Direct naar artikelinhoud
opinieeerste wereldoorlog

Blijf ‘de onbekende soldaat’ herinneren, zodat Eerste Wereldoorlog méér is dan een zinloze slachtbank

Nederland bleef weliswaar neutraal, maar toch is De Grote Oorlog onderdeel van onze geschiedenis. We moeten ‘de onbekende soldaat’ in onze herinneringen wakker houden, zodat we van dit deel van de geschiedenis iets meer dan een zinloze slachtbank maken, betoogt historicus Stefan Waanders.

Grafstenen onder een boom in het Vlaamse Ieper, waar veel begraafplaatsen liggen van soldaten die omkwamen in de Eerste Wereldoorlog.Beeld Joost van den Broek / de Volkskrant

Het moest er een keer van komen. Want ook al bleef Nederland tijdens De Grote Oorlog neutraal, toch is die oorlog onderdeel van onze geschiedenis. Al was het maar omdat je voor de beëindiging van een oorlog niet alleen de gevechtshandelingen moet staken, maar ook de kunst dient te verstaan om vrede te sluiten. Juist daarin hadden de politici in 1919 gefaald. Het was een Franse generaal die de spijker op de kop sloeg toen hij de ‘Vrede van Versailles’ typeerde als: ‘dit is geen vrede, maar een wapenstilstand voor twintig jaar’. En dus werd die Grote Oorlog twintig jaar later omgedoopt tot Wereldoorlog en van een serienummer voorzien, waarop Nederland er in de tweede ronde alsnog bij betrokken raakte.

Ontelbare grafvelden

Op een herfstachtige dag trok ik naar de slagvelden in Vlaanderen. Het had ook Verdun kunnen zijn, of de Somme. Maar door de roman Weerzien bij Passendale van Adriaan Viruly werd het de omgeving van Ieper. Ook deze regio is vergeven van de soldatenbegraafplaasen. Van grote kerkhoven als bij Passendale, tot luttele dodenakkertjes zomaar tussen de heuvelachtige velden.

Deze fase van moderniteit had mensen met een assortiment van wapens overvallen, dat met industriële hoeveelheden werd ingezet. Daarnaast werden nog troepenbewegingen uitgevoerd, die verraadden dat nog niet echt begrepen werd in wat voor tijdperk men was terechtgekomen. Massa’s soldaten marcheerden, aanvankelijk zelfs juichend, deze zinloze slachtingen in, waar op een gebied van amper de provincie Utrecht ruim een miljoen doden, gewonden of vermisten worden betreurd. Hier heeft een waanzin gewoed, waarin een mensenleven nauwelijks leek te tellen. Foto’s laten zien hoe grondig die verwoesting destijds werd aangepakt. Wat er nu weer aan infrastructuur ligt, is vanaf de grond opgebouwd rond die ontelbare grafvelden.

‘De onbekende soldaat’

Op sommige kerkhoven ontbrak op eenderde van de grafzerken de namen, met daaronder de restanten botten en vlees van nameloze mensen – stille getuigen van de destructie die hier op industriële schaal beoefend werd. En even weet je niet wie gelukkiger waren: zij die hier het leven lieten, of zij die met de ervaring van wat zich hier heeft afgespeeld, moesten zien verder te leven.

Deze naamloze grafzerken eren in een aangrijpend machteloos gebaar wat op het slagveld zo gruwelijke geschonden werd. Door het in onze herinnering wakker te houden als wat in het Nederlands ‘de onbekende soldaat’ genoemd wordt, maar waarvoor het volk, dat het ideaal van de gentleman koesterde, de weerloze woorden known unto God vond: gekend – maar een kennen dat ons ontglipt. Kennelijk is dat het laatste dat we, in alle machteloosheid, nog kunnen doen om deze streek iets anders te laten zijn dan alleen maar een grote, zinloze slachtbank. En de goed verzorgde graven getuigen van de vastberadenheid om deze herinnering te laten schrijnen in ons geheugen, omwille van de menselijke waardigheid.

Stefan Waanders is historicus en godsdienstfilosoof.

Lees ook: ‘De Eerste Wereldoorlog is eigenlijk nog steeds niet afgelopen’

The Great War speelt in het collectieve geheugen van Nederland een bescheiden rol, maar voor het grootste deel van Europa ligt dat anders. Vandaag kampen wij in Europa misschien nog meer met de gevolgen van 1918 dan met die van 1945, schrijft cultuurhistoricus Thomas von der Dunk.