Titelverdediger Alexander Schwarzman moet dammen om de depressies te verdrijven
Alexander Schwarzman verdedigt vanaf vrijdag zijn wereldtitel dammen in een tweekamp met uitdager Roel Boomstra. De 51-jarige Rus voelt zich de oude soldaat van de legendarische Sovjet-school.
In 1998 werd Alexander Schwarzman voor het eerst wereldkampioen dammen. De Rus (51) stond lang in de schaduw van zijn illustere landgenoten Aleksej Tsjizjov (tienvoudig titelhouder) Alexander Georgiev (negenvoudig kampioen), maar veroverde in 2017 tot zijn eigen verbazing, zijn vierde wereldtitel. Die verdedigt hij vanaf vrijdag in een tweekamp over twaalf partijen met Roel Boomstra (25), die twee jaar geleden als eerste Nederlander sinds Harm Wiersma (1984) de wereldtitel veroverde.
Heeft u ook zichzelf verrast met de wereldtitel van vorig jaar?
Schwarzman: ‘Absoluut. Ik verkeerde in topvorm, toen ik twintig jaar geleden mijn eerste wereldtitel veroverde. Een dammer bereikt zijn topniveau rond zijn dertigste. Vorig jaar verwachtte ik niets van dat WK. Het speelschema was zwaar met soms twee partijen op een dag, dat is niks voor mij. De Nederlandse coaches noemden het een voordeel voor hun jonge spelers. Het tegendeel bleek waar.
‘De meeste finalisten waren op leeftijd. We grapten dat het WK een kopie was van het kampioenschap van de Sovjet-Unie, in 1989 in Tasjkent. Ook toen deden Tsjizjzov, Virny, Vatoetin, Baljakin die nu voor Nederland speelt en ik al mee. We hebben slim gespeeld, onze krachten verdeeld. Ik sloeg in de slotronde toe toen de kans zich voordeed.’
In 1973 was het al Nederland tegen de Sovjet-Unie, toen Ton Sijbrands in de WK-match Andris Andreiko versloeg. Wordt die traditie nu hervat?
‘Het was een andere tijd, we leefden in de Koude Oorlog. Dammen was populair en Sijbrands-Andreiko werd tevens als een politieke strijd beschouwd. Nu lijken we soms op een tweede Koude Oorlog af te stevenen. Wie weet wordt ook onze tweekamp gepolitiseerd, al interesseert niemand zich in Rusland nog voor dammen. Er gebeurde niks, toen ik vorig jaar wereldkampioen werd. Olympische sporten hebben prioriteit in Rusland.
‘Ik denk dat ik in Nederland bekender ben dan in mijn vaderland. In Moskou was het altijd donker, terugkeren naar Nederland voelde als een wedergeboorte. Het is mijn tweede huis, ik speelde bijna dertig jaar clubcompetitie in Nederland. Ik voel geen druk vanuit Rusland. Als ik de tweekamp tegen Boomstra verlies, gaat mijn leven verder. En blijf ik net zo anoniem als nu.’
U speelde toch ook in Nederland als vertegenwoordiger van het communistische systeem?
‘Ik weet nog dat ik in 1985 een blitztoernooi op de Dam in Amsterdam speelde. Het was destijds als Rus niet eenvoudig om naar een kapitalistisch land te reizen. Het is ook mij overkomen dat ik het land niet uit mocht. Werd mijn paspoort om onduidelijke redenen ingetrokken. Misschien had ik iets verkeerds gezegd. Of ik had te veel contact gehad met Nederlanders, alles werd gecheckt.’
Schwarzman, glimlachend: ‘Nu heb je alleen geld nodig om te kunnen reizen. Er is veel veranderd na de val van het communisme. Rusland is net zo kapitalistisch als het Westen, veel meer dan jullie denken. Het probleem is dat we geen helder beleid voeren, de strategie van Rusland is onduidelijk.
