Hoe hard komen de Amerikaanse sancties aan in Iran?
Iran verkeert in een ‘toestand van oorlog’ met de Verenigde Staten, nu president Donald Trump probeert het land met hernieuwde sancties op de knieën te krijgen. Dat zei de Iraanse president maandag in reactie op een ongekend zwaar pakket strafmaatregelen dat Washington presenteerde tegen onder meer de Iraanse oliesector, het bankwezen en het scheepsvervoer.
De alarmerende woorden van de Iraanse president Hassan Rohani sloegen niet alleen op de verhouding met Washington, maar ook op de binnenlandse toestand in Iran. Een nationale krachtsinspanning is nodig om het hoofd te bieden aan de pijn die de sancties ongetwijfeld zullen veroorzaken, een eenheid als ten tijde van de oorlog tegen Irak in de jaren tachtig. Nadrukkelijk maakte Rohani die vergelijking.
In de toestand van oorlog zoekt – en vindt – Iran hulp van buitenaf. Landen als China, India en Rusland willen zaken blijven doen met Teheran en ook de Europese Unie houdt vast aan het JCPOA, het in 2015 met Iran gesloten nucleair akkoord. Dus mag Iran niet worden gestraft en moet de handel doorgaan. Dat de Amerikaanse sancties de VS ‘in een isolement’ brengen, zoals Rohani zei, is niet helemaal onzin.
‘Iran is in staat zijn olie te verkopen en dat zullen we doen’, zei de president. Deels is dat te danken aan een maatregel van de VS zelf. De Amerikanen maken voor acht landen – waaronder vermoedelijk China, India, Turkije en Japan – een uitzondering op de olieboycot. Zij mogen blijven importeren.
Uitzonderingen
De uitzonderingen zijn waarschijnlijk bedoeld om te voorkomen dat de VS in conflict raken met belangrijke landen die hoe dan ook Iraanse olie zouden blijven importeren. Ook moet voorkomen worden dat de internationale oliemarkt al te zeer van slag raakt.
Voor Teheran heeft de lijst van acht grote betekenis. China en India alleen al zijn samen goed voor tweederde van de totale Iraanse export. Terug naar nul, zoals Trump wil, dat gaat niet gebeuren.
‘Daarom denk ik dat het regime niet snel zal instorten’, zegt Peyman Jafari, Iran-deskundige van de Universiteit van Amsterdam. ‘Trump denkt Iran de genadeklap te kunnen toebrengen. Ik heb daar grote twijfels bij. Teheran heeft ook nog eens 100 miljard dollar aan reserves.’
Zwaar weer
Op die manier wil de regering-Rohani waarschijnlijk proberen het uit te zingen tot 2021, in de hoop dat Trump niet wordt herkozen en plaatsmaakt voor een president die het nucleair akkoord weer omarmt.
In de tussentijd wordt het echter zwaar weer voor Rohani. De sancties zullen Iran hard raken. ‘De bevolking gaat het voelen’, zegt Jafari. ‘De werkloosheid zal stijgen, de prijzen gaan verder omhoog. Sommige geïmporteerde producten, zoals babyluiers, zijn al niet meer te krijgen.’
Florissant stond de Iraanse economie er toch al niet voor. Het verlichten van de sancties sinds 2015 heeft niet het door Rohani verhoopte effect gehad. In december waren Iraanse steden al het toneel van omvangrijke protesten. ‘Die zullen nu verdubbelen’, volgens Jafari.
Europees ‘blokkadestatuut’
Europese bedrijven als Total, Daimler en Airbus hebben sinds mei, toen de VS zich uit het kernakkoord terugtrokken, het land al verlaten. Onder de nieuwe sancties worden alle buitenlandse bedrijven – ook banken – die zaken doen met Iran door de VS gestraft. Nieuwe investeringen zullen opdrogen.
Europa probeert zich te weren tegen het Amerikaanse sanctiewapen. De EU creëert een alternatief financieel systeem (een soort ruilhandel) om transacties tussen Iran en zijn handelspartners mogelijk te maken. Het Special Purpose Vehicle is over enkele weken gebruiksklaar.
Ook kwam de EU in augustus met een ‘blokkadestatuut’. Europese bedrijven die zwichten voor de Amerikaanse sanctiedreiging kunnen een boete krijgen. De vraag is of het veel zoden aan de dijk zal zetten. Grote bedrijven die moeten kiezen tussen een Europese boete en Amerika’s toorn, kiezen vermoedelijk eieren voor hun geld.
Tegenovergesteld effect
Mochten de Amerikaanse sancties Iran echt aan de rand van de afgrond brengen, dan nog is het maar de vraag of Rohani terugkeert naar de onderhandelingstafel om, zoals Trump wil, te praten over een grondige aanpassing van het JCPOA. Eerder is een verharding van het regime te verwachten. In de regio kunnen Irangezinde milities de VS het leven zuur maken, en mogelijk wordt de uraniumknop weer op ‘aan’ gezet.
Voorlopig echter hebben de sancties eerder een tegenovergesteld effect. De Iraniërs zullen juist geneigd zijn zich keurig aan het nucleair akkoord te houden. Doen ze dat niet, dan zal immers bij de Europese landen de animo slinken om Teheran uit de wind te houden.