Fantast of oorlogsheld? Een reconstructie van Kroons missie, het incident en de twijfel

Marco Kroon ijsbeert zenuwachtig door de woonkamer van zijn safehouse in Kabul. Het is eind 2007, zijn missie in Afghanistan zit er bijna op. Maar Kroon heeft niet de rust om te gaan zitten in de luie stoelen die rond de open haard staan.

De afgelopen vier maanden heeft hij leiding gegeven aan een gevaarlijke missie. Samen met zeven collega-commando’s moet hij Nederlandse spionnen in Kabul beschermen. Agenten van de Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst (MIVD) met verschillende nationaliteiten die proberen cruciale informatie te vergaren over Talibancommandanten, op handen zijnde aanslagen en bermbomfabriekjes. Ze leggen overal contacten en betalen soms hun bronnen voor inlichtingen. Beveiligd door de commando’s, die continu op scherp staan vanwege het dreigende gevaar.

Hoewel de Afghaanse hoofdstad in die tijd relatief rustig is en onder controle staat van westerse militairen, eist de oorlog in de rest van het land duizenden levens. Talibanstrijders beschouwen militairen zoals Kroon als de bezetter en vallen hen buiten de hoofdstad voortdurend aan met bermbommen en vuurwapens. In de stad zelf zijn alleen incidenteel gevechten. Jihadisten gebruiken Kabul vooral om, vermomd als burger, uit te rusten, geld te werven, bommen te fabriceren en plannen te smeden voor nieuwe aanslagen.

Kroon en zijn team wonen vier maanden lang als burger in het relatief chique wijkje Wazir Akbar Khan – ook wel de ambassadewijk genoemd. Deze wijk is afgeschermd met slagbomen en wordt vooral bevolkt door westerlingen die in de hoofdstad zijn als hulpverlener, ondernemer of diplomaat. Gewone Afghanen wonen en winkelen in de directe omgeving van de ‘enclave’, door sommigen ook wel ‘greenzone’ genoemd. Als Kroon een krantje of vers brood wil kopen, wandelt hij simpelweg in zijn burgerkleding langs de slagbomen en doet hij boodschappen in een Afghaanse winkel om de hoek. Daar kijkt een Afghaan wel even van op, maar heel uitzonderlijk is het niet in die tijd. Er is geen agressie tegen westerlingen in burgerkleding.

In de directe buurt van Kroons safehouse is zelfs een Finest Superstore, een bij westerlingen populaire supermarkt waar Europese sigaretten en blikjes Coca-Cola te krijgen zijn. In het restaurant Taverne du Liban op de grote rotonde kunnen Kroon en zijn maten veilig uit eten als ze willen. Als ze naar binnen gaan, moeten ze eerst drie stalen deuren passeren en worden ze gefouilleerd. Binnen serveren ze verse falafel en wie de ober 100 dollar toestopt, krijgt in het streng islamitische land zelfs stiekem wijn vanuit een waterkan ingeschonken. Het is een wereld van verschil met Kroons leven als herkenbare militair een jaar eerder in de provincie Uruzgan. Toen vlogen de kogels hem vaak letterlijk om de oren.

DE MISSIE

De commando’s moeten zo onopvallend mogelijk te werk gaan, net als de MIVD’ers die ze moeten beschermen. Een MIVD’er uit die tijd omschrijft hun taak zo: ‘De opdracht is simpel: logisch en systematisch informatie onttrekken uit menselijke bronnen. Daarvoor heb je geen ingewikkelde technologieën nodig, alleen pen, papier en gezond verstand. Je kunt alles vragen. Maar je moet de informatie wel zelf halen. Het komt niet zomaar naar je toe’, zegt een majoor van het inlichtingenteam in Afghanistan in een van de MIVD-personeelsbladen uit 2007, die enkele jaren geleden per abuis even online hebben gestaan. James Bond-types zoekt de MIVD niet voor deze klus. Wel mensen ‘die kunnen opgaan in de massa, die op zichzelf zijn aangewezen’.

Dat rondlopen in burgerkleding door Kroon en zijn collega’s ligt gevoelig, omdat het in beginsel is verboden. Volgens de Geneefse conventies mag een Nederlandse militair in principe niet undercover opereren als burger in een ander land, omdat hij daarmee onschuldige burgers potentieel verdacht maakt en dus in gevaar kan brengen. Mede daarom krijgt Kroons missie het etiket ‘staatsgeheim’. Defensie zal nooit publiekelijk toegeven dat ze betrokken is bij dit soort undercover-inlichtingenoperaties in Afghanistan. Zeker niet omdat die missie nu nog gaande is.

