Storten de Britten straks echt in de afgrond van een No Deal-exit?

‘Zeg, zijn ze nou nóg over die Brexit bezig, toen dat begon zat ik in groep 6!’ Voor mijn zoon duren de scheidingsperikelen tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU nu al een groot deel van zijn bewuste bestaan. En ook de volwassenen zijn er inmiddels wel klaar mee. Zowel aan deze als aan gene zijde van het Kanaal overheerst de Brexit-moeheid. Het ergst bij de Britten, die nu al twee lange jaren niet alleen met de EU maar vooral ook met elkaar overhoop liggen. En ook hier op het vasteland kan het gevoel het best worden omschreven met de oer-Britse term good riddance, opgeruimd staat netjes. En niet alleen onder de bevolking. In Brussel merk je dat de politici en ­diplomaten he-le-maal klaar zijn met die Britten.

Je kan je indenken dat dit chagrijn gegroeid is door eindeloos elkaar het bloed onder de nagels vandaan te ­ onderhandelen. Maar het ging eigenlijk vanaf het begin al mis. Aan beide kanten. De Britten vertaalden de ­ onmogelijke beloften van de Brexit-campagne in onmogelijke eisen voor de Brexit-onderhandelingen. En aan Europese zijde was de intentie niet louter om er in het belang van iedereen het beste van te maken. Op de ­ bijeenkomst van sociaal-democratische regeringsleiders, tien dagen na het referendum, schrok ik indertijd van de sfeer van revanchisme. Het Verenigd Koninkrijk moest wel gaan voelen dat het iets vreselijks had gedaan. President Hollande schmierde dat hij de rode loper zou uitrollen voor alle Britse bedrijven die het land zouden ontvluchten. Een sneer naar Cameron die hetzelfde had gezegd over Franse bedrijven toen Hollande hoge belastingen voorstelde. Van Renzi, geconfronteerd met veel euroscepsis in eigen land, mocht Brexit vooral geen succces worden. Hij vertolkte het onuitgesproken gevoel van de gehele Europese Raad in die dagen na het referendum.

De opstelling van beide partijen is sindsdien nauwelijks veranderd. En nu staan we aan de vooravond van een catastrofaal risico. Dat de Britten zich in de afgrond van een No Deal-exit storten. En dat Europa dat laat gebeuren.

De Britse politiek is inmiddels definitief bezweken aan een zenuwinzinking; daar is weinig meer van te verwachten. Maar voor Europa is het nog niet te laat om te doen wat het altijd doet: na een periode van gekmakende verdeeldheid en lethargie een evident lijkende val in het ravijn vermijden door alsnog tot bezinning en samenwerking te komen. Geen schoonheidsprijs, wel een oplossing. Nooit permanent, wel voldoende om verder te kunnen. De EU verbetert in kleine stapjes. Zo werd de bankencrisis bezworen, de Griekse crisis, de vluchtelingencrisis. Zo kan ook de Brexit worden afgewend. Niet door het gesprek te heropenen over een betere manier om te scheiden dan de May-deal, zoals de brexiteers eisen. Maar door het gesprek te starten over een betere manier om te blijven, zoals inmiddels de meerderheid van de Britten wil. De Stay-deal.

Er zijn aanknopingspunten voor zo’n gesprek. Zo is de richtlijn die oneerlijke concurrentie door ­ arbeidsmigranten moet voorkomen ná het Britse referendum aanzienlijk verbeterd. Ironisch genoeg was juist de Britse onvrede over onbelemmerde arbeidsmigratie een belangrijke drijfveer voor de Brexit-stem: ‘Take back control.’ Ook is Frankrijk sinds het aantreden van Macron bereid om de blokkade op drastische hervorming van het gemeenschappelijk landbouwbeleid op te heffen. Dat kan daarmee moderner en minder subsidiegedreven worden. Een langgekoesterde wens van de Britten.

En het kan nog. Komende week stemt het parlement in eerste instantie de May-deal weg. In plaats van de chaos die daarna optreedt lijdzaam of gniffelend aan te zien, kan Europa het Verenigd Koninkrijk van de afgrond trekken door uitstel van de inwerkingtreding van artikel 50 én het gesprek over verbeteringen van de EU aan te bieden. Zo wordt een No Deal-Brexit voorkomen en kan het Britse volk later, via verkiezingen of een referendum, een onderbouwde keuze maken tussen twee échte opties. De huidige scheidingsdeal van de premier, of blijven in een verbeterde EU. May or Stay. Ik hoop en verwacht dat we dan met 28 landen verder kunnen. In een verbeterde Unie.

_{Diederik Samsom is natuurkundige en oud-politicus.}