‘Pitbull’ Omtzigt stapt met onderzoek naar vermoorde journalist in Maltees wespennest

Pieter Omtzigt loopt door de smalle straatjes van Valletta. Een bruine tas over de schouder, een frons op het gezicht, twee Maltese bodyguards in zijn kielzog. Veel oog voor de mediterrane schoonheid van de Maltese hoofdstad heeft hij niet. Omtzigt is met een paar medewerkers op weg naar Kastilja, het monumentale ambtsgebouw van Joseph Muscat, de machtige premier van het kleine eiland.

De twee kanonnen voor de deur van Muscats onderkomen – het voormalige hoofdkantoor van Britste militairen - passen bij de onvriendelijkheden die vooraf zijn gegaan aan de ontmoeting. Omtzigt is geen graag geziene gast op Malta en het Kamerlid is voor de verandering alles behalve spraakzaam. Interviewverzoeken van de lokale pers wijst hij af. Nederlandse journalisten ontmoedigt hij om ook af te reizen. ‘Het is een politiek gevoelige zaak,’ luidt de beperkte uitleg.

Moord op de journalist Daphne Caruana Galizia

Aanleiding voor de ontmoeting tussen de Nederlandse parlementariër en de Maltese premier is de moord op de journalist Daphne Caruana Galizia. Een autobom maakte op 16 oktober 2017 een einde aan het leven van de vrouw die talloze verhalen schreef over misdaad, corruptie en vuile politiek op het eiland. De laatste zin op haar blog: ‘Overal waar je nu kijkt zijn de schurken. De situatie is wanhopig.’

Drie doorgewinterde criminelen zijn opgepakt voor de aanslag, maar de nabestaanden geloven niet dat Malta er alles aan doet om de opdrachtgevers te pakken. Mede op verzoek van de familie monitort de Raad van Europa, een samenwerkingsverband van 47 Europese landen, nu de gang van zaken in de EU-lidstaat met nog geen half miljoen inwoners. Omtzigt, die in Nederland een reputatie opbouwde van een vasthoudende ‘pitbull’ die soms ook zijn eigen partij tot wanhoop drijft, is sinds begin dit jaar als rapporteur aangesteld.

Nu is hij op een  ‘fact finding mission’ in de schimmige wereld die schuilgaat achter het vakantieparadijs. Buiten de hoofdstad reist hij in een kleine colonne met sirenes die al het andere verkeer op de stoffige wegen opzij duwt; in Valletta baant hij zich met zijn beveiligers een weg tussen de toeristen die zich vergapen aan de oude fortstad aan de Middellandse Zee. Hij spreekt achter gesloten deuren met politiefunctionarissen, aanklagers, bewindslieden, oppositieleiders, activisten, en dus ook de premier.

Lucratieve verkoop van EU-paspoorten

Argwaan heeft Omtzigt al eerder gewekt. In juni schreef de CDA’er een uiterst kritisch memorandum over het functioneren van de rechtstaat op het eiland. Volgens de Nederlander heeft premier Muscat zowel de opsporingsmacht als de justitiële macht onder controle gekregen door stelselmatig vertrouwelingen te benoemen op belangrijke posten. Signalen van corruptie worden genegeerd. Zo onthulde Daphne Caruana Galizia dat twee Maltese ministers belangen hadden in dubieuze bedrijven op Panama en zo geld kregen overgemaakt uit de lucratieve verkoop van EU-paspoorten. Het heeft nooit tot een serieus onderzoek geleid en de ministers zitten nog op hun post.  Omtzigt gaat er in zijn memorandum vanuit dat Caruana Galizia is vermoord vanwege haar journalistieke werk. 

Het Kamerlid hoopt op Malta nieuwe feiten boven water te halen, maar over zijn bevindingen wil hij tijdens zijn tocht over het eiland weinig kwijt. Die terughoudendheid kan niet verhinderen dat de CDA’er kennismaakt met de knokkelharde politieke cultuur van Malta. De televisiezender One, een medium onder controle van de regeringspartij, bericht dat premier Muscat hem ontvangt, ‘ondanks serieuze twijfels over Omtzigts integriteit’. Volgens de zender heeft de Nederlander eerder ‘fake news’ verspreid rond de aanslag op de MH17.

De Maltese minister van Europese Zaken, Helena Dalli, stuurde eerder deze maand ook al een brief naar Europees Commissaris Frans Timmermans met vergelijkbare verwijten. ‘Van de heer Omtzigt wordt beweerd dat hij eerder bewijsmateriaal heeft gemanipuleerd om media-aandacht te generen’, schrijft Dalli met een verwijzing naar meerdere artikelen uit NRC Handelsblad over Omtzigts omgang met een getuige in de MH17-zaak. ‘Zo’n zwaarwegende kwestie mag toch wel aan de orde worden gesteld…’

Pijnlijke episode uit Omtzigts carrière

Zeker is dat de Maltese regering zo een pijnlijke episode uit Omtzigts carrière opdiept. Eind vorig jaar raakte de CDA’er in opspraak toen hij een Oekraïense nepgetuige de ruimte gaf om twijfel te zaaien over de aanslag op de MH17. Via een sms’je had hij de man geholpen om de hoofdpunten van zijn verhaal te ordenen. Omtzigt erkende later dat hij ‘onzorgvuldig’ had gehandeld en voert sindsdien niet meer het woord over de MH17. De CDA’er wil op Malta niet reageren op de kritiek, maar wijst er op dat hij brede steun heeft als rapporteur.