Verschillende teams van commando’s en MIVD-spionnen woonden destijds op ten minste drie locaties in de stad. Het safehouse in Warzir Akbar Khan is inmiddels opgeheven. Daarom kan de Volkskrant de details over deze specifieke locatie veilig melden. Het is een luxewoonhuis met zeker zeven slaapkamers. Het heeft een grote woonkamer met een open haard en een ligstoel ervoor. Er zijn sigaren en whisky. De mannen vormen een hecht team. Natuurlijk zijn er soms onderling aanvaringen met zoveel testosteron in één huis, vertelt een betrokkene, maar over het algemeen heerst er kameraadschap en vertrouwen. Ze moeten ook wel, want ze zijn van elkaar afhankelijk voor hun veiligheid.

De MIVD’ers en commando’s werken samen met Afghaanse bronnen die hun contacten met bijvoorbeeld Talibanstrijders faciliteren. Tegen betaling, zo blijkt, is zelfs de vijand soms bereid om informatie prijs te geven. Omdat de groep in het safehouse zo geïsoleerd is van de rest van de MIVD en de krijgsmacht, worden relatief veel beslissingen zelf genomen. Als de commando’s bepaalde wapens nodig hebben en defensie die niet snel genoeg levert, regelt een lokaal contact een partij illegale wapens op de Afghaanse wapenmarkt.

Tegen nieuwsgierige buren of Afghanen op straat vertellen Kroon en zijn maten dat ze ondernemers zijn of voor de ambassade werken. In de praktijk voeren ze voorverkenningen uit voor afspraken van MIVD’ers. Dan brengen ze routes in kaart naar de plek van een afspraak en vluchtroutes voor het geval het uit de hand loopt. Dat gebeurt altijd undercover en minimaal met z’n tweeën. Ze verplaatsen zich in een onopvallende personenauto. Als Kroon en zijn maten toevallig staande worden gehouden bij een van de honderden politiepostjes in Kabul en de verborgen tassen met wapens achter in de auto worden gevonden, zeggen ze dat ze bij het ‘beveiligingsteam van de ambassade’ horen. Ze komen er wonderbaarlijk genoeg altijd mee weg.

HET INCIDENT

‘Tijdens deze operatie ben ik op een bepaald moment gevangengenomen door de vijand’, schrijft Marco Kroon op 8 februari van dit jaar opeens in een publieke verklaring in het Algemeen Dagblad. ‘Gedurende deze korte gevangenschap ben ik op een uiterst hardhandige wijze ondervraagd, mishandeld en bovenal ernstig vernederd. Ik ben op enig moment vrijgelaten. Waarom is mij nog steeds niet helemaal duidelijk. Maar ik vermoed dat ik deze personen met succes heb weten te misleiden.'

Enkele weken later, schrijft Kroon, treft hij op een avond zijn gijzelnemer aan op een andere locatie dan waar hij hem verwachtte. ‘Hij was ditmaal gewapend met een AK-47. Toen ik uit mijn voertuig stapte om hem te gijzelen, herkende hij mij ook en hij greep naar zijn wapen. Het was op dat moment hij of ik. Ik greep in een reflex naar mijn wapen en vuurde gericht mijn hele magazijn leeg op het lichaam van de man. Hij was dood.’

Tien jaar lang zweeg hij over  het incident ‘zodat de operatie ongestoord door kon blijven gaan’ en ‘mensenlevens gered’ konden worden, zegt Kroon. Maar nu zou hij het niet langer voor zich kunnen houden.

Terug naar Afghanistan, 2007. Ondanks het gevaar gaan Kroon en zijn maten soms alleen de straat op, als ze vrije tijd hebben. Zo lang ze burgerkleding dragen en niet zichtbaar een wapen bij zich hebben worden ze niet zomaar aangehouden of aangevallen. De regel is dat ze maximaal 30 minuten lopend of per auto alleen naar buiten mogen. Als ze binnen een halfuur niet terug zijn, gaan de alarmbellen af, is de regel.

Eén keer blijft Kroon circa 40 minuten weg, verklaren twee bronnen onafhankelijk van elkaar. Bij terugkomst in het safehouse is Kroon ‘over de rooie’. Hij vertelt zijn collega’s dat hij een aanrijding heeft gehad met een fruitstalletje. Daarna was een opstootje ontstaan en raakte hij ingesloten door boze omstanders. Hij zou een paar flinke klappen hebben gehad en zichzelf uiteindelijk voor zo’n 700 dollar hebben vrijgekocht. Dat is een geldbedrag dat commando’s zoals hij altijd op zak hebben voor noodgevallen. In Kabul – waar een fruithandelaar gemiddeld 100 dollar per maand verdient – is dit een astronomisch hoog bedrag.

Kroon is met name boos op één Afghaan die bij het opstootje is betrokken: ‘Als ik die vent nog een keer tegenkom, dan maak ik hem af!’, zijn volgens de bronnen de woorden die Kroon gebruikt. Het is het enige incident dat zijn teamgenoten tien jaar later kunnen bedenken dat mogelijk in de buurt komt van Kroons verklaring dat hij in 2007 ‘kortstondig gevangen is genomen’ en toen is ‘mishandeld en bovenal vernederd’.

