Vier vragen over de dambreuk in Brazilië – nam mijnbouwconcern Vale een loopje met de veiligheid?

Om wat voor mijnbouw gaat het?

Vrijdag brak een dam bij een mijn in de Braziliaanse deelstaat Minas Gerais. Zeker 58 mensen kwamen om het leven door een modderstroom. Ruim 300 mensen worden nog vermist. ‘Waarschijnlijk zullen we alleen nog maar lichamen bergen’, zei gouverneur Romeu Zema.

De gebroken dam hoorde bij de grote ijzermijn Mina Feijão nabij het stadje Brumadinho. Het winnen van ijzererts, waarvan staal wordt gemaakt, is een belangrijke industrie voor het land. Minas Gerais dankt zijn Portugese naam zelfs aan de mijnindustrie. 

Mina Feijão is van het Braziliaanse mijnbouwconcern Vale, ’s werelds grootste producent van ijzererts. Het bedrijf had voor de ramp een marktwaarde van ongeveer 70 miljoen euro. De afzetmarkt bestaat voornamelijk uit Chinese staalproducenten.

Vale concurreert met de Australische bedrijven Rio Tinto en BHP Billiton om het grootste marktaandeel. Dat heeft de afgelopen jaren geleid tot een zeer lage prijs van ijzererts, met als gevolg dat de bedrijven er alles aan doen de kosten zo laag mogelijk te houden. In de Braziliaanse media wordt er nu volop aan getwijfeld of Vale er wel alles aan heeft gedaan om de veiligheid optimaal te garanderen.

Wat zijn de gevolgen voor mijnbouwconcern Vale?

Vale kreeg direct door het Braziliaanse milieuagentschap een boete van 59 miljoen euro opgelegd. Daarnaast is voor 3 miljard dollar aan tegoeden bevroren. Daarbovenop zal de komende tijd vermoedelijk een lange reeks aan schadeclaims volgen. Onderzoek moet uitwijzen wat de precieze oorzaak van de dambreuk is. Maandag kelderde de koers van Vale met 20 procent en verloor het voor ruim 12 miljoen euro aan marktwaarde.

De families van de slachtoffers en politici zijn woedend.  ‘Deze zakenlui, ze denken alleen aan zichzelf’, zei Renato Simao de Oliveiras tegen persbureau Reuters. Hij zoekt zijn tweelingbroer, die bij Vale werkt en vermist wordt. Volgens Marina Silva, voormalig minister van Milieu, ‘herhalen we de geschiedenis met deze tragedie’. 

Vale was in 2015 ook al betrokken bij een soortgelijke dambreuk in Minas Gerais, de zogeheten ‘tragedie van Mariana’. Daarbij kwamen 19 mensen om het leven. Vale en mede-eigenaar BHP Billiton moesten 1,5 miljard euro schadevergoeding betalen. Niet voor niets was het motto van Fabio Schvartsman toen hij in mei 2017 als nieuwe ceo van het bedrijf aantrad: ‘Mariana, dat nooit meer.’ Zondag zwoer hij dat hij er alles aan gaat doen om de veiligheid nu ‘tot ver boven de nationale en internationale standaarden’ te zullen brengen. Daar voegde hij aan toe dat de Mina Feijão naar zijn weten goed beveiligd was. De Duitse industriële inspecteursfirma TUV SUD had de mijn in september nog getest en veilig bevonden.

Hoe schadelijk is de ramp voor het milieu?

Volgens Vale niet heel schadelijk: het afval zou voornamelijk uit zand bestaan en niet giftig zijn. Of dat waar is, valt te betwijfelen. De modderstroom die volgde op de ramp in 2015 bevatte volgens een VN-rapport zeer veel zware giftige metalen. Sterker nog, de ramp van 2015 is in Brazilië aangeduid als de grootste milieuramp die het land ooit heeft gekend. 60 miljoen kubieke meter giftig mijnafval besmette de rivier Rio Doce en andere nabije rivieren, die uiteindelijk de Atlantische Oceaan instromen. Daarbij moet wel gezegd dat de ramp in 2015 vijf keer zoveel mijnafval dumpte dan nu het geval is.

Heeft de ramp gevolgen voor de politiek van president Jair Bolsonaro?

Dat zou kunnen. De vorige maand aangetreden president Bolsonaro liet zich in zijn verkiezingscampagne voorstaan op zijn plannen om restricties op de mijnbouw te zullen versoepelen. Grote stroken van het Amazonegebied wil hij openen voor de commerciële land- en mijnbouw. Hij heeft milieuagentschappen bekritiseerd de ontwikkeling van de economie met ‘buitensporige licentievereisten’ te dwarsbomen.

Dat verhaal klinkt minder overtuigend nu het land in drie jaar tijd met twee grote mijnbouwrampen is geconfronteerd. Bolsonaro zal moeten afwachten hoe de publieke opinie zich de komende tijd vormt, alvorens hij zijn plannen doorzet. Hij bracht zaterdag wel direct een bezoek aan Minas Gerais en beloofde dat de autoriteiten een diepgaand onderzoek naar de oorzaken van de ramp zullen instellen.

Verbetering: In een eerdere versie stond dat de huidige dambreuk van 2019 plaatsvond bij de Samarco-mijn. Dat was onjuist. De ramp vond plaats bij de Mina Feijão-mijn nabij Brumadinho, van het mijnconcern Vale. De dambreuk van 2015, de ‘tragedie van Mariana’, vond plaats bij de mijn van Samarco, een joint venture tussen mijnbouwbedrijven Vale en BHP Billiton.