New York City sleept oliereuzen voor de rechter om klimaatverandering: hoeveel kans maakt deze zaak?

'Zandzakken en stalen deuren hielpen niet, in dit gebouw stond het water wel 6 meter hoog. De orkaan Sandy eiste hier 44 levens en het kostte jaren om de 19 miljard dollar schade te fiksen. De grootste stad van Amerika pikt dit niet meer.'

Burgemeester Bill de Blasio van New York klonk strijdlustig toen hij deze week aankondigde vijf olie- en gasreuzen voor het gerecht te slepen. Zij moeten, als 'hoofdverantwoordelijke voor klimaatverandering', opdraaien voor de schade en de 'jarenlange ontkenning en bewuste misleiding van het volk' over de gevolgen van het gebruik van olie en gas voor het klimaat. De exacte schadeclaim maakte De Blasio niet bekend.

Vorig jaar werd het gedaagde vijftal - Shell, BP, ExxonMobil, Chevron en ConocoPhilips - ook al aangeklaagd. De Californische kuststeden San Francisco en Oakland eisten dat de fossielreuzen een investeringsfonds opzetten om de infrastructuur 'ter bescherming van gebouwen en mensen' te financieren. De steden zeggen tientallen miljarden te moeten uittrekken om de stadsinfrastructuur aan te passen aan het stijgende water.

Maken deze zaken kans? Zijn multinationals als Shell direct aansprakelijk te stellen? En hebben de steden en inwoners, die dankzij fossiele brandstoffen de winter doorkomen, niet ook boter op het hoofd? De Blasio kreeg alle lof van milieuactivisten, maar volgens de oliebedrijven is 'de rechtbank niet de plek om de klimaatverandering aan te pakken' (Shell) en 'is het terugbrengen van uitstoot een mondiale verantwoordelijkheid van iedereen' (ExxonMobil).

Toch hebben de aanklagers kans van slagen, denkt Koos van den Berg, die als advocaat klimaatrechtszaken in Nederland doet. 'Recent onderzoek toont veel beter aan dat weersextremen, zoals orkanen en zware regen, het gevolg zijn van klimaatverandering.'

Rookwarenindustrie

Van den Berg, die ook de Nederlandse milieuorganisatie Urgenda in 2015 heeft bijgestaan in haar klimaatrechtszaak tegen de Nederlandse overheid, ziet parallellen met de rechtszaken tegen de rookwarenindustrie. Hierdoor werden tabaksfabrikanten gedwongen grote schikkingen te treffen wegens bewezen misleiding van consumenten over de gevaren van roken.

'Dat de olie- en gasbedrijven bewust twijfel hebben gezaaid over de opwarming van de aarde is ook bewezen', aldus de advocaat. Ook is de invloed van fossiele brandstoffen op de klimaatverandering steeds beter gedocumenteerd. 'Als de feiten duidelijker worden, kan ook de juridische aanpak beter worden bepaald.'

'De gevolgen van klimaatverandering zijn in de VS groot', zegt Marjan Minnesma, directeur van Urgenda, 'zie de vele bosbranden, modderstromen en orkanen.' Maar in Amerika moeten uitdagers van de olie-industrie sterk in hun schoenen staan, want machtige oliebedrijven als ExxonMobil 'vermalen hun tegenstanders' met intimidatie en rechtszaken.

Toch maakt New York kans, denkt ook Minnesma. 'Deze stad met haar stevige burgemeester is een grote en zichtbare partij met veel financiële middelen.' En de terugtrekking uit olie- en gasbeleggingen ter waarde van 5 miljard dollar die De Blasio woensdag aankondigde, is volgens Minnesma een van de grootste tot dusver. In navolging van verzekeraars, onderwijs- en religieuze instellingen, die zich wereldwijd terugtrekken uit de fossiele sector, schroeven de pensioenfondsen in New York de komende vijf jaar hun beleggingen in zo'n 190 olie- en gasbedrijven terug.

Het juridische instrument, met een rechter die kijkt naar de feiten, wordt in deze tijd van nepnieuws steeds vaker benut, aldus Minnesma. 'En als New York wint, creëert dat natuurlijk een precedent voor al die kleine eilandstaatjes.'

Deze zaak is 'kansrijk, maar gaat lang duren', volgens Mark van Baal van Follow This, de beweging van aandeelhouders die Shell willen vergroenen. 'Deze bedrijven hebben macht en geld om legers juristen in te huren. Maar het is te hopen dat de industrie inziet dat ze deze strijd eens gaat verliezen.'