Direct naar artikelinhoud
InterviewMax Boot

‘Met Donald Trump hebben we het conservatisme gekregen waarop de Republikeinen al die jaren hebben gewacht’

De dag nadat Donald Trump de verkiezingen had gewonnen stapte hij uit de Republikeinse partij. Max Boot noemt zich een politieke dakloze en waarschuwt tegen het Trumpiaanse conservatisme.

Max BootBeeld Cynthia van Elk

Het politieke is persoonlijk geworden voor Max Boot, als we hem maandag treffen in de Upper East Side, de chique wijk in Manhattan naast het Central Park, met zijn musea, consulaten en appartementen voor oude New Yorkse rijken. Hij loopt net naar buiten bij de Council on Foreign Relations, de deftige denktank waar hij al jaren zijn conservatieve gedachten denkt, om een cappuccino te gaan halen.

Voor het hek van de Joodse school even verderop staan gewapende bewakers.

De zaterdag daarvoor heeft een neonazi in een synagoge in Pittsburgh elf Joodse bezoekers doodgeschoten. Deze Robert Bowers ging op sociale media tekeer tegen de karavaan van immigranten uit Midden-Amerika die op weg is naar de Verenigde Staten, en die volgens president Trump en rechtse media gesponsord zou zijn door de Joodse financier George Soros. De schutter legde ook een link met de Joodse organisatie Hias, de Hebrew Immigrant Aid Society, die (legale) vluchtelingen in de eerste maanden na hun aankomst in Amerika helpt met het vinden van onderdak en een nieuw bestaan en die gesteund werd door de synagoge in Pittsburgh. Dáárom was die een doelwit.

Max Boot is Joods. En hij is immigrant: hij kwam in 1976 uit Rusland naar de Verenigde Staten. En hij werd daarbij geholpen door Hias. Op drie manieren raakt zijn verhaal aan dat van de slachtoffers van zaterdag.

‘Wat ik toen deed met mijn familie, is wat die mensen uit Midden-Amerika nu ook doen’, zegt Boot. ‘Op zoek naar een beter leven. Deze mensen willen gewoon hun kinderen opvoeden in een veilige omgeving. De manier waarop die karavaan is gedemoniseerd is verwerpelijk. De retoriek is crazy.’

Boot legt de schuld voor de schietpartij voor een deel bij president Trump. ‘Hij is indirect verantwoordelijk. Je hebt altijd een individu nodig die de trekker overhaalt, maar hij heeft het klimaat van haat geschapen.’

Het is een geluid dat wel vaker te horen viel, de afgelopen week. Maar het is geen geluid dat je vaak hoort uit een conservatieve mond.

Conservatief in ballingschap

Boot durft te zeggen waar het op staat. Hij is een van de onverbloemdst conservatieve intellectuelen van het land, met invloedrijke columns in The Washington Post en regelmatige optredens bij CNN. Na jarenlang een idealistische Republikein te zijn geweest, zag hij in 2016 tot zijn ontzetting hoe Donald Trump de presidentsverkiezingen won. De dag erna zegde hij zijn partijlidmaatschap op.

Sindsdien voelt hij zich een conservatief in ballingschap – waarbij hij zich steeds harder afvraagt of het geen definitief afscheid is. Over die scheiding en over zijn persoonlijke zoektocht naar de wortels van het kwaad in de Republikeinse partij, schreef hij een opmerkelijk boek: The Corrosion of Conservatism – How I Left the Right, dat afgelopen maand is verschenen. Boot analyseert niet alleen de conservatieve beweging, maar ook zijn bijdrage daaraan: is hij zelf medeverantwoordelijk voor de opkomst van Trump?

Met een kop cappuccino gaat hij terug naar zijn instituut, om zich achter zijn bureau te zetten dat overstroomt van de boeken en parafernalia die hij van reizen heeft meegenomen: een figuurtje van Che Guevara, een vlaggetje van Hezbollah. Op een hoek van het bureau ligt een baseballpetje zoals Trump-fans die ook op hebben, maar dan met een iets andere tekst. ‘Make America Think Again.’

Wat opvalt aan uw boek is de zelfkritiek. U blikt tamelijk kritisch terug op uw overtuigingen en inzichten van de afgelopen decennia. Dat is zeldzaam, tegenwoordig.

‘Het gebrek aan zelfkritiek is een van de problemen van deze tijd. Ik las zojuist een prikkelend essay van een vriend van me...’

U heeft nog vrienden?

‘Eh, het is geen conservatief. Het is een libertariër, Jerry Taylor, die zojuist een stuk heeft geschreven waarin hij uitlegt waarom hij zichzelf geen libertariër meer noemt. Omdat hij alle ideologie wil afzweren. Hij wil alleen nog maar de rationaliteit aanhangen. Hij denkt dat je, als je een ideologie aanhangt, te veel last hebt van confirmation bias: dat je alles ziet door een filter, een filter dat alleen de ideeën doorlaat die je toch al had. Hij wil daaraan ontsnappen. Ik had precies dezelfde ervaring. Je kijkt niet eerlijk of volledig naar de feiten, als je je te veel door loyaliteit aan een bepaalde club of ideologie laat leiden.’

