De nieuwe film van Steve McQueen is bedoeld voor een breder publiek, maar het geweld, de corruptie, racisme en seksisme in de film zijn des te venijniger

‘Ik wil iets opschudden met deze film, iets duidelijk maken over de wereld waarin we leven. Als ik het moment dat mensen op hun telefoon kijken ook maar 60 seconden kan uitstellen, na de bioscoopvoorstelling, dan heb ik het voor elkaar. 60 seconden. Dan heb ik gewonnen.’

Steve McQueen (49) zit in café De Ysbreker in Amsterdam. Kopje thee voor zich, Engelse krant onder handbereik. Zo-even verscheen de vorstelijke, onderzoekende frons op het voorhoofd van de Engelse Oscarwinnaar, bij de constatering van de interviewer dat zijn nieuwe speelfilm Widows zich dicht bij entertainment begeeft. Dichter bij althans dan McQueens eerdere filmdreunen Hunger (2008), over de hongerstakende IRA-gevangene Bobby Sands, Shame (2011), een portret van een seksverslaafde New Yorker, en 12 Years a Slave (2013), naar de memoires van de in 1841 ontvoerde en als slaaf tewerkgestelde Solomon Northup.

‘Onderhoudend.’ De filmmaker en kunstenaar proeft het woord, kauwt er even op. Widows valt in het heist-genre: een actiefilm rond een zorgvuldig geplande roofoverval. De film speelt zich af in hedendaags Chicago. Vrouwen spelen de hoofdrol: het zijn de weduwen van een omgekomen bende overvallers, die noodgedwongen zelf het roofpad opgaan. Ze moeten de ‘schuld’ van hun mannen afbetalen aan de maffia, ze worden afgeperst en onderschat. Widows wijkt wel degelijk af van het Hollywood-actiestramien. Het geweld, het verdriet, de corruptie, het racisme en het seksisme in de film zijn venijniger, realistischer.

Mijn film is een soort kermisrit door onze politieke en sociologische omgeving, vol draaien en wendingen. Je stapt er niet uit zonder wat builen en kneuzingen.’ Na een diepe teug lucht: ‘Ik ga niet liegen: ik ben dankbaar voor het publiek dat ik heb, maar ik wil nu een groter en breder publiek. Widows is bedoeld voor een zaal vol mensen, tweehonderd, vijfhonderd of duizend tegelijk. Ik wil dat het publiek meeleeft.’

De opzet van Widows, met met onder anderen Viola Davis, Michelle Rodriguez, Elizabeth Debicki, Cynthia Erivo, Liam Neeson, Colin Farrell, Daniel Kaluuya, Robert Duvall), is gebaseerd op de gelijknamige Britse televisieserie van misdaadschrijver Lynda La Plante uit de jaren tachtig. McQueen was er in zijn jeugd aan verslingerd. ‘Ik pluk slechts een minimaal aandeel uit de serie van La Plante. De mannen die vermoord worden, de vrouwen die hun werk overnemen – dat heb ik gebruikt. Dat was ook fantastisch bedacht.’

Ik las dat u zich herkende in de vrouwen uit de tv-serie Widows. Dat voelde u als kind al zo?

‘Toen al ja. Ik denk dat je als zwart kind al vroeg politiek bewust wordt. Wie, hoe, waarom en wat? Die vragen stel je jezelf dan al, dat is gewoon de realiteit. Je ziet die vrouwen in de serie, die door hun omgeving niet in staat worden geacht te doen wat ze doen, puur op basis van hun verschijning en onmiddellijk herken je jezelf daarin, want dat is precies wat jij ook meemaakt.’

McQueen groeide op in een buitenwijk nabij Londen, zoon van twee ouders uit West-Indië. Vader metselaar, moeder werkzaam in het ziekenhuis. Op de middelbare school te Londen werd de dyslectische Steve vlot gedirigeerd naar het klasje leerlingen dat bestemd was voor lager geschoold werk. ‘Het is niet zo dat ik als 13-jarige met een sigaar in mijn mond voor de tv zat, zo van: o, dít wordt mijn vierde speelfilm.’