Manuel Delia, een voormalige politiek functionaris en nu blogger, is niet verbaasd over de persoonlijke aanvallen. ‘Dit is nog maar het begin,’ zegt Delia vanuit zijn woning in het slaperige stadje Mqabba in het binnenland van Malta. ‘De regering maakt zich zorgen en wil Omtzigts werk nu al in diskrediet brengen. Zo vergaat het iedereen die kritiek heeft. Ik krijg ook trollen, beledigingen en bedreigingen over me heen. Bij een buitenstaander als Omtzigt is dat nog makkelijker. Dit eiland is zo lang een kolonie geweest. Iemand van buiten wordt al snel als de vijand gezien.’

‘Bijna tribale politiek’ op Malta

Delia, die ook door Omtzigt werd gehoord, spreekt van een ‘extreem gepolariseerd’ land. Hij is niet de enige. Volgens premier Muscat is hij zelf een slachtoffer van ‘de bijna tribale politiek’ op Malta, waar twee partijen elkaar al decennia intens bevechten. In dat verhitte tweepartijenstelsel zou de oppositie de moord op Caruana Galizia aangrijpen om hem zwart te maken.

Bijna iedere aanval leidt tot een tegenaanval. Zo raakte een oppositiepoliticus die in Brussel de noodklok luidde over de gang van zaken op Malta zelf in opspraak toen een ex-medewerker hem in de pers plotseling beschuldigde van jarenlang cocaïnegebruik.

‘Tegenstanders worden in verlegenheid gebracht en tot stilzwijgen geïntimideerd,’ zegt Delia. ‘De Maltese media zijn instrumenten in handen van de politiek. Het concept van onafhankelijke journalistiek wordt op dit eiland niet begrepen. Je werkt voor de ene partij óf voor de andere partij. Daphne schreef kritisch over beide partijen. Dat heeft haar het leven gekost. Ze was volledig geïsoleerd. Niemand nam het voor haar op.’

Voormalige medestanders van Caruana Galizia hopen dat Omtzigt zich niet laat intimideren. Zonder druk vanuit Europa zal er weinig veranderen, meent advocaat Andrew Borg Cardona, een oude vriend van de vermoorde journalist. ‘De impact van haar dood is in de rest van Europa groter dan hier,’ aldus de jurist die kantoor houdt in één van de vele smalle steegjes van Valletta. ‘De aanhang van de regeringspartij is niet ongelukkig over wat gebeurd is; de aanhang van de oppositiepartij kan het weinig schelen. Dan blijft er een heel klein groepje over dat geschokt is. Hoogstens tienduizend man.’

Klein monument bij het gerechtsgebouw 

Nog iedere dag merkt de advocaat hoeveel vijanden Caruana Galizia heeft gemaakt. De journalist werd op het eiland ook gezien als iemand die het nest bevuilde. Medestanders hebben bij het gerechtsgebouw een klein monument voor haar opgericht, maar dat is inmiddels door de autoriteiten afgedekt. ‘Als ik er bloemen neerleg, word ik soms uitgescholden door voorbijgangers. Binnen een mum van tijd zijn de bloemen weer weggehaald.’

Borg Cardona gelooft dat alleen Europa kan afdwingen dat er serieus wordt gekeken naar de opdrachtgevers van de moord. ‘Zonder druk vanuit Europa zal er nooit een grondig onderzoek plaatsvinden. Alle betrokkenen moeten ter verantwoording worden geroepen, maar ik heb geen enkel vertrouwen in het huidige onderzoek. Er zijn veel signalen dat er mensen binnen de regering bij betrokken zijn, maar zoals het nu wordt aangepakt, zal er nooit uitsluitsel komen.’

De bejegening van Omtzigt wijst er volgens de advocaat op dat de regering nerveus raakt. ‘We zijn een EU-lidstaat. Malta kan niet zonder Europa. De premier ziet er bezorgd uit.’

Dat de Nederlander wordt vergezeld door beveiligers – een standaardprocedure voor Europese delegaties -  is volgens Borg Cardona ‘niet onverstandig’. ‘Er zal hem waarschijnlijk niks overkomen, maar we hadden ook nooit kunnen denken dat Daphne opgeblazen zou worden.’

Omtzigt stapt donderdag uiteindelijk ongedeerd op het vliegtuig naar huis. Hij gaat nog een hoorzitting organiseren in Straatsburg, volgend jaar komt zijn rapport. Tot die blijft hij stil over de moord op Caruana Galizia.