 Wanneer kwam u daarachter?

‘Ik ontdekte het door Trump, maar het was al eerder aan het schuiven door twijfel over andere ontwikkelingen. Het falen van de invasie in Irak in 2003, waarvan ik een voorstander was geweest. De Grote Recessie van 2008. De #MeToo-beweging. De beelden van politiegeweld tegen zwarte Amerikanen, die duidelijk hebben gemaakt hoe gewelddadig het racisme in dit land nog is. Mijn ideologie is op de werkelijkheid gebotst, en de werkelijkheid is nu aan het winnen. Dat is een pijnlijk proces.’

Waarom is dat pijnlijk?

‘Ten eerste heeft het me vrienden gekost, met wie ik jaren heb opgetrokken. Ik ben nu een politieke dakloze – ik noem me niet eens conservatief meer, maar klassiek liberaal. Ik heb het gevoel dat ik nergens meer bij hoor. Het voordeel van het verlaten van je politieke stam is dat je vrij bent om zelf na te denken. Het nadeel is dat je de plicht hebt om over alles zelf na te denken, want er denkt niemand meer voor je. Dat kost veel tijd.’

Wat heeft u bedacht over de stam waartoe u behoorde?

‘Dat ik jaren de ogen heb gesloten voor een ongemakkelijke waarheid. Ik heb me bij de conservatieve beweging aangesloten tijdens de Reagan-jaren. Ik geloofde in de vrije markt en een beperkte overheid. Ik geloofde in opwaartse mobiliteit en het najagen van geluk. Maar er is ook een ander conservatisme, het populisme dat begon in 1964, met de opkomst van George Wallace. Ik heb lange tijd niet begrepen in welke mate de racistische ideeën van George Wallace de Republikeinse partij hebben geïnfiltreerd. Dat is lange tijd een onderstroom gebleven, maar toen al, in 1964, werden de Republikeinen de partij van het witte verzet. Met Donald Trump hebben we eindelijk het conservatisme gekregen waarop de Republikeinen al die jaren hebben gewacht. Trump is de meest openlijk racistische prominente politicus sinds de jaren zestig. Maar het was er al die tijd al.’

In zijn boek beschrijft Boot hoe hij als immigrant uit de communistische Sovjet-Unie zijn best deed om een Amerikaan te worden. Hij was een geschiedenisnerd die vanaf zijn 14de het conservatieve tijdschrift National Review begon te lezen, zijn Russische taal verloor en vanaf 1980 in Ronald Reagan zijn politieke held vond. ‘Reagan was de man van het optimistische en inclusieve conservatisme, een scherp contrast met hoe donker en verdelend de beweging de afgelopen jaren is geworden. Ik snap niet hoe iemand Reagan en Trump met elkaar kan vergelijken.’

Boot werd op jonge leeftijd opinieredacteur bij The Wall Street Journal en begon boeken te schrijven over politieke en historische onderwerpen, zoals The Savage Wars of Peace, over de ‘kleine’ oorlogen die Amerika in de afgelopen eeuwen heeft gevoerd om zijn vrede op te leggen aan landen overal ter wereld. Het boek kwam uit in 2002, en bevestigde Boots status als ‘neoconservatief’ die graag om morele redenen ten strijde trok. In 2007 werd hij buitenlandadviseur bij de campagne van John McCain, en in 2016 koos hij de zijde van Marco Rubio.

Gingen er geen alarmbellen af toen McCain als vicepresidentskandidaat Sarah Palin koos, het gezicht van de Tea Party, die een veel hardere en populistischer koers koos?

‘Ja, met de opkomst van Newt Gingrich, die zoveel verdeeldheid zaaide, Fox News, en de Tea Party had ik het kwalijke populisme al moeten zien aankomen, maar ik zat te diep in de Republikeinse bunker. Ik had bewondering voor McCain, en zag niet dat heel veel Republikeinen niet waren zoals McCain.’

Hoe verklaart u die loyaliteit? Een loyaliteit die veel Republikeinen nog steeds hebben voor de partij onder Trump?

‘Het is niet zozeer loyaliteit aan de ideologie maar erger nog, het is loyaliteit aan de stam. Het was voor mij persoonlijk een grote teleurstelling toen Marco Rubio, die Trump eerst een oplichter had genoemd, deze oplichter steunde als Republikeinse presidentskandidaat. Aanvankelijk hielden veel Republikeinen Trump op enige afstand, omdat ze hem smakeloos en slecht vonden; maar ze gingen met hem in zee omdat ze op die manier hun principes vooruit konden helpen, zoals het aanstellen van nieuwe opperrechters en de belastingverlaging. 