Widows opent met een intieme, verstilde vrijscène met de bendeleider en zijn echtgenote. Dan snijdt McQueen naar rigoureuze actie: het busje mannelijke overvallers, op weg naar hun dood.

Actrice Viola Davis noemt de openingsscène in interviews een uniek beeld in de filmgeschiedenis: een zwarte vrouw van haar leeftijd (53), liefdevol in bed met iemand als Liam Neeson.

‘Die geen pooier speelt, ja. Voor mij ging het er meer om dat je in films zelden mensen van middelbare leeftijd de liefde ziet bedrijven. Alsof regisseurs denken dat mensen van boven de 40 gewoon geen seks meer hebben.’

Wat maakt Viola Davis zo goed?

‘Gravitas. Ze is als een ijsberg: je ziet de oppervlakte, maar je weet dat er zich daaronder van alles afspeelt. Ze hoeft maar een deur te openen, een deurklink te bewegen of je voelt haar aanwezigheid al. Of je nou wit, zwart, man of vrouw bent, het doet er niet toe, je kunt je met haar identificeren. Dat is verbazingwekkend. Ze doet me denken aan Robert De Niro in de laten jaren zeventig en vroege jaren tachtig.’

Vandaag komt de film uit in Engeland, volgende week in Amerika. Maakt dat u nog nerveus?

‘Nee. Ik kon niet beter dan dit, bij deze film. Bij de volgende film kan ik wel beter zijn.’

McQueen blikt kort omhoog. ‘Weet je, er waren mensen die over 12 Years a Slave zeiden: jouw onmogelijke film. Dat waren mensen die met mij samenwerkten in Hollywood. Jouw onmogelijke film.’

Dat zeiden ze vooraf?

‘Absoluut. Maar het is dankzij 12 Years a Slave dat de films Selma en Moonlight konden worden gemaakt. Ik weet dat, omdat het films van dezelfde producenten zijn. En de film effende, op iets langere termijn, óók het pad voor Black Panther. Door 12 Years a Slave zag Hollywood in dat er een markt was voor films over zwarte onderwerpen en met zwarte hoofdpersonages. 12 Years a Slave zou buiten de VS geen succes worden, dachten ze. En áls de film al geld zou opbrengen in de Verenigde Staten, dan kon het geen significant bedrag zijn.’

Het adagium in Hollywood was toen nog ‘black films don’t travel’; films met zwarte hoofdpersonen doen het niet goed in het buitenland. 

‘Exact. En toen bracht 12 Years a Slave 131 miljoen dollar op in het buitenland en 56 miljoen dollar in de VS, plus 25 miljoen uit de verkoop van dvd’s in Amerika. Mensen zouden te bang zijn om mijn film in de bioscoop te gaan zien. Nou, ze namen ’m mee naar huis. Maar dat is hoe het werkt in Hollywood. Het gaat om geld. Dat begrijp ik. Maar die perceptie van mensen: hoe ze vooraf dachten over 12 Years a Slave, en over mij, dat is dus óók waar Widows over gaat.’

12 Years a Slave won de Oscar voor beste film. Ik neem aan dat ze je in Hollywood dan de sleutel van de stad overhandigen. Voor een poosje in elk geval.

‘Dat deden ze. Ik kreeg het een en ander aangeboden. Maar superheldenfilms maken interesseert me niet. Ik wil films maken waar ik trots op ben, waar je achteraf een gesprek over kunt voeren. En geld interesseert me niet. Ik wil genoeg hebben om de rekeningen te betalen, misschien wat voor een vakantie. Meer heb ik niet nodig. Als het me om geld te doen was, woonde ik ook niet in Nederland.’

Dan woonde u wel in Hollywood.

‘Juist. Ik ben een Europese filmmaker. Ik hou van Amsterdam, ik hou van Nederland. En van Europa, van Groot-Brittannië en Londen. Hier blijf ik geestelijk in balans.’

