Direct naar artikelinhoud
AnalyseMexicaanse drugsoorlog

Houdt het drugsgeweld in Mexico op als ‘El Chapo’ achter de tralies blijft?

Maandag begint in New York het proces tegen Joaquín ‘El Chapo’ Guzmán, een van de grootste drugsbazen uit de geschiedenis. De rechtszaak tegen de Mexicaan kost de Amerikaanse staat tientallen miljoenen euro’s, en belooft een groot mediacircus te worden. Voor Mexico maakt het geen verschil: het geweld is sinds zijn arrestatie alleen maar toegenomen.

Joaquín ‘El Chapo’ Guzmán wordt in januari 2017 op Long Island MacArthur Airport naar een gereedstaande auto begeleidBeeld AP

‘We hebben hem’, twitterde de Mexicaanse president Enrique Penã Nieto in januari 2016. ‘Missie geslaagd.’ Ook aan de andere kant van de grens, in de Verenigde Staten, werd het nieuws van Guzmáns arrestatie met luid gejuich ontvangen. El Chapo, de kleine, die zijn bijnaam dankt aan zijn lengte van 1,55 meter, staat bekend als de leider van het machtige Sinaloa drugskartel. Hij was de meest gezochte misdadiger ter wereld.

Guzmán (61) komt uit een straatarm boerendorp in de noordelijke deelstaat Sinaloa. Hij is nooit aan de middelbare school begonnen, maar werd al op jonge leeftijd actief in de lokale wiet- en heroïnehandel. Eind jaren tachtig begon El Chapo voor zichzelf, legde korte lijntjes met Colombia en profiteerde flink van de cocaïnehausse in de VS. Toen vanuit Amerika de vraag naar crack, methamfetamine en opiaten groeide, paste Guzmán zijn aanbod aan.

Hoewel El Chapo een nietsontziende crimineel is, en duizenden tegenstanders uit de weg liet ruimen, behoort hij tot de bijna uitgestorven generatie narcos die nog volgens een erecode werken. In tegenstelling tot de huidige generatie proberen zij te voorkomen dat er onschuldige burgerslachtoffers vallen. Guzmán ontpopte zich daarbij tot een soort Robin Hood. Hij liet de noodlijdende boeren van Sinaloa meeprofiteren van zijn megawinsten, en deelde op dorpsfeesten dikke stapels dollars uit.

De Mexicaanse autoriteiten arresteerden Guzmán voor het eerst in 1993. Acht jaar later liet hij zich in een kar met vuile was uit de gevangenis smokkelen. In 2014 liep hij weer tegen de lamp, en vluchtte opnieuw. De spectaculaire ontsnappingen hebben zijn heldenstatus als drugsbaron verder vergroot. Er zijn talloze boeken en films gemaakt over El Chapo, en ook Netflix kwam met een serie over de kartelleider.

Om een nieuwe vernedering te voorkomen, leverde Mexico Guzmán begin 2017 uit aan de Verenigde Staten. Sindsdien zit hij vast in het Metropolitan Correctional Centre in New York, een van de zwaarst bewaakte gevangenissen van het land. El Chapo vertoeft in complete afzondering in een cel waar het licht nooit uitgaat. Hij mag een uur per dag lucht scheppen op een binnenplaats.

De komende maanden moet Guzmán zich verantwoorden voor een twaalfkoppige jury. De identiteit van de juryleden blijft geheim, en ze zullen elke dag door US marshals van en naar de rechtbank worden begeleid. Desondanks is de angst voor intimidatie, omkoping of represailles groot. In 2016 werd de Mexicaanse rechter die toestemming gaf voor Guzmáns uitlevering, door het hoofd geschoten.

