogen zitten aan het decentraal opslaan van vertrouwelijke medische gegevens. ‘Blockchain draait om het verspreiden van data over netwerken’, blikt Hugo te Kaat van VGZ terug. ‘Wij als techneuten wisten vanaf het begin dat dat botst met de in de gezondheidszorg extreem belangrijke privacy.’

De proef krijgt binnen VGZ voorlopig dan ook geen vervolg. Toch toont Te Kaat zich niet teleurgesteld. Hij en zijn collega’s hebben ontzettend veel geleerd, benadrukt hij. Tegelijkertijd is blockchain voor de zorgverzekeraar geen doel op zich. Het gaat erom het papierwerk in de zorg terug te dringen. Dan kunnen uiteindelijk ook de premies voor de burger minder stijgen. Digitalisering gaat daar zeker aan bijdragen, concluderen de betrokken partijen in de evaluatie van hun experiment. Maar: ‘Dat is waarschijnlijk ook te behalen zonder de specifieke inzet van blockchaintechnologie.’

Blockchain in Nederland

De blockchaineuforie heeft ook Nederland de afgelopen jaren in haar greep gekregen. Grote concerns hebben zich erop gestort. Zoals Rabobank, dat blockchain onder meer gebruikt om mkb’ers over de grens zaken te laten doen. Maar ook de overheid doet volop mee – ondanks de ambitie van menig blockchainaanhanger om haar spoedig overbodig te maken. De Groningse gemeente Zuidhorn verwierf tot ver in het buitenland bekendheid door arme gezinnen met kinderen een blockchainapp te bieden. Daarmee kunnen ze een fiets regelen, nieuwe kleren kopen of naar het zwembad gaan.

‘Misschien wel de grootste technologische doorbraak sinds het internet’, noemde minister Sigrid Kaag de blockchain in april in een toespraak bij het Internationaal Monetair Fonds in Washington. Het kabinet trekt dan ook miljoenen euro’s aan subsidie uit om dit te stimuleren. Zo investeert het ministerie van Economische Zaken dit jaar een kwart miljoen in de Dutch Blockchain Coalition. Aan wetenschappelijk onderzoek naar de blockchain wordt volgend jaar nog eens 650.000 euro uitgegeven. Ook provincies (Limburg) en veel gemeenten (bijvoorbeeld Rotterdam) trekken de portemonnee. Als klap op de vuurpijl wil de Europese Commissie tot 2020 nog eens 300 miljoen euro in blockchain pompen.

Maar ondanks alle grote woorden, investeringen en subsidies komt er weinig van de grond. Honderden organisaties suggereren wat je met blockchain kunt doen. De Volkskrant maakte een inventarisatie van deze voornemens, en telde 66 min of meer concrete projecten. Maar ook daarvan blijkt hooguit een fractie het experimenteren ontgroeid. Slechts van 15 procent kon met zekerheid worden vastgesteld dat ze al in de praktijk gebruikt worden. Bij het leeuwendeel van de initiatieven blijft het bij een pilot. Of nog minder: een ‘proof of concept’. Daarbij wordt enkel bekeken of een toepassing in theorie kan functioneren.

Adviesbureau Berenschot schat op basis van eigen onderzoek zelfs dat hooguit 5 tot 10 procent van alle projecten, na de verkenningsfase, ook daadwerkelijk wordt ontwikkeld. ‘Dat zijn dus organisaties waar de betrokkenheid met blockchain uiteindelijk verder gaat dan een paar trainingen en een theoretische exercitie op papier’, zegt expert Sofie Berns. Daarmee wijkt Nederland niet af van andere landen. ‘De liefdesaffaire van het Amerikaanse bedrijfsleven met alles wat te maken heeft met blockchain kan wel eens bekoelen’, voorspelde financieel persbureau Bloomberg onlangs. Volgens schattingen komt negen van de tien projecten nooit voorbij het experimentele stadium.

Blockchain in Nederland. Zoom in voor meer detail en klik op een icoon om meer te weten te komen over het blockchain-project.

