Direct naar artikelinhoud
NieuwsBoekenweekthema

CPNB verbijsterd over commotie rond Boekenweekthema ‘De moeder de vrouw’

De CPNB is verbijsterd over de opwinding die afgelopen weekend is ontstaan nadat donderdag het thema van de Boekenweek 2019 bekend was geworden: ‘De moeder de vrouw’, naar het gelijknamige gedicht uit 1934 van Martinus Nijhoff.

Boekhandel Broese in Utrecht.Beeld Shody Careman

Auteur van het Boekenweekessay over dit thema is Murat Isik, winnaar van de Libris Literatuurprijs 2018. Volgens de CPNB berust de commotie op ‘valse aannames’. ‘Dit hebben we totaal niet zien aankomen’, zegt adjunct-directeur Esther Scholten, die het thema ruim een jaar geleden bedacht.

De ophef begon afgelopen vrijdag. ‘Ik dacht dat we inmiddels wel hadden besloten dat je ook zonder kinderen te baren best vrouw en zelfs gelukkig kunt zijn, maar kennelijk begreep ik dat verkeerd’, schreef Ianthe Mosselman van debatcentrum De Balie in een opiniestuk op de site van de Volkskrant.

‘Ik zou zeggen: alle vrouwelijke lezers en schrijvers verenigt u en boycot de Boekenweek van 2019!’, voegde schrijfster Beitske Bouwman daaraan toe. Ook op Twitter en Facebook ging het los, met reacties van schrijvers als Jamal Ouariachi, Jan Postma en Saskia Noort.

Maandag verschijnt in De Morgen en NRC Handelsblad een door meer dan 200 schrijvers ondertekende petitie van onder anderen Sanneke van Hassel, Christine Otten en Roos van Rijswijk. ‘Vrouwen zijn als schrijver van de boekenweekuitgaven structureel zwaar ondervertegenwoordigd’, schrijven ze. ‘In twintig jaar tijd mochten van de CPNB slechts vier vrouwelijke auteurs een boekenweekgeschenk schrijven. Het is bedroevend dat er anno 2018 nog altijd beargumenteerd dient te worden waarom vrouwen ook (niet te verwarren met als enige) graag iets zouden willen en kunnen zeggen, ook als het om vrouwen gaat.’

De auteurs stellen voor dat de CPNB naast het geschenk en essay gratis een bundel aanbiedt waarin vrouwen en mannen aan het woord komen over moeders en moederschap. ‘U zou ook kunnen overwegen twee essays te laten schrijven over het gedicht ‘Moeder’ van Vasalis, één door een vrouwelijke en één door een mannelijke auteur.’

Wat is er misgegaan? ‘Goeie vraag’, zegt Esther Scholten van de CPNB. ‘Ik denk dat wij de verwoording van het thema onderschat hebben. Het thema is de moeder. We wilden de veelkantigheid van het moederschap laten zien. ‘De moeder de vrouw’ uit het gedicht van Nijhoff vonden we een mooie literaire verwijzing. We dachten dat het duidelijk zou zijn. Maar allerlei discussies zijn door elkaar heen gaan lopen.’

Scholten kwam tot het thema ‘moeder’ door de golf aan moederboeken die de afgelopen jaren door de Nederlandse literatuur trok. ‘Je ziet veel kinderen over hun ouders schrijven, en of die kinderen mannen of vrouwen zijn maakt ons niet uit. Het gaat om de blik van het kind naar de moeder.’

Nadat de CPNB bij uitgevers had gepeild hoe zij over het thema dachten, werd een lijst met mogelijke auteurs van het Boekenweekessay opgesteld. Op die lijst stonden mannen en vrouwen. ‘We zagen het als teken van emancipatie om juist níet een moeder over moederschap te laten schrijven’, zegt Scholten. ‘Murat Isik heeft een mooi, nieuw stemgeluid; hij past in het rijtje goede Nederlandse auteurs die over hun moeder schrijven. Hij zag meteen iets in het thema, dus die match was uitstekend.’

Ook interim-directeur Henk Pröpper is hogelijk verbaasd over de commotie. Volgens hem is de affaire ontketend door de Volkskrant, die vrijdag de twee eerder genoemde opiniestukken online zette. ‘Daarin is gesuggereerd dat het thema over moeder de vrouw zou gaan en een traditioneel beeld van de vrouw zou geven. Maar wie zou daar in deze tijd in godsnaam voor kiezen?’

Dat de CPNB miskleunt door voor de Boekenweek van 2019 nul vrouwen en twee mannen te vragen – het Boekenweekgeschenk wordt geschreven door Jan Siebelink – vindt hij onzin. ‘Vorig jaar is het Boekenweekgeschenk geschreven door een vrouw. De auteur van het essay van de Maand van de Geschiedenis is een vrouw. Het onderwerp van het Boekenweekgeschenk is vrij, de keuze voor Jan Siebelink staat helemaal los van het thema. Mag een man dan niet meer over een vrouw schrijven? De hele literatuur is vergeven van mannen die over vrouwen schrijven en vrouwen die over mannen schrijven. Dat ís literatuur. Maar we gaan graag in gesprek. We overwegen wat we kunnen doen om aan deze kwestie een positieve wending te geven.’

De moeder de vrouw

Ik ging naar Bommel om de brug te zien.

Ik zag de nieuwe brug. Twee overzijden

die elkaar vroeger schenen te vermijden,

worden weer buren. Een minuut of tien

dat ik daar lag, in 't gras, mijn thee gedronken,

mijn hoofd vol van het landschap wijd en zijd -

laat mij daar midden uit de oneindigheid

een stem vernemen dat mijn oren klonken.

Het was een vrouw. Het schip dat zij bevoer

kwam langzaam stroomaf door de brug gevaren.

Zij was alleen aan dek, zij stond bij 't roer,

en wat zij zong hoorde ik dat psalmen waren.

O, dacht ik, o, dat daar mijn moeder voer.

Prijs God, zong zij, Zijn hand zal u bewaren.

(Martinus Nijhoff)