Waarom kon minister Bruins de spoedeisende hulp in Lelystad niet redden?

Les 1: een zak met geld is niet genoeg

‘Oerbelangrijk’, noemde minister Bruno Bruins voor Medische Zorg drie weken geleden het behoud van een 24-uurs spoedeisende hulp en een afdeling acute verloskunde voor Lelystad. In een emotioneel debat met de Tweede Kamer zei hij daarom dat hij deze afdelingen ging ‘zeker stellen’ voor de provinciehoofdstad. De Kamer was het met hem eens, unaniem zelfs.

Geld was geen probleem, 4,4 miljoen euro per jaar had de minister te besteden, afkomstig uit het Beschikbaarheidsfonds, een potje dat normaal wordt gebruikt voor acute zorg bij instellingen die ‘gevoelig’ worden genoemd. Valt zo’n instelling weg, dan wordt de wettelijke norm niet meer gehaald die voorschrijft dat het aantal mensen dat 45 minuten van een spoedeisende hulp verwijderd woont, niet mag toenemen. Daarvan is in het geval van Lelystad (net) geen sprake, maar dat zag de Kamer en de minister graag door de vingers.

Dus toog Bruins met die zak geld naar Flevoland om de overnamekandidaten van de IJsselmeerziekenhuizen ervan te overtuigen dat een overname zonder die afdelingen een slecht idee zou zijn. ‘Diverse gesprekken’ voerde Bruins met de curator, met de medische staf, met zorgverzekeraar Zilveren Kruis, met ‘tal van biedende partijen’, en telkens benadrukte hij: zonder spoedeisende hulp en acute verloskunde gaat het niet.

Toch, zo moest de minister de Kamer melden, is zelfs die ‘maximale inspanning’ niet genoeg gebleken, de overnamepartijen zijn voorlopig onvermurwbaar. Het probleem zit ’m in het personeel dat niet voor handen zou zijn, en de organisatie die moet worden opgetuigd. Een spoedeisende hulp is immers geen afdeling die je even aan een organisatie vastplakt, integendeel. Een legertje mensen moet als achterwacht dienen: het laboratorium en de radiologie-afdeling moeten beschikbaar zijn voor diagnostiek, een team – met trauma-arts – moet operaties kunnen uitvoeren, een interventieradioloog, een kinderarts, voor de verloskunde uiteraard een gynaecoloog: zij moeten binnen een kwartier inzetbaar zijn. Als klap op de vuurpijl: een ziekenhuis met een spoedeisende hulp moet ook een intensive care-afdeling hebben. Maar overnamekandidaat St. Jansdal ziet voor het ziekenhuis in Lelystad een toekomst voor zich met alleen poliklinische behandelingen. Dat gaat dus niet samen.

Les 2: de macht van de minister is (te) beperkt

Het laat maar weer eens zien, zegt gezondheidseconoom Wim Groot van de universiteit van Maastricht, dat de minister in Nederland niet verantwoordelijk is voor de inrichting van het zorglandschap. ‘De minister gaat niet over waar precies de ziekenhuizen staan, en hoe ze worden ingericht.’ Een minister is systeemverantwoordelijk, en moet ervoor zorgen dat bijvoorbeeld de toegankelijkheid van zorg voor iedereen behouden blijft. ‘Maar zolang ziekenhuizen binnen de afgesproken normen blijven, kunnen de instellingen doen wat ze willen.’

Het is een situatie waar met name de oppositiepartijen in de Kamer, maar ook regionale bestuurders, hoorndol van worden. Dat een minister het niet voor elkaar krijgt een spoedeisende hulp open te houden die 180 duizend mensen bedient, wil er bij hen niet in. De minister, vinden zij tijdens een debat in de Kamer, moet laten zien dat hij de baas is, de partijen dwingen tot het openhouden van de spoedeisende hulp, het personeel met taxi’s naar het ziekenhuis vervoeren, de boel desnoods nationaliseren. Een drogreden, noemt SP’er Henk van Gerven het argument dat er een personeelstekort is. ‘Vanaf Urk is het nu 43 minuten naar het dichtstbijzijnde ziekenhuis. Was dat drie minuten langer geweest, dan had de minister móéten ingrijpen en was het personeelstekort geen argument meer geweest.’

Het is een klassieke botsing van visies op de rol van de overheid in de zorg. Want Bruins benadrukt juist dat het zorgstelsel zo is ingericht dat hij niet alle faillissementen kan voorkomen, dat alleen St. Jansdal gaat over het uit te brengen overnamebod, en dat hij het ziekenhuis ‘niet aan een touwtje heeft’.

Les 3: Den Haag zal meer macht naar zich toe trekken

In het debat woensdag over de failliete ziekenhuizen waren de meest uitgesproken woorden: ‘nooit meer’. De chaos van patiënten zonder dokter, van afdelingen zonder personeel, van een faillissement dat het ministerie niet zag aankomen, het moet op alle mogelijke manieren worden voorkomen. Dat is Haags voor: nieuwe onderzoeken, nieuwe maatregelen, meer controle.

Hoewel partijen als de PVV, de SP, Denk en ook de PvdA na de faillissementen nog hartstochtelijker dan voorheen pleiten voor een nieuw stelsel zonder marktprikkels, zal dat zo snel niet gaan met vier coalitiepartijen die juist voor chaos vrezen bij een totale ommezwaai.

Toch noemde minister Bruins alvast een belangrijke les dat instituties als de Inspectie, de Nederlandse Zorgautoriteit en het waarborgfonds voor de zorg in ‘een vroeger stadium moeten makelen en schakelen’. Hij ziet ‘een sterkere rol’ voor de Rijksoverheid voor zich, al ‘weet ik nog niet hoe die er moet uitzien’. De VVD en het CDA vragen zich af of de toezichthouders wel genoeg bevoegdheden hebben.

Gezondheidseconoom Groot: ‘Zorgverzekeraars en zorginstellingen moeten zich aan steeds meer regels houden, de trend is hun speelruimte verder in te perken. De roep daarom zal nu alleen maar sterker worden.’