‘Ik heb weinig affiniteit met politiek, maar je kunt de voormalige, communistische partijleider Brezjnev niet vergelijken met president Poetin. Brezjnev deed niks, het land kwam tot stilstand. Poetin heeft Rusland een ander gezicht gegeven, in goede of kwade zin is een andere vraag. Ik weet dat hij in Nederland niet populair is, maar nog altijd staat 80 van de procent van de Russen achter Poetin. Dat kun je niet negeren.’
Tegen wil en dank is Schwarzman zelf een speelbal geworden van de politiek. Hij is getrouwd met een Oekraïense en woont meestal met zijn gezin in Kiev. Door de spanningen tussen Rusland en Oekraïne weet hij half december niet eens of hij zijn vrouw en kinderen nog kan bezoeken. De Oekraïense regering heeft immers een reisverbod uitgevaardigd voor Russische mannen tussen 16 en 55 jaar, uit angst dat ze zich aansluiten bij milities.
‘Het is volkomen idioot, maar ik kan er niks aan doen. Vroeger woonden we in een dorp in Oekraïne en maakte niemand een punt van mijn Russische afkomst. De meeste Oekraïners spreken Russisch. Loop op straat en je merkt niets, in de grote steden zijn de spanningen wel tastbaar. En spreek ik liever geen Russisch. De regering heeft de oorlog tegen Rusland nodig, er wordt grof aan verdiend.’
Volgens Schwarzman heeft de aversie tegen Poetin de blik op Rusland vertroebeld. Het WK voetbal heeft zijn land een beter imago bezorgd, zegt hij, tijdens een bijeenkomst in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. ‘Al die verhalen over het sombere en gevaarlijke Rusland waren pure propaganda. Nu konden bezoekers uit het Westen zien dat Rusland een mooi en gastvrij land is. Het grootste probleem is dat Rusland ook welvarend is, maar de meeste mensen er niet van profiteren. Het verschil tussen arm en rijk is veel te groot. We hebben niet zo’n sociaal vangnet als in Nederland.’
Bent u toch ook niet de oude soldaat die nog één keer de eer van zijn generatie verdedigt?
‘Ik vertelde mijn Oekraïense vriend Vadim Virny over mijn twijfels voor deze tweekamp. Kan ik het nog? Hij antwoordde: ‘Sascha, je moet vechten voor onze generatie, nog één keer laten zien hoe goed de Sovjet-damschool is’. Maar ik weet niet of dat op mijn leeftijd nog wel mijn missie moet zijn.
‘Misschien keert het oude sentiment terug, want mijn landgenoten zeggen dat ik tegen heel Nederland speel. Boomstra heeft immers de steun van zijn bond, het olympisch comité en zijn club. Zo hoort het ook, een damgrootmeester behoort te kunnen leven van zijn sport. Voor mij is het veel lastiger, ik kan me nauwelijks fatsoenlijk voorbereiden op deze tweekamp.’
U heeft uw aura vorig jaar toch hervonden bij het WK?
Schwartzman, lachend: ‘Dat biedt weinig zekerheid voor de match met Boomstra. Ik heb geen idee wat ik nog in me heb.’
Uw ervaring en creativiteit moeten het verschil maken.
‘Ik heb vaker WK-matches gespeeld, ik weet dat Roel meer energie heeft dan ik. Zijn speelstijl is gemaakt voor tweekampen. Roel is een klassieke dammer die geduldig naar een opening zoekt. Ik ben meer creatief, neem risico’s met positionele offers. Ik kan Roel pijn doen, maar die strategie maakt me ook kwetsbaar. Roel zal zich ook vrijer voelen als uitdager.
‘Ik weet wat Roel heeft doorgemaakt na zijn wereldtitel in 2016. Plotseling ben je meer dan een wereldkampioen, je vertegenwoordigt je sport en wordt geconfronteerd met hogere verwachtingen. Roel kreeg ook het gevoel dat hij alles moest winnen. Een wereldkampioen moet altijd presteren. Nu ik het voor de vierde keer ben geworden, besef ik dat ik vooral mezelf moet blijven.
