Fiks beursherstel na donkere kerstavond

De beurzen van New York en Tokio hebben zich op Tweede Kerstdag enigszins hersteld van de diepe koersval op ­maandag en dinsdag. De beurs van Tokio won 0,9 procent na een daling van vijf procent op dinsdag. Voor het eerst sinds september 2017 staat de Nikkei weer onder de 20 duizend punten. De Dow Jones op Wall Street schoot woensdag omhoog met vijf procent – het hoogste dagpercentage in tien jaar. Het herstel maakte het verlies van afgelopen maandag meer dan goed.

Handelaren spreken niettemin van ‘paniek’. Nooit eerder beleefden de ­financiële markten zo’n donkere kerst. Zes vragen en antwoorden.

1 Wat is er aan de hand?

De beurzen dalen al enige tijd als ­gevolg van de handelsoorlog, de ­stijgende rente en de dreiging van een recessie. En nu is de politiek zich ermee gaan bemoeien. Doel was de markten gerust te stellen. Maar het omgekeerde effect is bereikt.

De Amerikaanse minister van ­Financiën Steven Mnuchin sprak zondag met de zes grootste banken over de beursval. President Trump ruziede openlijk met zijn eigen centrale banken, de Fed, over de renteverhogingen. Maar woensdag zei hij uitdrukkelijk niet op het ontslag van Fed-voorzitter Jerome Poewell uit te zijn. En dan is er nog de ‘shutdown’ van de federale overheid.

Op kerstavond zakte de Dow Jones-index met tot het laagste niveau sinds september 2017. In drie maanden is 7  biljoen dollar aan beurswaarde (een 7 met 12 nullen) verloren gegaan. Dat is niet alleen een probleem voor de financiële markt, maar voor de hele economie.

2 Waar maken president Trump en zijn minister van Financiën Mnuchin zich zo druk over?

Amerikaanse presidenten worden zelden afgerekend op de ongelijkheidsindex Gini. Wel op de stijging of daling van de beurskoersen. Wanneer aandelen in waarde stijgen, wordt er automatisch welvaart gecreëerd.

Trump roffelde zich tot het begin van de herfst nog graag op de borst als de koning van Wall Street. Vanaf het moment dat hij op 8 november 2016 werd gekozen tot 20 september van dit jaar braken de beurzen in New York record na record. De koersen – gemeten in de brede S&P500-index – stegen met liefst 37 procent. Dat bracht veel gratis geld in de economie.

Maar sinds 20 september ging het bergafwaarts. De S&P500 was tot het herstel op woensdag met bijna 20 procent gedaald.

Een daling van 10 procent wordt een correctie genoemd, een daling van 20 procent een ‘berenmarkt’, wat betekent dat beleggers hun vingers niet meer aan aandelen willen branden. Door de shutdown van veel Amerikaanse federale overheidsinstellingen dreigen de ‘beren’ (lees: de zwartkijkers) de ‘stieren’ (lees: de rasoptimisten) van de beurs te verbannen.

De laatste berenmarkt dateert van 2008. Door telefonisch overleg te voeren met de grote banken probeert Mnuchin namens Trump te voorkomen dat het zo ver komt. Hij wil niet dat zijn president het jaar 2018 met een berencartoon afsluit.

3. Gaat het ineens zo slecht met de Amerikaanse economie?

Integendeel. Het gaat heel goed. De groei van de Amerikaanse economie zal dit jaar uitkomen op 3,4 procent. Dat is hoger dan de gemiddelde groei sinds de Tweede Wereldoorlog van 3,2 procent. En het is twee keer zo hoog als de groei in de laatste tien jaar (gemiddeld 1,4 procent). Onder president Obama kwam de groei geen enkel jaar uit boven de 3 procent.

Dus er mag nu van hoogconjunctuur worden gesproken. De werkloosheid in de VS bedraagt slechts 3,7 procent – het laagste percentage sinds 1969. En ook de lonen gaan omhoog. Dit jaar zullen die met 3,1 procent stijgen – het hoogste percentage sinds 2009.