‘Iets met blockchain’

‘Vaak lost de blockchain geen zakenprobleem op, maar een ceo-probleem’, stelt Bart Mellink van het internationaal adviesbureau Gartner. Op het hoofdkantoor van de Rabobank, gelegen naast Utrecht Centraal, is hij deze zomer een van de sprekers op de Blockchain Innovation Conference. Ook hij ziet grootse mogelijkheden voor de technologie. Maar, houdt hij de honderden liefhebbers in de zaal voor, te vaak ontmoet hij bestuurders die enkel ‘iets met blockchain’ willen omdat het hip is. ‘Op welke vraag is blockchain dan het antwoord? De meeste van die projecten hadden goedkoper, veiliger en beter gedaan kunnen worden zónder blockchain.’

Ook als blockchain op papier wél voor een grote sprong voorwaarts kan zorgen, blijven er fikse uitdagingen. In een betonnen kantoorkolos aan de rand van Heerlen kunnen ze daarover meepraten. Het gebouw uit begin jaren zeventig is met financiële steun van de provincie Limburg omgebouwd tot de bruisende innovatie-campus ‘Techruption’. De pensioenambtenaren hebben plaatsgemaakt voor jonge programmeurs en ondernemers. Wachtende bezoekers vinden bij de receptie geen kranten of tijdschriften, maar een Nintendo spelcomputer. Op groot scherm kan de game-klassieker Zelda worden gespeeld.

Op de vierde verdieping, met uitzicht op de groene heuvels van Zuid-Limburg, vertellen Marjolijn Pouw van pensioenuitvoerder PGGM en collega Hidde Terpoorten van APG enthousiast over het blockchainteam waarvan zij deel uit maken. Weinig sectoren kennen zó veel rompslomp als de pensioenwereld. Dat is ook logisch, gezien de waaier aan organisaties die betrokken is bij ons pensioen: werkgevers, vaak meer pensioenfondsen, bevolkingsadministratie, belastingdienst. Wisselt iemand van baan, of gaan Truus en Jan scheiden, dan zet dat een taaie stroom formulieren in gang tussen al die partijen.

Zouden alle betrokkenen op de blockchain zijn aangesloten, dan kunnen wijzigingen snel en makkelijk worden doorgevoerd. Alle betrokkenen zien in die decentrale administratie immers direct dat Truus en Jan uit elkaar zijn. Vervolgens kunnen met behulp van een zogenoemd ‘smart contract’ automatisch wijzigingen in iemands pensioenrechten worden uitgevoerd: in dit geval rond het partnerpensioen. Dat scheelt veel tijd en geld. Uiteindelijk profiteert de pensioendeelnemer daarvan in de vorm van lagere administratiekosten.

Een eerste stap is om, parallel aan het oude systeem, de administratie van de pensioenen van de eigen APG-medewerkers bij te houden via de blockchain. Dat klinkt eenvoudiger dan het is. ‘In het begin ging ons systeem al kapot zodra we er meer dan vijf mensen in stopten’, vertelt Terpoorten. ‘Juist omdat je bij blockchain alle mogelijke informatie met elkaar deelt, kost dat heel veel rekenkracht.’

Een ander struikelblok is de privacy - net als bij de blockchainbaby. Dat raakt aan de essentie van blockchain. Die hoort volgens de ‘puristen’ openbaar te zijn. Hoe groter immers het netwerk, hoe meer computers toezien op de transacties, hoe betrouwbaarder. Maar dat openbare karakter botst met de privacywetgeving. Ook al worden de gegevens op de blockchain versleuteld, niemand kan garanderen dat zij vroeg of laat niet toch op straat komen te liggen.

Voor beide problemen wordt naarstig naar oplossingen gezocht. De ontwikkelingen rond ‘identity management’ zijn veelbelovend. Dat moet ervoor zorgen dat burgers zich kunnen identificeren op de blockchain zonder hun hele hebben en houwen prijs te geven. In de tussentijd kiezen de pensioenuitvoerders – net als vrijwel alle grote bedrijven - voor een besloten blockchain. Hoe exclusiever het netwerk, is de gedachte, hoe sneller en vertrouwelijker. Maar ook: hoe minder deze technologie weg heeft van blockchain.