‘Maar nu hébben ze hun opperrechters en hun belastingverlaging binnen, en zijn ze alleen maar enthousiaster geworden. Ze houden hem niet meer op afstand maar omhelzen hem. Het is een psychologische reflex: ze voelen zich medeplichtig, en willen het besluit van hun medeplichtigheid rationaliseren door alle slechte Trumpiaanse besluiten – het inreisverbod voor moslims, het scheiden van kinderen van hun ouders aan de grens, de leugens over gezondheidszorg – zo veel mogelijk te negeren en de goede dingen te overdrijven. Het is een hersenspoeling.

‘Een andere vriend, Garry Kasparov, zegt dat dit een les is hoe de autoritaire praktijk zich ontwikkelt. Kijk naar Trump, die 30 tot 40 procent van de Amerikaanse bevolking heeft gehersenspoeld. Wat heeft hij daarvoor nodig gehad? Het Witte Huis, Fox News, wat websites en sociale media. Dat is dus genoeg! In Rusland heeft Poetin alle tv-zenders in handen, en daar kan hij zijn bevolking de gekste dingen laten geloven, zoals dat de CIA de MH17 heeft neergehaald. Maar kijk naar de gekke dingen die Trump en zijn volgelingen hier geloven! Ze geloven dat George Soros die karavaan betaalt! De propaganda is heel krachtig en effectief.’

Bepleitte u daarom maandag in uw column een adverteerdersboycot van Fox News?

‘Ik denk dat Fox de schadelijkste ontwikkeling van de afgelopen decennia is. Ik heb er ook vaak gezeten en dacht lange tijd dat ik ze niet al te serieus moest nemen, dat het clowns waren. Maar ze zaaien angst en duwen met hun leugens mensen over de rand, zoals de bombrievenmaker en de schutter in Pittsburgh. Natuurlijk hebben ze recht op vrije meningsuiting. Maar ik denk dat adverteerders zich moeten terugtrekken. Deze zender zal langer bestaan dan Trump en als er niets gebeurt zullen ze met hun uitgespuugde nonsens nog jaren mensen indoctrineren en de democratie nog veel langer blijven ondermijnen.

‘Ik hield meer van het oude medialandschap, van een paar tv-zenders en een paar grote kranten. Hun verdienmodel was erop gericht zo veel mogelijk kijkers of lezers te trekken. En dus moesten ze in het midden blijven. De nieuwe media richten zich juist op specifieke groepen en verdienen dus hun geld door het land te verdelen.’

U bent een lid van de intellectuele elite, een van de poortwachters van het conservatisme. Voelt u zich verraden, nu het conservatisme een heel andere kant op is gegaan?

‘Het is zeker een verraad van wat ik dacht dat de Republikeinse partij was, in de jaren tachtig en negentig. Een deel van de aantrekkingskracht zat voor mij in het idee dat Republikeinen denkers waren, meer empirisch in hun benadering, bereid om naar bewijzen te kijken, te onderzoeken waarom dingen werkten of niet werkten. Het irrationalisme, dat altijd in politiek zit, is nu dominant geworden. Republikeinen zeggen van alles, van het ontkennen van klimaatverandering tot de bewering dat er terroristen in die immigrantenkaravaan zitten. Republikeinen geloven de gekste dingen, zijn totaal ongevoelig voor bewijzen, het is een gesloten systeem waarin geen enkel inhoudelijk debat mogelijk is. Alles wat ze doen, is mensen persoonlijk aanvallen. Heel cynisch, en het werkt nog ook – Trump heeft door dat emoties en insinuaties beter werken dan logica en rede. Dat is een trieste stand van zaken.’

Heeft u eigenlijk nog contact met uw oude conservatieve vrienden?

‘Ik kwam er deze zomer nog een paar tegen. We hebben elkaar niets meer te zeggen. Het is alsof zij Grieks praten en ik Latijn.’

Waarom denkt u dat u wel uit de Republikeinse stam heeft kunnen stappen en zij niet?

‘Ik ben financieel niet afhankelijk van de conservatieve infrastructuur. Ik werk bij de Council on Foreign Relations en dat is een onpartijdige denktank. Veel anderen die bij conservatieve organisaties zitten, zouden hun baan verliezen als ze zich van Trump zouden afkeren. Die kunnen zich geen principes veroorloven. Daarnaast ben ik altijd al een dwarsligger geweest. Ik vind het leuk om mensen te irriteren.’

Wat verwacht u van de komende verkiezingen?

‘Ik denk niet dat de dingen beter zullen worden als de Democraten winnen. De confrontaties zullen heviger worden, omdat de Democraten zullen proberen Trumps zaken te onderzoeken. Hij zal zich gedragen als een kat in het nauw. De rationaliteit zal helemaal uit het debat verdwijnen. De Democraten moeten ook uitkijken niet te veel naar links toe te trekken, want dan kunnen ze geen kiezers uit het midden trekken die nodig zijn om de presidentsverkiezingen over twee jaar te winnen. Als ze zo naar links bewegen, groeit de kans dat Trump over twee jaar herkozen wordt.’