Als je 40 minuten wordt opgehouden, kun je dat strikt genomen als gevangenschap omschrijven, denken defensiebronnen die betrokken zijn bij het onderzoek naar het waarheidsgehalte van Kroons verhaal. Maar mishandeling? Zijn collega’s hebben destijds geen verwondingen gezien bij Kroon.

Het doodschieten van zijn gijzelnemer, zoals Kroon beweert, noemen oud-collega’s‘onmogelijk. Hij zou die persoon binnen 30 minuten hebben moeten opsporen en doden zonder dat omstanders op het geluid van een magazijn dat wordt leeggeschoten zijn afgekomen en zonder dat er door informanten of familie melding is gemaakt van een moord door een westerling. Volgens Kroon was er ten minste één Afghaanse getuige. ‘Het kan niet waar zijn’, concludeert een hoge defensiemedewerker die direct betrokken is bij het onderzoek.

Een andere oud-collega laat via zijn vertrouwenspersoon weten dat hij denkt dat Kroon lijdt aan grootheidswaanzin. Dit is volgens hem erger geworden nadat Kroon in 2009 de hoogste militaire onderscheiding, de Militaire Willems-Orde, had uitgereikt gekregen van toenmalig koningin Beatrix, die daarna met hem bevriend zou zijn geraakt. In zijn boek Danger Close staan volgens oud-collega’s meerdere passages waarin hij zijn rol tijdens gevechten overdrijft.

Het besluit van Kroon om het vermeende incident tien jaar lang niet te melden, noemen alle dertien bronnen fout. ‘Hij heeft zijn werk wat dat betreft niet goed gedaan’. Een ander: ‘Als het incident heeft plaatsgevonden, had Kroon het moeten melden. Het is niet aan hem, maar aan zijn meerderen om te beslissen of hierdoor de missie nog kan doorgaan.’

DE TWIJFEL

De Defensietop houdt er inmiddels ernstig rekening mee dat oorlogsheld Marco Kroon zijn ontvoering en het doden van zijn gijzelnemer in Afghanistan in 2007 heeft verzonnen.

Het onderzoek dat de MIVD bijna een jaar lang heeft gedaan, levert geen enkel bewijs op dat het voorval überhaupt heeft plaatsgevonden. MIVD-agenten hebben Kroon en zijn collega’s van destijds herhaaldelijk ondervraagd en ook uit die gesprekken komt het beeld naar voren dat er niets is dat zijn verhaal ondersteunt.

‘Kroon is gedebrieft door de MIVD. Die gaan niet over één nacht ijs. Ze hebben hem uitentreuren ondervraagd. Hij volhardt in zijn verhaal. Maar het valt niet bevestigd te krijgen’, zegt een bron. Een ander: ‘Alles en iedereen die over het incident zou kunnen weten en die we hebben kunnen opsporen, is gehoord. Ook in het buitenland. De conclusie is dat defensie niet kan bevestigen dat het waar is. Er zijn geen aanwijzingen uit het onderzoek opgedoken dat het is gebeurd. Tegelijkertijd kunnen we ook niet helemaal uitsluiten dat het toch is gebeurd zonder dat iemand er vanaf weet. Ik ben geneigd hem het voordeel van de twijfel te geven, omdat hij een ridder is. Maar bewijs is er niet.’ Een derde: ‘Misschien zullen we het antwoord wel nooit weten.’ Minister Bijleveld spreekt tijdens mediaoptredens consequent van een ‘mogelijk’ geweldsincident.

Ook enkele bronnen die destijds bij Kroons missie waren betrokken laten via een tussenpersoon weten dat zij het gijzelingsverhaal en het schietincident simpelweg niet geloven. Ze willen hem alleen publiekelijk niet afvallen. Dat past niet bij de code van de commando’s. Een bron toont ook appberichten van een persoon die betrokken is bij het onderzoek naar het waarheidsgehalte van Kroons verhaal: ‘Het verhaal van het fruitstalletje klopt. Maar het gijzelen en doodschieten niet.’

Honderd procent zekerheid is er niet, geven de commando’s toe. Er is een minieme window of opportunity geweest, namelijk eentje van 30 tot 40 minuten. Maar ze achten het onwaarschijnlijk dat Kroon in dat korte tijdsbestek is ontvoerd en ernstig mishandeld zonder dat iemand daarna tekenen van mishandeling heeft gezien. En dat hij in een andere periode van 30 minuten zijn gijzelnemer heeft opgespoord én gedood – zonder dat omstanders op het geluid van een leeggeschoten magazijn zijn afgekomen en zonder dat er door informanten of familie melding is gemaakt van een onopgeloste moord door een westerling in burgerkleding.

