Direct naar artikelinhoud
Nederlands rechts-extremisme

NCTV: oplevend rechts-extremisme zet Nederland onder druk

Oplevend rechts-extremisme zet de Nederlandse maatschappij onder druk. Dat concludeert de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) in een nieuw rapport: ‘De golfbewegingen van rechts-extremistisch geweld in West-Europa’.

en
NCTV: oplevend rechts-extremisme zet Nederland onder druk
Beeld RV

De vluchtelingencrisis van 2014-2015 vormde het ‘startsein’, aldus de NCTV, voor rechts-extremistische groepsvorming en gewelddadige activiteiten in Europa. In Nederland hebben sindsdien meerdere gewelddadige extremistische incidenten plaatsgevonden, zoals de terroristische aanslag in 2016 op een moskee in Enschede en de diverse gewelddadige acties tijdens de vluchtelingencrisis. Het cumulatieve aspect van dit extreemrechts geweld jaagt, net als bij terrorisme, angst aan bij het grote publiek, aldus het rapport.

Concrete aanwijzingen dat Nederlandse extreemrechtse individuen of groepen de intentie hebben om grootschalig terroristisch geweld te plegen, zijn er niet. Wel is het voorstelbaar dat een eenling of een kleine groep in korte tijd radicaliseert en overgaat tot terroristisch geweld. De NCTV noemt het opvallend dat rechts-extremistisch gemotiveerd geweld niet per se van groeperingen hoeft te komen, maar ook van burgers kan komen.

Dat dit een ‘realistische mogelijkheid’ is, leidt de NCTV af uit het gepolariseerde klimaat in Nederland. Nederland staat op scherp door de verhitte publieke debatten over de toestroom van migranten, de dreiging van jihadistische aanslagen, de vermeende islamisering van Nederland, en identiteitsvraagstukken als Zwarte Piet en het slavernijverleden. ‘Polarisatie kan door gewelddadige actoren worden opgevat als een aanjager om te handelen of als vermeende ‘impliciete’ steun voor hun handelen.’

Meer dan skinhead met swastika-tattoo 

De NCTV stelt dat de aandacht voor rechts-extremisme de laatste jaren op de achtergrond raakte door de jihadistische geweldsdreiging. Dat is verklaarbaar, zegt terrorismedeskundige Jelle van Buuren, ‘maar daardoor kun je ook bepaalde ontwikkelingen over het hoofd zien’. Rechts-extremisme beperkt zich volgens hem allang niet meer tot de skinhead met een tattoo van een swastika. ‘Nu is het een ratjetoe van antisemitisme, antifeminisme, blank superioriteitsdenken, al dan niet vermengd met rechts-populisme. Dat is zo’n lastige kluwen, dat verdient meer aandacht.’

De aandacht van de NCTV voor rechts-extremisme is daarnaast verscherpt door gebeurtenissen elders in Europa. Daaronder vallen de aanslag in 2011 door de Noor Anders Breivik, de moord op de Britse parlementariër Jo Cox in 2016 en de arrestatie in 2018 van een rechts-terroristische cel in Frankrijk. Volgens de NCTV zijn de gebeurtenissen relevant omdat Nederland zich niet in een vacuüm begeeft: bredere Europese maatschappelijke ontwikkelingen doen zich ook hier voor en rechts-extremisten laten zich vaak door buitenlandse ideologische gelijkgezinden inspireren.

De bevindingen van de NCTV komen overeen met die van de Algemene Inlichtingen en Veiligheidsdienst (AIVD), dat begin oktober het rapport ‘Rechts-extremisme in Nederland, een fenomeen in beweging’ publiceerde. Hierin acht de AIVD het risico dat rechts-extremistische eenlingen of groepen naar geweld grijpen groter dan in het verleden.

Alt-right

De AIVD en de NCTV staan ook stil bij de ‘niet-gewelddadige’ dreiging tegen de democratische rechtsorde die uitgaat van alt-right, ofwel alt-rechts. Dit uit Amerika overgewaaide ‘intellectuele’ rechts-extremisme, gebaseerd op rassenleer, probeert ook hier de democratische rechtsorde te ontwrichten door systematisch haat tegen minderheden te zaaien en door een sfeer van angst te creëren, aldus de AIVD.

Beide diensten noemen studiegenootschap Erkenbrand een belangrijke vertegenwoordiger van alt-right in Nederland. Alt-rechts heeft volgens de AIVD als doel het zeer extremistische gedachtegoed gemeengoed te maken, zodat deze ideeën uiteindelijk zowel in de samenleving als in het openbaar bestuur geaccepteerd worden.

Goed dat de diensten niet alleen kijken naar de ‘concrete’ geweldsdreiging, maar ook naar de dreiging voor de democratische rechtsstaat, zegt extreemrechtsonderzoeker Willem Wagenaar. ‘Er wordt nu voor het eerst ook ingegaan op het effect van rechts-extremistische uitingen in het politieke en publieke debat.’

De drie opmerkelijkste bevindingen van de AIVD en de NCTV

Lange tijd leken de inlichtingen- en veiligheidsdiensten zich vooral op het jihadisme te richten en de rechts-extremistische dreiging te verwaarlozen, nu liggen er twee kloeke rapporten van de NCTV en de AIVD. Wat zijn de opmerkelijkste bevindingen?

Alt-right in Nederland: Hoe Erkenbrand zich opmaakt voor de strijd om een blanke natie

Een extreemrechtse groepering waarvan een groot aantal leden hoger opgeleid is, hebben we in Nederland lang niet gezien. Opvallend, vindt ook de AIVD. Wat is Erkenbrand, waar staat het voor en wie zijn de mensen erachter?