Chinese satelliet neemt aardappelen en bloemen mee naar ‘donkere kant’ van de maan

Waarom terug naar de maan?

Na robotkarretjes op Mars voelt de maan als een stapje terug. Daar kwamen we immers al in de jaren zestig van de vorige eeuw. Met mensen nog wel. Waarom dan nu nog een ruimterobot sturen?

De landing is bovenal een primeur: voor het eerst landt een voertuig op de áchterkant van de maan, de kant die je vanaf aarde nooit kunt zien. Een prestigeproject, zegt astronoom Marc Klein Wolt (Radboud Universiteit), die met de Chinezen samenwerkte aan een eerdere Maan-satelliet. ‘Ze willen zich meten met Amerika, Rusland en India – landen met een uitgebreid ruimtevaartprogramma én plannen voor nieuwe maanmissies.’

Naast prestige is de missie ook van wetenschappelijk belang. Zo moet bodemonderzoek nieuw licht werpen op de vraag hoe de maan is ontstaan. Werd hij geboren uit de aarde, door botsing met een andere planeet? Of zit het net anders? Op jacht naar een antwoord zullen geplande Chinese vervolgmissies zelfs bodemmonsters van de maan terug naar aarde brengen.

Tot slot neemt Chang’e-4 ook zaden van bloemen en aardappelen mee naar de maan. Op die manier wil men ontdekken of je in een toekomstige maanbasis eten kunt verbouwen.

Wat kunnen we verwachten op de ‘donkere kant’?

Vanaf de aarde zien we altijd dezelfde kant van de maan. Die kant is uitgebreid in kaart gebracht met telescopen en bemande missies. Dat staat in schril contrast met de achterkant, die sinds Pink Floyd’s album The Dark Side of the Moon overigens beter bekend staat als de ‘donkere kant’ – een tikje verwarrend, want op de achterzijde is het niet donkerder dan op de voorkant. 

Toch heeft die achterkant een zeker mysterie: geen mens heeft er ooit voet gezet. Het is daarom een locatie waar complotdenkers en Hollywoodproducenten zich al jaren over verlekkeren. Van geheime nazi-bolwerken tot uitvalsbasis voor aliens, je kunt het zo gek niet bedenken of het wordt aan de achterkant toegeschreven.

Dat soort zaken zal men overigens niet tegenkomen. Eerder heeft bijvoorbeeld Nasa met satellieten al foto’s gemaakt van de achterkant en geen nazi’s of aliens gezien. Wel oogt de achterkant anders dan de voorkant –veel pokdaliger, bijvoorbeeld. Met deze missie hoopt men die verschillen nauwkeuriger in kaart te brengen.

Op de achterkant landen is wel relatief lastig. Zo zit bij radiocommunicatie met de lander de maan zelf in de weg. De eerder gelanceerde satelliet Queqiao moet dat probleem oplossen. Die hangt precies op een locatie vanuit waar hij signalen kan doorsluizen.

Wat is de Nederlandse inbreng?

Zodra de lander gegevens gaat verzamelen, komt Nederland in beeld. Onderzoekers van onder meer de Radboud universiteit werkten mee aan satelliet Queqiao met de Netherlands China Low-frequency Explorer aan boord.

Met dat radio-instrument willen astronomen signalen opvangen van een vroege periode in de kosmische geschiedenis, een periode nog voordat de eerste sterren ontstonden. Het heelal zat destijds tjokvol waterstofgas, het basisbestanddeel van de eerste sterren. Straling afkomstig van die waterstofatomen werd opgerekt door de uitdijing van het heelal en heeft daardoor nu een lange golflengte van 10 tot 30 meter.

De achterkant van de maan is daarvoor de perfecte onderzoeksplek omdat er geen storing is van radio- en televisie-uitzendingen die op precies die golflengten zitten. ‘Eerst gaan we bepalen hoe stil het aan de achterkant van de maan is’, zegt Klein Wolt. ‘Als we die signalen straks zonder storing in beeld kunnen krijgen – en dat is een fikse uitdaging – kunnen we ontdekken hoe de eerste sterren zijn ontstaan. Zoiets is nog nooit eerder geprobeerd.’

Daarvoor moet het experiment overigens nog wel een stuk gevoeliger worden. Lees: meer antennes hebben. Klein Wolt: ‘We praten daarover verder met de Chinezen, maar houden ook contact met Nasa en Esa.’

Wat zegt dit over de Chinese technologische opmars in de ruimte?

Op het internationale ruimtestation ISS zijn Taikonauten – zoals Chinese astronauten genoemd worden – niet welkom. De Verenigde Staten zijn bang dat dan teveel technische en wetenschappelijke kennis bij hun geopolitieke rivaal terecht komt. Ook de Nederlandse astronomen moesten daarmee rekening houden.

‘Ik wil als wetenschapper het liefst alles open en eerlijk delen’, zegt Klein Wolt. ‘Ik ben ervan overtuigd dat dat het beste resultaat oplevert. Maar misschien ben ik daarin wat naïef.’ De contacten van Klein Wolt en collega’s liepen via Esa. Daar stond men erop dat veel technische details over de binnenkant van hun radioantenne niet aan de Chinese partners getoond werden.

Door die geïsoleerde status besloot China op eigen houtje een ambitieus ruimteprogramma op poten te zetten. Daarbij richtte het land zijn vizier eerst op de maan. Zo landde in 2013 bijvoorbeeld al de Chang’e-3 missie op het oppervlak en liet daar robotkarretje Yutu (‘Konijn van Jade’) vrij, dat drie weken lang de maan verkende en uiteindelijk vastliep in het weerbarstige zand.

De huidige missie was oorspronkelijk bedoeld als back-up voor Chang’e-3, maar kreeg een nieuw doel toen zijn voorloper slaagde. Na de volgende twee missies, Chang’e-5 en 6, richt China zijn blik op de bemande ruimtevaart en wil dan ook mensen op de maan zetten.

En daarna volgt de rest van de kosmos. ‘Vanaf de maan kun je makkelijker het heelal verkennen’, zegt Klein Wolt. Op relatief korte termijn is de maan bijvoorbeeld het ideale opstapje naar bemande Mars-missies. Je kunt alles daar al oefenen, en zit als het misgaat op relatief korte afstand.

‘Je bent daar bovendien vrij van de relatief sterke zwaartekracht van de aarde, zodat je makkelijker missies kunt lanceren’, zegt Klein Wolt. Chinezen dromen daarom al hardop van een eerste maanbasis.

Het Chinese einddoel: grootschalige verkenning van de ruimte, beginnend in ons zonnestelsel. Klein Wolt: ‘Maar uiteindelijk willen ze ook verder. Op zoek naar andere, bewoonbare planeten, bijvoorbeeld. Dat leeft echt heel erg in China.’