Al met al verwachten zowel Pouw als Terpoorten dat het nog jaren kan duren voordat Nederland daadwerkelijk overstapt op de pensioenblockchain. ‘Vorig jaar heerste het idee dat in 2018 allerlei toepassingen live zouden gaan. Nu dringt het besef door dat er nog heel wat moet gebeuren voordat dat verantwoord is.’

‘Heel gezond’

Wordt 2018 het annus horribilis voor de blockchain? De kelderende koersen van cryptomunten en een golf aan mislukte ‘Initial Coin Offerings’ (een soort beursgangen voor blockchain-initiatieven) hebben het sentiment doen omslaan. Als klap op de vuurpijl komt daar nu de stagnatie bij waar zelfs de meest serieuze initiatieven mee kampen. De revolutie heeft plaatsgemaakt voor ontnuchtering.

Dat was hoog nodig, benadrukken veel betrokkenen desgevraagd. De hype schreeuwde om een realitycheck. Maar het einde van de droom? Daar lijkt niemand in blockchainland zich bij neer te willen leggen. Al was het alleen al omdat bedrijfsleven en overheden er al zoveel in hebben geïnvesteerd. ‘Wat we nu zien gebeuren, is heel gezond’, vindt specialist Jacob Boersma van Deloitte. ‘Zelfs de ware evangelisten, de mensen die meenden dat blockchain de wereld nog eerder vandaag dan morgen op zijn kop zou zetten, staan weer met beide benen op de grond.’

Hiermee volgt de technologie volgens hem de typische cyclus van de hype. Eerst zijn er de gouden bergen. Alleen al door blockchain in de naam op te nemen, zagen sommige bedrijven hun beurskoers exploderen. Daarna ploft de zeepbel en grijpt de scepsis om zich heen. Het volgende stadium is dat de blockchain volwassen wordt. Net als eerder gebeurde met mobiele telefonie en het internet.

Dat is wat op dit moment gaande is: er wordt flink aan de boom geschud. De zwakke broeders gaan ten onder, enkel de serieuze initiatieven blijven over. En daar is niks mis mee, oordeelt Boersma. ‘Veel van de projecten waarover je nu hoort in de media hebben slechts in naam iets te maken met blockchain. Wij maken wel eens de grap dat er een label op moet: kan sporen van blockchain bevatten.’

Met medewerking van Robin Dirker.

Blockchain in de praktijk

Volg die auto

Wie: Koopman Logistics Group

Wat: Auto’s

Probleem: Koopman brengt jaarlijks 1 miljoen nieuwe voertuigen van de fabriek naar de dealer. Maar waar bevinden zich al die auto’s? En gebeurt er onderweg niets geks, bijvoorbeeld met de kilometerstand?

Oplossing: Alle informatie over voertuigen – locatie, eventuele schades, vrachtbrieven – wordt bijgehouden op de blockchain. Klanten kunnen hierdoor zien waar de auto zich bevindt.

Status: Pilot

Betrouwbare sinaasappelsap

Wie: Albert Heijn

Wat: Sinaasappelsap

Probleem: Consumenten willen steeds meer weten over hun voedsel. Waar komt het vandaan? Gaat het er wel netjes aan toe bij de productie?

Oplossing: Samen met Refresco zet Albert Heijn de complete productieketen van het eigen merk sinaasappelsap op de blockchain. Klanten kunnen die bekijken door de QR-code op de verpakking te scannen met hun smartphone.

Status: Helemaal ingevoerd

Scheepvaart zonder papier

Wie: Onder andere ABN Amro, ING

Wat: Scheepvaart

Probleem: Om één lading soja over de wereld te verschepen, zijn mappen vol contracten, kredietbrieven en andere documenten nodig. Dat kost geld én tijd.

Oplossing: Nederlandse banken zijn belangrijke spelers als het gaat om handelsfinanciering. Met behulp van de blockchain verliep de sojatransactie eerder dit jaar vijf keer zo snel. Toen betrof het nog slechts een exercitie aan de hand van een model. Binnenkort gaat deze toepassing ‘live’ onder de naam Komgo.

Status: Proof of concept

Verbetering: In een eerdere versie van dit artikel stond dat Koopman Logistics Group jaarlijks 1 miljoen nieuwe auto’s transporteert, en 45 miljoen gebruikte. Dat laatste getal klopt niet; dit is de omvang van de totale Europese markt.