‘Ik kan niet zeggen dat ik hard werk. Ik heb van God één groot talent gekregen. Alleen door te dammen kan ik werkelijk laten zien wie ik ben. Als ik thuis blijf…
Bent u de luie hoofdpersoon in de Russische roman Oblomov die in bed briljante ideeën bedenkt, maar ze nooit uitvoert?
‘Precies. Dan komt er niks uit mijn handen. En raak ik depressief.’
Dit is uw moment, u moet uw talent tonen bij de WK-match.
‘Klopt, al heb ik juist in de winter het meeste last van depressies. Ik kan nooit langer dan twee weken bij mijn gezin verblijven. Dan word ik rusteloos, moet ik spelen. En reis ik weer naar een toernooi. Ik weet dat het soms moeilijk te begrijpen is. Maar ik leef als ik kan dammen.’
‘Snelle remises noem ik matchfixing’
Bondscoach Rob Clerc hekelt de wijze waarop dammer Schwarzman bij het WK in Tallinn zijn titel veroverde. ‘In de finaleronde gaf hij tegen leeftijdsgenoten vier keer zonder te spelen remise om energie te sparen.’
Bondscoach Rob Clerc heeft zijn bedenkingen tegen de wijze waarop Alexander Schwarzman vorig jaar in Tallinn zijn titel veroverde. ‘In de finaleronde voor twaalf spelers heeft Schwarzman in partijen tegen leeftijdsgenoten vier keer zonder te spelen remise gegeven. Zo gaat het vaak wanneer dammers uit de voormalige Sovjet-Unie elkaar treffen. Dan spelen ze niet en sparen energie. Ik vind dat matchfixing. We moeten af van die snelle remises.’
Het mag volgens de regels, erkent Clerc, die tijdens de WK-match uitdager Roel Boomstra begeleidt. Maar de Nederlandse deelnemers zullen volgens hem nooit een pact sluiten. ‘Onze jongens zaten tijdens het WK in 2017 dagelijks vijf, zes uur aan het bord, Schwarzman sloeg soms een partij over.
‘Nederlanders doen dat niet, ze schakelen zelfs elkaar uit bij een EK of WK. Het gebeurde ook in Tallinn, waardoor Martijn van IJzendoorn in de laatste ronde gesloopt achter het bord zat voor zijn partij tegen Schwarzman.’
De coaches van de Nederlandse dambond (KNDB) hoeven geen lastige spagaat meer te maken bij de WK-match die vrijdag in Leeuwarden begint. Eind 2016 was de oranje delegatie in twee kampen verdeeld bij de tweekamp tussen Boomstra en de pas 18-jarige Jan Groenendijk. Nu is de WK-match een klassieker tussen Nederland en Rusland en tevens een generatiestrijd. ‘En dat spreekt toch meer tot de verbeelding’, aldus Clerc.
Vijftiger als beste van de wereld
Eigenlijk kan het niet, een vijftiger als beste van de wereld, stelt Clerc. ‘Het is niet goed voor de damsport dat Schwarzman twintig jaar na zijn eerste wereldtitel opnieuw een WK wint. Een WK-tweekamp moet tussen twintigers gaan, zoals bij het schaken. Of een twintiger tegen iemand van dertig. Het is nu de tijd van Boomstra en in zijn spoor talenten als Groenendijk en Van IJzendoorn.’
Wie tenminste drie van de twaalf partijen wint, is wereldkampioen. In tegenstelling tot de schaaktweekamp tussen wereldkampioen Magnus Carlsen en Fabiano Caruana spelen de dammers al een tiebreak, wanneer ze na zes partijen gelijk staan. Daarna worden de resterende zes klassieke partijen gespeeld. Dat format met een extra tiebreak moet voorkomen dat Boomstra en Schwarzman evenals de schaakgrootmeesters bij hun WK-match op twaalf remises eindigen.
De verwachting is dat de tiebreaks op de slotdag in Assen een beslissing moeten brengen. ‘Toch hoop ik niet dat het op blitzpartijen aankomt’, zegt Clerc. ‘Dan wordt het wellicht in vluggertjes van twee minuten schijven rapen. Op die manier wil niemand wereldkampioen worden.’