Direct naar artikelinhoud
Reportage

Met drie schone shirtjes, een bijbel, 20 dollar en 100 snoepjes op weg naar de VS

Wanhopige inwoners van Midden-Amerika proberen continu een nieuwe karavaan te vormen, waarmee ze veilig naar de Amerikaanse grens kunnen. Rudi Chiliceo (30), een verschoppeling uit El Salvador, is een van hen. ‘Ik was nog nooit zo blij als vandaag.’

Rudi Chiliceo (30) komt uit Ilobasco, een dorp in het binnenland van El Salvador, en voegt zich bij een groep migranten die naar het noorden vertrekt.Beeld AFP

 ‘Moet je zien hoeveel migranten er al zijn!’ Opgetogen loopt Rudi Chiliceo (30) richting het Plein van de Goddelijke Verlosser van de Wereld, waar het inderdaad zwart ziet van de mensen. ‘Dit wordt echt een hele grote karavaan.’ Eenmaal op het plein aangekomen betrekt Chiliceo’s gezicht. ‘Dit zijn helemaal geen migranten’, stelt hij teleurgesteld vast. ‘Ze zijn hier voor het aansteken van de kerstboom.’

Wilt u dit verhaal liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie

Chiliceo is deze zaterdag vroeg vertrokken uit Ilobasco, een dorp in het binnenland van El Salvador. Met drie schone shirtjes, een bijbel en 20 dollar in zijn rugzak, nam hij de bus naar hoofdstad San Salvador. ‘Op Whats-App hebben we afgesproken dat iedereen van buiten de hoofdstad zaterdag al naar het plein komt’, legt Chiliceo uit. ‘Want de migrantenkaravaan vertrekt morgen heel vroeg.’

In de WhatsApp-groep voor 18 november voert Chiliceo van begin af aan het hoogste woord.Beeld Víctor Peña

Hij pakt zijn telefoon en bekijkt de tientallen nieuwe berichten in de appgroep ‘Karavaan van 18 November’. De groepsleden kennen elkaar niet persoonlijk maar bespreken al weken hun vertrek. ‘Ik ben op het plein’, spreekt Chiliceo in. ‘Ik sta tegenover de McDonald’s, met een blauw shirt aan.’ Chiliceo verstuurt het stembericht en krijgt meteen antwoord. ‘Amigo, wij zijn er ook al’, klinkt het enthousiast. ‘We komen naar je toe.’

Het is al de zesde migrantenkaravaan die sinds half oktober uit Midden-Amerika naar het noorden vertrekt (zie kader). In groepen op Facebook en WhatsApp bepalen geïnteresseerden plaats en datum van vertrek, van een centrale organisatie is geen sprake. De deelnemers gaan lopend en liftend via Mexico naar de Verenigde Staten, waar ze of asiel gaan aanvragen, of op illegale wijze willen binnenglippen. ‘Ik hoop de VS te bereiken’, aldus Chiliceo. ‘Maar als ze me in Mexico werk geven, is het ook goed.’

Chiliceo noemt zichzelf een gelukszoeker. ‘Tot nu toe had ik vooral pech’, zegt hij. ‘Mijn moeder heb ik nooit gekend, mijn stiefmoeder haatte me en mijn vader sloeg erop los.’ Toen hij 8 jaar oud was, vertrok Chiliceo in zijn eentje naar de hoofdstad. Daar overleefde hij door snoep te verkopen in bussen. Pas toen criminele bendes hem probeerden te rekruteren is hij terug gegaan naar het dorp van zijn vader. ‘Ik verdien nu 7 dollar per dag met werken op het land.’

In 2013 probeerde hij samen met zijn toenmalige vriendin voor het eerst de VS te bereiken. Toen de migratiepolitie hen in de kraag greep, mocht zij blijven, omdat ze op het punt stond te bevallen. Chiliceo is direct gedeporteerd, hij heeft zijn zoon nooit gezien. In 2015 probeerde hij het opnieuw, maar nog voordat hij de stad uit was, werd hij beroofd van de dollars die hij voor de reis had gespaard. ‘Ze hebben me bijna doodgestoken’, zegt hij en toont rafelige littekens op zijn hals en lichaam.

Coyote

In de WhatsApp-groep voor 18 november voert Chiliceo van begin af aan het hoogste woord. ‘Ik heb contact met mensen uit andere karavanen’, vertelt hij in een stembericht begin november. ‘Het gaat hen supergoed!’ Diezelfde dag stuurt hij een inpaklijst door. ‘Kranten en plastic zakken voor als je moet poepen’, staat er op. En: ‘honderd snoepjes, zodat je iets te knabbelen hebt onderweg.’

