Direct naar artikelinhoud
ReportageBoeren zonder land

Een boerenbedrijf opzetten zonder grond? De Mobiele Gaard laat zien dat het mogelijk is

Voor wie geen land erft van zijn ouders, is boer worden vrijwel onmogelijk. Els Hegger en Stefan Hanstede vonden een oplossing: land in bruikleen. Nu moeten ze aanbiedingen afslaan. Een model voor anderen? 

Stefan Hanstede en Els Hegger bij hun varkens op een stukje land dat ze lenen in Lochem.Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant

Vier wolharige varkens verdringen zich rond de benen van Els Hegger en Stefan Hanstede terwijl ze zakken vol oud brood tussen hen leegschudden. Gretig schrokken de beesten de oudbakken croissantjes naar binnen. Die met ham en kaas vist Hanstede er tussenuit. ‘Varkens die ham eten: dat is geen goed idee.’

Hegger (39) en Hanstede (52) zijn ­boeren. Naast varkens houden ze kippen en telen ze groenten: kool, spinazie, radicchio, sla, rabarber. ‘Zo’n veertig soorten’, zegt Hegger. Tot zover niks bijzonders. Maar wat hun bedrijf speciaal maakt, is dat ze dat doen op grond van anderen. Han­stede en Hegger zijn boeren zonder land: de varkens zijn hun eigendom, de grond waarop ze staan is dat niet.

Het begon ruim een jaar geleden met twee varkens, vertelt Hanstede. Ze hadden die beesten wel, maar geen plek om ze te laten rondlopen. Dus gingen ze rondvragen of iemand wellicht een stukje land over had. ‘Er meldde zich een vrouw die 2 hectare bos had. Daar mochten onze varkens lopen.’

Van het een kwam het ander: al gauw stond nog iemand op de stoep die ook een stuk land over had dat niet gebruikt werd. Het was de start van hun Mobiele Gaard: een verplaatsbare boerderij op andermans land.

Voor wie boer wil worden in Nederland, maar geen land erft van zijn ouders, is dat schier onmogelijk. Een hectare landbouwgrond in de Achterhoek kost bijna 60 duizend euro. Wil je 20 hectare bij elkaar kopen, de minimummaat voor een ­bedrijf, dan ben je al gauw meer dan een miljoen kwijt.

Zeven locaties

Hegger en Hanstede hebben geen boerenouders. Hanstede was in een vorig ­leven politieagent, woninginrichter en banencoach voor hij zich verdiepte in de permacultuur, een vorm van ecologische landbouw. Hegger studeerde rurale ­sociologie aan de universiteit van Wageningen.

Maar de wens om boer te worden zat er altijd al diep in, zegt ze. ‘Ik zat voor onderzoek vaak bij boeren aan de keukentafel. Dan dacht ik elke keer: ik wil aan de ­andere kant van de tafel zitten. Ik geniet van poepschuiven. Het klinkt gek, maar het is wel zo.’

Met de Mobiele Gaard ging die wens in vervulling. Hanstede en Hegger hebben het afgelopen jaar 18 hectare grond bij elkaar gesprokkeld, verspreid over zeven locaties in en rond Lochem. Op een klein deel daarvan verbouwen ze groenten. Op de rest lopen kippen en varkens. De groenten, de eieren en het vlees verkopen ze in hun eigen winkel. Het is genoeg om een boerenbestaan mee op te bouwen.

De stukjes land die ze in bruikleen hebben zijn vaak van stedelingen die een boerderijtje met een lapje grond kopen op het platteland, maar bij nader inzien geen idee hebben wat ze met dat land aan moeten, zegt Hanstede. ‘Twee hectare is godsgruwelijk veel, daar verkijken veel mensen zich op.’

Dat blijkt, want de animo is groter dan ze aan kunnen. Naast de zeven stukken land die nu door de Mobiele Gaard worden gebruikt, staan er nog vijf in reserve. ‘Tien aanbiedingen hebben we afgewezen’, zegt Hanstede. ‘Dat hebben we niet nodig.’

Het is een businessmodel dat overal in het land toepasbaar is, denkt het tweetal. Toen de mare over hun Mobiele Gaard de ronde deed, kregen ze aanbiedingen uit Limburg, Brabant en Noord-Holland. ­Belangrijk is dat er een klik is met de eigenaar, zegt Hegger.

Van een kip die over de afrastering fladderde worden de vleugels geknipt.Beeld Marcel van den Bergh / de Volkskrant

Wederzijds vertrouwen

‘Wij gaan altijd eerst met de eigenaar om de tafel om te bespreken wat zij zelf voor ideeën hebben over hun land.’ Daarna wordt er een plan opgesteld. Afspraken worden gemaakt op basis van wederzijds vertrouwen. De uitlener van de grond krijgt 10 procent van de opbrengst in ­natura. ‘Een beetje zoals de oude tienden’, aldus Hanstede.

Hegger en Hanstede boeren volgens de principes van de agro-ecologie: zonder kunstmest, bestrijdingsmiddelen en landbouwmachines. Daar hebben ze de varkens voor, wijst Hanstede op het stukje land in de bossen bij Lochem dat ze lenen van een particulier.

De varkens staan hier binnen een omheining in een boomgaard. Waar ze lopen hebben ze de grond totaal omgeploegd. Het is de bedoeling dat hier volgend jaar struiken en bomen worden geplant, legt Hanstede uit. De varkens doen het voorwerk.

De kippen doen iets soortgelijks, laat Hegger zien op een veldje bij haar huis in Zwiep, een buurtschap bij Lochem. De ­kippen staan op een lapje grond dat tot voor kort moestuin was. Daar pikken ze alle zaadjes en slakkeneitjes uit de grond zodat die weer klaar is om in het voorjaar ingezaaid te worden.

Als de kippen klaar zijn, schuiven ze door naar het volgende stukje moestuin. Zo hebben dieren een ecologische functie binnen het systeem en leveren ze ­tegelijkertijd vlees en eieren op, zegt Hanstede.

Boerenorganisatie LTO Nederland kent de Mobiele Gaard niet, maar ziet alle ­initiatieven van niet-boeren die boer willen worden met interesse tegemoet, zegt woordvoerder Esther de Snoo. ‘Wij hebben zelf een project lopen waarin we buitenstaanders die boer willen worden, koppelen aan boeren die geen opvolger hebben. Daar loopt het storm met de aanmeldingen.’

Of het model van de Mobiele Gaard daarbij als voorbeeld kan dienen, vraagt ze zich af: ‘Dit is toch niet helemaal te vergelijken met een gewoon boerenbedrijf.’ Hanstede is ervan overtuigd dat het kan. Volgend jaar willen hij en Hegger een cursus geven over hoe je een boerenbedrijf opzet zonder grond. ‘Je moet gewoon de knop omzetten dat je land nodig hebt om boer te worden.’