Een bron probeert uit alle macht een verklaring te zoeken die Kroon toch gelijk geeft. Hij suggereert dat het slachtoffer door Kroon is omschreven als een ‘grote misdadiger’, iemand van wie omstanders verwachtten dat hij weleens geliquideerd zou kunnen worden. Over de moord op zo’n persoon wordt geen aangifte gaan bij de politie. Familieleden komen dan ook niet aan de poort van westerse militairen rammelen om opheldering te vragen.

Maar zouden informanten die dik werden betaald door de Nederlanders om elke snipper informatie te melden die mogelijk gevaarlijk zou kunnen zijn voor westerlingen zo’n moord ook niet melden? De dood van een grote misdadiger door een westerling zou in de informantenwereldje als een lopend vuurtje rondgaan. Maar niemand kent zo’n voorval.

Diverse oud-commando’s – die niet bij Kroon waren in Kabul – wijzen op een ander opmerkelijk detail in Kroons verklaring. Het leegschieten van zijn magazijn op het lichaam van de gijzelnemer, zoals Kroon dat omschrijft, ‘is amateuristisch’, zegt een van hen. ‘Commando’s zijn door en door getraind om nooit je magazijn zomaar leeg te schieten. Want je kunt een kogel altijd nog nodig hebben voor iemand anders.’ Dus als je iemand wilt uitschakelen, doe je dat beheerst met een zo kort mogelijk vuursalvo. De bron kan zijn minachting voor Kroon niet verbergen als het echt zo is gegaan zoals Kroon zegt. ‘En dat is dan geridderd tot de hoogste orde.’

HET TRAUMA

Eimert van Middelkoop, die minister van Defensie was ten tijde van Kroons Kabulmissie, zei in februari al hardop wat velen in de defensietop tot nu alleen fluisteren: ‘Ik sluit niet uit dat er bij hem traumatische ervaringen uit die tijd opspelen. Ik denk dat hij hulp moet zoeken’, aldus Van Middelkoop.

Bij defensie wordt vanwege de grote twijfels openlijk gespeculeerd over de vraag of Kroon een posttraumatische stressstoornis heeft opgelopen en daardoor in de war is. Psychologen hebben hem op verzoek van defensie onderzocht. Voor zover bekend is de aandoening niet vastgesteld. Wel wordt hij sinds zijn debriefing psychisch begeleid.

‘Elk bewijs ontbreekt. Misschien is hier sprake van een valse herinnering. Feiten die door elkaar zijn gehaald’, zegt een bron met kennis van het dossier dat naar het OM is gestuurd. ‘Er hebben deskundigen naar zijn verklaring gekeken. Kun je iets zo gedetailleerd verzinnen? De mogelijkheid van ptss is besproken.’

Een trauma is niet ondenkbaar, gezien wat Kroon allemaal heeft meegemaakt. Kroon heeft een jaar vóór de vermeende moord op zijn gijzelnemer nog meegedaan aan hevige gevechten tegen de Taliban in de provincie Uruzgan. Zijn peloton is de eerste eenheid die daar in 2006 buiten de poorten van Kamp Holland opereert. Talloze meerdaagse patrouilles worden uitgevoerd onder uiterst zware en levensgevaarlijke omstandigheden. Zo leidt hij zijn peloton al vechtend uit een zeer goed voorbereide hinderlaag. Een andere keer besluit hij na 72 uur vechten luchtsteun aan te vragen. Hij laat zijn manschappen in dekking gaan terwijl hij de Amerikaanse gevechtsvliegtuigen op de locatie van de vijand wijst.

Koningin Beatrix beargumenteert de uitreiking van de Willems-Orde aan Kroon in 2009 als volgt: ‘Hij krijgt deze onderscheiding niet voor één enkele actie, maar voor zijn optreden als leider, als militair en als mens tijdens de hele missie.’

Naar wat er is gebeurd tussen Kroons riddering en zijn omstreden bekentenis, kunnen zijn collega-commando’s alleen maar gissen. Het strafproces tegen Kroon vanwege vermeend drugs- en wapenbezit in 2011, waarvan hij is vrijgesproken, heeft hem erg aangegrepen, vertellen betrokkenen. De eenvoudige jongen uit Brabant werd ‘eerst op het schild gehesen als held en daarna neergezet als drugscrimineel’, zegt een bron. ‘Die beschuldiging heeft hem erg geraakt’. Volgens deze bron zoekt Kroon met zijn opmerkelijke verhaal, waarover binnenkort mogelijk een boek verschijnt, wellicht naar hernieuwde erkenning voor zijn rol als held. Een andere bron: ‘Al zal hij zich nu wel achter zijn oren krabben of hij het met dit verhaal niet erger heeft gemaakt.’