Hoe een eik in Ulvenhout heel Nederland bezighoudt
Een eeuwenoude eik in Ulvenhout – boom van het jaar – dreigt te moeten wijken voor de verbreding van de A58. De troeteleik houdt de gemoederen behoorlijk bezig.
‘Daar staat-ie dan’, zegt Jan baron de Constant Rebecque na een wandeling over kasseien en bospaadjes op landgoed Anneville. Over de geluidswal is nét de indrukwekkende kroon van de eeuwenoude Anneville-eik te zien. ‘Op zich is de eik mooi’, zegt de baron terwijl op de achtergrond gezoef van auto’s klinkt. Maar, voegt hij er meteen aan toe: ‘Iedere boom is mooi. Die eik daar bijvoorbeeld. Waarschijnlijk is-ie even oud. En daar kijkt niemand naar om.’
Al dertig jaar staat de Anneville-eik ingeklemd tussen de rijbanen van de A58 bij het Brabantse Ulvenhout. De laatste jaren houdt de boom de gemoederen flink bezig; sinds eigenaar Rijkswaterstaat bekendmaakte de eik te willen kappen voor de verbreding van de overbelaste weg. Vorige week laaide de discussie weer op. De troeteleik, zijn liefkozende bijnaam, won de Boom van het Jaar-verkiezing van SBNL Natuurfonds. Voor minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur) reden om met de betrokken partijen alsnog naar een oplossing te kijken.
De eik was vroeger onderdeel van landgoed Anneville, waar naast Jan (53) nu nog zijn broer en moeder wonen. In de media gaat het verhaal dat een voorvader van de familie de boom heeft geplant. ‘Maar eerlijk’, zegt hij als we plaatsnemen in het Koetshuis. ‘We weten het niet.’ Het landgoed is rond 1850 gesticht. ‘Gezien de dikte van de stam, gok ik dat de eik er voor die tijd al stond. Je weet het pas als je ‘m omzaagt en de ringen telt.’
Middenberm
Wel is duidelijk dat de eik bij een houtwal hoorde; tot eind jaren tachtig de A58 werd aangelegd. De vader van De Constant Rebecque is inmiddels overleden maar was een van de betrokkenen die zich flink hebben opgewonden over de komst van de weg. Het asfalt zou niet alleen het landgoed doorsnijden, maar ook drie hectare ‘opslokken’. Toch kwam de A58 er. Omdat de eik precies in de middenberm paste, mocht-ie wel blijven. De boom kreeg zelfs een irrigatiesysteem en hekwerkje, voor het geval net dáár een ongeluk gebeurt.
Nu lijkt de markante eik – waar elke dag 80 duizend tot 90 duizend auto’s voorbijrazen – toch de strijd te verliezen. Boomdoktoren concluderen dat verplaatsen onmogelijk is; dat overleeft hij niet. Om de middenberm te behouden, moet Rijkswaterstaat het nabijgelegen viaduct aanpassen. Kosten: minstens 3,5 miljoen euro. Zoveel belastinggeld voor een boom vindt de wegbeheerder ‘niet in verhouding’. Als er geen andere oplossing komt, moet de blinkvanger in 2021 om.
Petitie
Dat scenario proberen natuurorganisaties en burgers tegen te houden. Zoals Rens van der Linden. De Amsterdammer (63) zette eind 2016 annevilleeikulvenhout.petities.nl op, zonder de boom in het echt te hebben gezien. Ruim 2.400 mensen steunen nu zijn actie. Een televisie-item over de kap trok destijds zijn aandacht. Het maakte hem boos. Wéér moet groen wijken voor asfalt. Tijd voor actie: ‘Hoe beter dan met deze eik, ingeklemd tussen de weg. Een mooi symbool.’
Dat de oud-ontwikkelingswerker zich het lot van de eik aantrekt, is niet vreemd. Hij vertelt zijn verhaal in zijn ruim honderd vierkante meter grootte ‘klimaattuin’. Sinds enkele jaren zet Van der Linden tal van projecten op om de biodiversiteit en het klimaat te beschermen. Vooral in zijn stad, maar de eikactie doet hij met evenveel liefde: ‘Dit is toch ook mijn land?’
‘Oude, wijze eik’
De eerste ontmoeting met de boom, enkele weken na de start van de petitie, herinnert de Amsterdammer zich goed. ‘Ik vond ‘m nóg indrukwekkender dan op foto’s. Een oude, wijze eik’, vertelt hij. ‘Ik wist toen zeker: de boom moet blijven.’ Maar hoe zit het met de problemen op de snelweg? Van der Linden wuift ze niet weg, maar: ‘Over een paar jaar ziet het verkeer er weer anders uit en is die verbreding misschien niet eens nodig’.
Gemeenten stellen volgens de Vereniging van Nederlandse Gemeenten allemaal een eigen bomenbeleid op. Amsterdam is immers niet te vergelijken met een kleine gemeente in Limburg. Breda, waar de troeteleik staat, hanteert sinds 2016 nieuwe kapregels. Net als diverse andere gemeenten heeft Breda sindsdien een kaart met waardevolle bomen.
Wat niet op deze lijst staat, mag zonder vergunning om. Breda wil zo de regeldruk voor burgers verlagen en waardevolle bomen extra beschermen. Bij een kapaanvraag voor zo’n bijzondere boom zet de gemeente in op alternatieven. De troeteleik in Ulvenhout staat ook op de kaart; toch kunnen dit soort bomen alsnog in stukken eindigen. Vooral uit veiligheidsredenen of bij bouwprojecten.
‘Niet ten koste van alles’
Als het aan Van der Linden ligt, komt het zover niet. Nu de eik met 2.834 stemmen tot Boom van het Jaar is bekroond, dingt hij volgend jaar mee voor de Europese titel. ‘We zetten onze campagne door.’ De Constant Rebecque houdt zich liever op de vlakte. ‘Ik sta er dubbel in.’ Fijn als de eik behouden kan blijven, zegt hij, maar: ‘Als ze de weg daardoor verder moeten verbreden, verliezen we nóg meer natuur. Nee, het mag niet ten koste gaan van alles.’
Bomen en emoties
Burgers in actie voor bedreigde natuur. Het is volgens onderzoeker Arjen Buijs een langdurige trend. Buijs houdt zich bij Wageningen University & Research onder meer bezig met natuurbeleving. ‘Die grote betrokkenheid zie je vooral bij dieren en bomen’, zegt hij. ‘Bomen zijn er vaak langer dan wijzelf. Ook hun schoonheid speelt mee.’ Hij ziet twee groepen protestanten: natuurmensen die het zonde vinden dat zoveel groen verdwijnt; zo’n bedreigde boom wordt een focuspunt. ‘Of men komt in actie omdat die ene boom veel betekenis heeft.’
De Bomenstichting krijgt dagelijks telefoontjes en e-mails over kapplannen, vertelt bureausecretaris Hanna Hirsch. Niet voor elke kap gaat de stichting de barricades op. ‘De reden is belangrijk. Soms kan het niet anders, zijn bomen gevaarlijk of moeten ze wijken voor een riolering.’ Volgens Hirsch reageren gemeenten en provincies wisselend bij protesten van inwoners. De ene keer gaan bomen toch om, een andere keer worden plannen aangepast. ‘Wel is gebleken dat goede en vroegtijdige communicatie richting bewoners goed werkt en ook tot behoud van bomen kan leiden.’