De groepsleden zijn zich ervan bewust dat het een helse onderneming is, vooral met kinderen. Maar net als veel andere inwoners van El Salvador, Guatemala en Honduras, zijn ze de wanhoop nabij. Niet alleen vanwege de uitzichtloze armoede, ook door de constante terreur van criminele bendes. De Mara Salvatrucha en Barrio 18 hebben grote delen van de landen in hun greep, persen de bevolking af, en vermoorden iedereen die in de weg loopt.

Familie’s nestelen zich in het gras met hamburgers en cola, straatverkopers doen goede zaken met lichtgevende kerstmutsen.Beeld Víctor Peña

Migreren biedt een uitweg uit die hel, maar ook de reis door Mexico is vol gevaren. Ontvoering komt veel voor, Mexicaanse criminelen vragen achterblijvers om losgeld of dwingen de migranten voor hen te werken. Soms worden kinderen verpatst aan orgaanhandelaars of pornoproducenten. Het veiligst is om een coyote (mensensmokkelaar) in de arm te nemen. Die werken voor de Mexicaanse kartels, en bieden enige bescherming.

Maar een coyote rekent duizenden dollars, onbetaalbaar voor de gemiddelde Midden-Amerikaan. Vandaar de populariteit van de karavanen. Die zijn gratis, en samen ben je minder kwetsbaar dan alleen. Althans, in theorie. Want als begin november honderd Hondurezen van de eerste karavaan in Mexico worden ontvoerd, slaat in de WhatsApp-groep de koudwatervrees toe. ‘Ik vier kerst toch liever thuis’, schrijft iemand. ‘Ik ga sparen voor een coyote’, besluit een ander.

Het gros van de communicatie gaat per stembericht, wie wel typt doet dat met ontzettend veel spelfouten. Iemand stuurt een video van een hoofd dat in vieren wordt gehakt. ‘Dit is jullie lot in Mexico, klootzakken’, zegt hij erbij. ‘Er zijn hier kartelleden geïnfiltreerd’, concludeert een ander. ‘We moeten op God vertrouwen’, zegt Chiliceo in een poging de moed erin te houden. ‘Straks onderweg blijven we samen. Dan kunnen ze ons niet ontvoeren.’

Als de zon zaterdag ondergaat, hebben zich tegenover McDonald’s zo’n vijftien migranten verzameld, voornamelijk magere jonge mannen. Ze staan onwennig naar elkaar te kijken, en breken voorzichtig het ijs. ‘Waar kom je vandaan? Reis je alleen?’ Chiliceo kijkt voortdurend op zijn telefoon. ‘Het is heel stil in de groep’, zegt hij. ‘Misschien wil iedereen zijn batterij sparen voor morgen.’

In vijf weken tijd hebben zes migrantenkaravanen vanuit Midden-Amerika koers gezet naar de Verenigde Staten.Beeld Víctor Peña

Grenspolitie

Om de migranten heen is het een drukte van belang. De verlichting van een torenhoge kerstboom wordt straks aangestoken, daarna is er vuurwerk. Het is een jaarlijks terugkerend ritueel waar duizenden mensen voor uitlopen. Familie’s nestelen zich in het gras met hamburgers en cola, straatverkopers doen goede zaken met lichtgevende kerstmutsen. Vanaf het podium wenst iemand de aanwezigen ‘een fantastisch mooi kerstfeest’.

Chiliceo en de anderen zitten in een kring rond hun opgestapelde rugzakken. De 23-jarige timmerman Nelson Romero is alleen gekomen, zijn lichaam staat strak van de spanning. In zijn rugzak heeft hij een officieel document: het bewijs dat zijn vader, een veehouder, is vermoord. De Mara Salvatrucha eiste drieduizend dollar ‘belasting’, Romero’s vader kon het niet betalen en kreeg twee kogels door zijn hoofd.

Enkele dagen geleden stond de bende bij Romero aan de deur: of hij de schuld van zijn vader even kon aflossen. ‘Ik kan asiel krijgen in de Verenigde Staten’, aldus Romero. ‘Toch?’ Hij zoekt bevestiging bij de anderen, die wenden hun blik af. ‘Ik heb een vrouw en zoon van anderhalf.’ Hij slikt moeizaam en vecht tegen zijn tranen. ‘De reis is te gevaarlijk met zo’n klein kind. Maar zodra ik asiel heb, haal ik ze daar weg.’