Widows gaat over overleven?

‘Dat denk ik. Er zitten valse politici in de film. En religieuze leiders. Ik wil niet te veel verklappen, maar we leven in een tijd met de nodige valse profeten. We zijn op onszelf aangewezen. Ik zei onlangs dat ik hierna eens een musical wilde maken. Toen dacht ik aan Singing in the Rain, prachtige film. Het mag dan misschien regenen, nu in onze tijd, maar we kunnen nog wel de kleur van onze regenjas kiezen. Het kleine wat je kunt doen, als individu, is óók enorm. We moeten niet verlamd raken. Dat is wat de vrouwen in Widows doen, ze leggen zich er niet bij neer.’

Kampen de mannen in uw film met een defect?

‘Defect? Nee, ze zijn producten van hun omgeving. Geweld leidt tot geweld. Neem de ergste: Jatemme. (Daniel Kaluuya, de huurmoordenaar van zijn eigen broer, een maffiose politicus). Ik wil waken voor spoilers, maar Jatemme is zó verveeld door geweld, dat hij met z’n gewelddadigheid gaat spelen – het maakt hem pervers. Het liefst zou hij uit die rotzooi stappen, in legitieme zaken stappen. De mannen in mijn film gedragen zich naar de positie waarin ze zijn gezet. Ik noem ze geen heiligen – dat zijn ze niet. Maar zo zit het in elkaar.’

Actrice Michelle Rodrioguez zei eerst nee tegen een rol in Widows. Hoe zit dat?

‘Mensen waarschuwden me: ze is moeilijk, vraag haar niet. Ik dacht: bekijk het maar, ik doe het wel. Weet je, ik heb dat label ook opgeplakt gekregen. Maar ze zei nee. Toen heb ik meer dan honderd vrouwen auditie laten doen, maar niet één was geschikt. Ze vielen allemaal in twee categorieën latino-vrouwen: sexy of onderdanig. Dat zijn helaas de enige types die aan werk komen in Hollywood. Ik vroeg Michelle met me te lunchen, en het klikte. Wat bleek? Ze aarzelde omdat haar personage in Widows zo afhankelijk is van haar man. Dat herinnerde Michelle aan haar eigen moeder.’

Wat uw films verbindt, is de mate waarin u hoofdpersonages onder druk zet. De IRA-hongerstaker in Hunger, de seksverslaafde in Shame, de als slaaf tewerkgestelde zwarte man in 12 Years a Slave.

Luchtig: ‘Dat is gewoon het wezen van drama, goed drama. Ik wil geen films maken waarbij iemand na afloop zegt: oké, maar wat doen we met eten vanavond? Een man die stopt met eten om gehoord te worden, iemand met seksverslaving, slavernij – dat grijpt je aandacht. Ik wil films maken over wie we zijn. Films waar mensen over nadenken. Dat is alles. Dat is wat je hoopt, als kunstenaar.’

Wat maakt een grootse actiescène?

‘Het moet visueel zijn. In Widows film ik een actiescène vanuit een busje. In een normale Hollywood-film zou de camera ook naar buiten gaan, maar als je binnen blijft, word je als kijker deel van de bende. Daardoor dringt het gevaar anders door tot je brein, het vergroot de ervaring. Het is ook goedkoper. Dat krijg je als je Europese filmmakers naar Hollywood haalt: we zijn zo gewend geen geld te hebben, dat we er bedreven in zijn.’

McQueen knipt met zijn vingers. ‘Ik schroef het tempo aan het begin van Widows ineens op, wroemmmm. Om zo het publiek mee te rukken. Heb jij de film gezien met publiek?’

Tussen wat collega-critici.

‘Ah oké. Klonk er geluid? Met critici in de zaal is dat altijd wat raar, natuurlijk. Hoorde je iets van reactie?

Het was in de ochtend. Maar er klonk wel wat geluid.

‘Goed. Als je ’m met publiek kijkt, is het wel echt anders. Dan vóél je het.’