‘Brandweergeiten’ moeten de Portugese bossen kaalvreten om vuurzeeën te voorkomen

Ana Fontes (37) laadt haar geiten een voor een in de achterbak van een rood autootje. Haar gezicht verraadt de inspanning: sommige geiten zijn nu hoogzwanger en dus loodzwaar. Bij gebrek aan een voertuig met laadbak rijdt Fontes de dieren in haar auto van hun ene werkterrein naar het andere. Deze geiten hebben namelijk een belangrijke taak: ze vreten de bossen kaal en houden een zone rond de huizen vrij, zodat de begroeiing minder vatbaar is voor brand.

^{Wilt u dit artikel liever beluisteren? Hieronder staat de door Blendle voorgelezen versie.}

‘We doen goede zaken’, zegt Fontes. Na de bosbranden die Portugal teisterden in 2017 is er volop vraag naar de ‘brandweergeiten’. De Portugese overheid deelt sinds dit jaar forse boetes uit aan wie niet voldoende snoeit en kapt.

Nergens in Europa zijn zo veel bosbranden als in Portugal. Met name het jaar 2017 was traumatisch: in totaal stierven 112 mensen in de vlammen. De branden werden aangewakkerd door een uitzonderlijke droogte.

‘Ik had de geiten al’, zegt Fontes. ‘En opeens dacht ik: als onze grootouders de geiten inzetten om de bossen te onderhouden, waarom doen we dan nu niet hetzelfde?’

Fontes, afgestudeerd in de dierwetenschappen, besloot een proef te doen met haar eigen kudde. De gemeente betaalde eraan mee. De geitenhoudster stelde vast dat haar 26 geiten in drie maanden tijd een halve hectare kaal hadden gegeten. Anders gezegd: ze verorberden in die tijd 12 ton vegetatie. Hierdoor werden de geiten van Fontes bekend in heel Portugal – en dan vooral Genoveva, de stammoeder van de kudde, tevens de meewerkend voorvrouw die de vreetactiviteiten aanstuurt.

‘Er zijn veel Portugezen die geloven in Jezus Christus, maar voor het overige geloven ze iets pas als ze het hebben gezien’, zegt Filipe Oliveira (34), de partner van Fontes in het werk en in het leven. ‘Nu zagen ze: geiten kunnen echt een goede oplossing zijn. Ze werken efficiënt en ze zijn goedkoper dan een man met een machine – want de prijzen die voor bosonderhoud worden gevraagd zijn het afgelopen jaar geëxplodeerd.’

5 miljoen euro voor geitenarbeid

Ook de Portugese staatssecretaris voor Bossen, Miguel Freitas (57), besefte dat de geiten van nut kunnen zijn bij de brandpreventie. Hij begint al snel over de ‘brandweergeiten’ als hem wordt gevraagd naar de manier waarop Portugal de branden in de toekomst wil voorkomen. Het kabinet trekt 5 miljoen euro uit voor de geitenarbeid.

‘Dit jaar heb ik 18 kuddes aan het werk gezet. Dat wil zeggen: ongeveer 3.000 dieren’, zegt hij, gezeten in zijn werkkamer die ooit toebehoorde aan de dictator Salazar, met uitzicht op het Praça de Comércio in Lissabon. ‘Maar in 2019 hopen we 100 kuddes te financieren.’

Het grootste voordeel van de geitenkuddes is dat daardoor ook de herders blijven bestaan, meent Freitas. ‘Dit is een kans om mensen te houden op plekken waar zonder bos en zonder geiten helemaal niemand zou zijn.’

Bij de ingang van het ministerie van Landbouw, Bossen en Rurale Ontwikkeling worden bezoekers onthaald door twee elegante vrouwenfiguren van marmer: de rechter houdt een volle druiventros omhoog, de linker draagt een takkenbos onder haar armen. Het zegt iets over hoe belangrijk de bosbouw is voor Portugal. Vooral de eucalyptus is alomtegenwoordig – een boom die het land een heerlijk parfum geeft, maar die ook brandt als een fakkel.

Het brandgevaar neemt toe door de opwarming van de aarde, zegt Feiras. ‘Met ons mediterrane klimaat zitten we in het epicentrum van de klimaatverandering. Het grootste probleem is de droogte: Portugal dreigt voor de helft in woestijn te veranderen.’

Gerrit Komrij, tot zijn dood in 2012 schrijver, dichter en bewoner van het Portugese binnenland, schreef eens over de brandende bossen: ‘Wie er rekening mee houdt dat de Portugezen een volk zijn dat graag achteruit kijkt zal begrijpen dat het niet zo één twee drie het bestaan van preventieve maatregelen zal ontdekken.’

Verandering van filosofie

Maar nu, na de apocalyptische branden van vorig jaar, is dat moment toch echt aangebroken. Freitas benadrukt dat er voor het eerst evenveel geld gaat naar preventie als naar het blussen van branden. ‘Een verandering van filosofie’, beaamt hij.

Het kabinet van de socialistische premier António Costa maakt haast met de aanleg van brandgangen in de bossen: dit jaar kwam er al 2.000 kilometer aan zulke wegen bij. Hierdoor vertraagt het vuur en kan de brandweer sneller ter plekke zijn. Er wordt ook meer preventief gebrand. En er zijn meer bosarbeiders aangesteld.

Maar de echte hervorming is een andere: de regering zet in op de onteigening van land. Van veel bossen is namelijk niet duidelijk wie de eigenaar is en wie dus moet opdraaien voor het onderhoud. Nu is bij wet bepaald dat landeigenaren nog 180 dagen hebben om zich bij de autoriteiten te melden. Doen ze dat niet, dan gaat het beheer over in handen van de overheid. Na 15 jaar vervalt zelfs het eigendom en wordt de grond publiek bezit.

Het is hoog tijd dat de politiek de bosbranden serieus neemt, vindt Ana Fontes, de geitenhoudster. Zelfs het bos dat de ‘long van Portugal’ wordt genoemd is verworden tot een verkoolde rokerslong. Het dennenwoud van Leiria werd in de 13de eeuw aangeplant in opdracht van koning Alfonso III, leverde het hout voor de schepen waarmee de Portugezen de wereldzeeën hebben bevaren en brandde in 2017 nagenoeg in zijn geheel af. Fontes: ‘Dat bos is eigendom van de overheid, maar zelfs daar werd blijkbaar niet genoeg onderhoud gepleegd.’

De avond valt. Fontes drijft haar geiten terug naar de stal. ‘Ik wil ze in het zicht houden’, zegt ze. ‘Het is bijna Kerst. En Portugezen houden van een geroosterd lammetje. Er zijn er vorige week al vier van ons gestolen.’ Ze bekent dat ze alle geiten namen geeft, maar de bokjes niet, want die eet ze zelf op of ze verkoopt ze aan geitenvleesliefhebbers. ‘Ook dat is een voordeel van geiten’, lacht ze. ‘Ze zijn heerlijk!’