Zowel Mexicaanse als Amerikaanse autoriteiten presenteren de val van El Chapo als een grote overwinning in de war on drugs. In werkelijkheid heeft de arrestatie van kartelbazen vooral een averechts effect. In de interne machtsstrijd die er doorgaans op volgt, vallen kartels uiteen in rivaliserende fracties die zich naast drugshandel vaak bezig houden met afpersing, ontvoeringen en mensenhandel.

Vorig jaar werden in Mexico 29 duizend moorden gepleegd, het was het gewelddadigste jaar ooit. Ook aan gebruikerskant spreken de cijfers boekdelen: In 2016 stierf in de VS een recordaantal van 174 personen per dag aan het gebruik van opiaten. De papaver is grotendeels afkomstig uit Mexico, waar ook laboratoria voor de productie van synthetische heroïne als paddenstoelen uit de grond schieten.

En ook zonder El Chapo blijft het Sinaloa kartel een van de machtigste criminele organisaties ter wereld. Het kartel speelt nog altijd een sleutelrol in de internationale drugshandel en heeft lokale afdelingen in veertig landen. De arrestatie van Guzmán heeft weliswaar tot een interne strijd om het leiderschap geleid, de werkzaamheden gaan gewoon door.

Tegelijkertijd wint het Jalisco Kartel rap terrein in Mexico, en voert in het noorden een bloedige oorlog met het Sinaloa Kartel. Jalisco-leider Rubén El Mencho Oseguera, staat bekend als extreem bloeddorstig. Zo dumpte hij tijdens spitsuur tientallen verminkte lijken op een weg, en liet de tienjarige dochter van een rivaal door verschillende mannen verkrachten. El Mencho is de nieuwe public enemy number one, de Amerikanen hebben 10 miljoen dollar uitgeloofd voor de tip die leidt tot zijn arrestatie.

Op 1 december treedt een nieuwe president aan in Mexico. Andrés Manuel López Obrador, beter bekend als Amlo, belooft het over een heel andere boeg te gooien. Door flink te investeren in onderwijs en werkgelegenheid, wil hij voorkomen dat jongeren zich aansluiten bij drugskartels en zo het probleem bij de wortel aanpakken. Naar verwachting gaat hij ook kijken naar de mogelijkheden om wiet te legaliseren.

Maar om het geweld werkelijk op te lossen zal Amlo ook de diepgewortelde corruptie moeten aanpakken. Politie en politici tot op het hoogste niveau zijn betrokken bij de drugshandel, rechters en aanklagers worden omgekocht, banken wassen de miljardenwinsten wit. Zolang dit systeem in stand blijft, zijn mannen als El Chapo en El Mencho niet uit te roeien.

Vier maanden voor rechtszaak

Joaquín Guzmán is in de VS aangeklaagd voor drugshandel, witwassen en het leiden van een criminele organisatie. Maandag vindt eerst de juryselectie plaats, waarna het proces van start gaat. De rechtszaak zal naar verwachting vier maanden in beslag nemen.

Volgens de aanklagers heeft El Chapo een kwart eeuw aan het hoofd gestaan van het Sinaloa drugskartel. Ze houden de Mexicaan onder meer verantwoordelijk voor het smokkelen van 155 ton cocaïne naar de VS. Het Sinaloa kartel vervoert naast coke ook wiet, methamfetamine en heroïne naar Amerika, en zou onder leiding van El Chapo zo’n 14 miljard dollar winst hebben gemaakt.

Er zijn zeker zestien getuigen die een boekje open zullen doen over de handelswijze van El Chapo. Hun identiteit is geheim gehouden maar het gaat om andere gedetineerde leden van het Sinaloa kartel, of leden van rivaliserende kartels die in ruil voor hun medewerking strafvermindering krijgen. Hun is aangeraden alle contact met familie en vrienden te verbreken, om de kans op represailles te verkleinen.

Guzmán ontkent kartelleider te zijn geweest en zijn advocaten zullen proberen zijn rol te bagatelliseren. Maar het moet wel heel raar lopen wil hij ooit nog vrij komen.