Ook Idalia Solorzano vlucht voor de bendes. Een bendeleider wilde seks met haar, ze weigerde en sindsdien is ze haar leven niet zeker. Samen met haar zoon Freddy (11) en dochter Catarina (13) is ze haar dorp ontvlucht. ‘Ik weet dat het gevaarlijk is in Mexico’, zegt ze, terwijl haar kinderen zich vergapen aan het vuurwerk. ‘Maar hier kunnen we niet blijven.’

Zondag bij het ochtendgloren rekken de migranten zich uit. Ze vouwen hun dekentjes op en warmen hun verkleumde ledematen aan de eerste zonnestralen. Chiliceo kijkt tevreden hoe steeds meer medereizigers arriveren. Freddy oefent Engelse woorden en zelfs Romero oogt ontspannen. Even later zet een stoet van zo’n 250 migranten zich in beweging.

Chiliceo verstuurt een video naar de groep: ‘Daar gaan we!’ Op Whats-App gaan de gesprekken door. ‘We wachten met zestig man op jullie bij de grens, daar sluiten we ons aan’, zegt iemand. ‘Ik wilde gaan vandaag, maar ik heb geen geld’, meldt een ander. ‘Het is mij ook niet gelukt’, zegt een derde. ‘Maar hier is een link naar een andere WhatsApp groep. Voor een karavaan op 2 januari.’

Uren later meldt Chiliceo zich weer. ‘De grenspolitie van El Salvador heeft me terug gestuurd’, zegt hij zacht. Over het waarom kan hij alleen maar gissen. Zijn papieren waren in orde. ‘Misschien denken ze dat ik de karavaan organiseerde, omdat ik zoveel praatte in de groep. Of misschien is het omdat ik eerder gedeporteerd ben.’ Zijn stem trilt. ‘Ik was nog nooit zo blij als vandaag’, zegt hij. ‘Ik dacht echt even dat ik een beter leven tegemoet ging.’

De groepsleden zijn zich ervan bewust dat het een helse onderneming is, vooral met kinderen.Beeld Víctor Peña

Karavanen drijven Trump tot grote woede

In vijf weken tijd hebben zes migrantenkaravanen vanuit Midden-Amerika koers gezet naar de Verenigde Staten. De eerste en grootste vertrok op 12 oktober uit Honduras. De tweede ging een week later vanuit Guatemala, daarna vertrokken vier karavanen uit San Salvador. In totaal gaat het om ruim elfduizend migranten en vluchtelingen.

Migratie van Midden-Amerikanen is geen nieuw fenomeen. De grenspolitie van de Verenigde Staten heeft in het afgelopen jaar bijna 400 duizend personen aangehouden die illegaal de grens met Mexico overstaken. Een groot deel van hen is afkomstig uit Guatemala, El Salvador en Honduras.

Migrantenorganisaties hebben in het verleden regelmatig karavanen georganiseerd, met als doel aandacht te vragen voor de situatie, nu lijkt het reizen per karavaan gemeengoed te worden. Die trend is onbedoeld gezet door Bartolo Fuentes, een Hondurese politicus en activist. ‘Migranten zouden niet in hun eentje moeten reizen’, schreef hij begin oktober op Facebook. ‘Dan lopen ze teveel risico op berovingen, ontvoeringen en verkrachtingen in Mexico.’

Op Facebook plaatste hij een flyer die op internet circuleerde: ‘Tocht van Migranten. Verzamelen op 12 oktober om 8 uur, op het busstation van San Pedro Sula.’ Zo’n tweehonderd Hondurezen waren van plan deel te nemen aan de tocht. Maar Fuentes politieke tegenstanders kregen lucht van de plannen, en beschuldigden de activist van mensensmokkel. Lokale media besteedden ruimschoots aandacht aan de aantijgingen, waardoor heel Honduras over de karavaan hoorde.

Zo kon het gebeuren dat op 12 oktober bijna tweeduizend personen op het busstation verschenen. Tegen de tijd dat de karavaan Mexico bereikte, bestond de groep al uit zevenduizend personen. Geïnspireerd door de Hondurezen, begonnen de Salvadoranen op Facebook en in openbare Whats­App groepen mensen te mobiliseren voor eigen karavanen.

De Amerikaanse president Donald Trump is woedend over de ontwikkelingen, en dreigt hulpgeld stop te zetten als de lokale regeringen de karavanen niet tegenhouden. Hij stuurde vijfduizend extra militairen naar de zuidgrens. Duizenden deelnemers van de eerste karavaan zijn inmiddels aangekomen in de Mexicaanse grensstad Tijuana. Hun komst heeft daar tot protesten geleid, inwoners vrezen dat ze maanden zullen blijven hangen.