Woensdag werd ook bekend dat de Amerikanen voor 850 miljard dollar hebben gewinkeld in het feestdagenseizoen, het hoogste niveau in zes jaar. Tussen 1 november en 24 december werd vergeleken met 2017 ruim 5 procent meer uitgegeven.

4. Waarom maken de financiële markten zich dan toch zo ongerust?

Beurzen kijken niet naar vandaag, maar naar de toekomst. De euforie na de Trumps verkiezing is weg. De huidige groei is voor een groot deel te danken aan een belastingverlaging begin 2018 van liefst 1.500 miljard dollar. Hierdoor konden bedrijven hun winsten opvoeren en hadden consumenten meer te besteden.

Omdat die belastingverlaging niet gepaard ging met dalende uitgaven, leidde dat tot een stijging van overheidstekorten: de VS leven op de pof. En dat baart zorgen, vooral nu de rentes stijgen. Daarnaast nemen de politieke risico’s toe. Er is weliswaar een pauze van drie maanden ingelast in de handelsoorlog met China, maar een oplossing is niet in zicht. En Trump kan het Congres niet meer naar zijn hand zetten sinds hij bij de tussentijdse verkiezingen de meerderheid verloor.

5. Zijn er ook signalen dat de groei vertraagt of dat zelfs een recessie in aantocht is?

‘What goes up, must come down. Na een periode van groei komt ontegenzeggelijk een periode van krimp. De beurs is een goede (geen perfecte) thermometer van de economie. Van de veertien berenmarkten sinds 1940 eindigden er zeven in een recessie. Als de koersen dalen, worden bedrijven en consumenten pessimistischer.

Een ander slecht voorteken is dat de Amerikaanse huizenmarkt stagneert. De ineenstorting van die markt was de oorzaak van de crisis in 2008. De woningverkopen zijn dit jaar met 7 procent gedaald. Ook de prijsstijgingen beginnen af te vlakken. Daarnaast is er ongerustheid over de omgekeerde rentestructuur, waarbij de korte rente hoger is dan de lange rente. Dit is een signaal dat de financiële markten ongerust zijn over de verre toekomst. Een dergelijke omgekeerde rentestructuur ging vooraf aan zes van de zeven laatste recessies.

6. Waarom is Trump zo boos op de Fed en diens voorzitter Jerome Powell?

In de eurozone en Japan is de officiële rente 0 procent. De Fed, het stelsel van Amerika’s centrale banken, heeft afgelopen jaar vier keer de rente met een kwart procentpunt verhoogd tot 2,5 procent. Ook in 2019 wil de Fed dat zeker nog twee keer gaan doen. Dit betekent dat lenen duurder wordt voor Amerikanen. Dat zou een van de oorzaken kunnen zijn voor een daling van de huizenprijzen. En ook voor lagere autoverkopen.

Daarnaast is de Fed bezig de geldmarkt te verkrappen. De obligaties die na de crisis in het kader van de kwantitatieve verruiming zijn opgekocht, worden nu langzaam weer verkocht. Hiermee ondermijnt de Fed het beleid van Trump die ondanks de hoogconjunctuur toch de economie wil blijven stimuleren.

De Fed is onafhankelijk. Trump heeft de huidige Fed-voorzitter ­Jerome Powell benoemd, maar hij heeft geen machtsmiddelen om hem te ontslaan. De Amerikaanse president twitterde op kerstavond dat de Fed ‘geen gevoel voor de markt’ heeft. Ook snapt de Fed volgens hem niets van ‘noodzakelijke handelsoorlogen, de sterke dollar of zelfs Democratische shutdowns vanwege de grensmuur met Mexico’. Trump vergeleek de Fed met een sterke golfer die heel hard en ver kan slaan, maar de finesse mist bij het putten.