Brief Poolse rechter bevestigt zorg Amsterdamse rechtbank om rechtsstaat Polen: ‘De onafhankelijkheid van rechters staat onder druk’
Nederland maakt zich terecht zorgen over de Poolse rechtsstaat en de kans op een eerlijk proces in dat land. Dat blijkt uit een brief van een Poolse rechter aan het Nederlandse Internationaal Rechtshulpcentrum (IRC), die de Volkskrant heeft ingezien. De brief kan gevolgen hebben voor de overlevering van verdachten aan Polen.
Donderdag en vrijdag behandelt de rechtbank in Amsterdam (de instantie die in Nederland beslist over de uitlevering aan landen buiten de EU en overlevering aan EU-landen) in totaal dertien zaken waarin ze moet beslissen of de verdachten zullen worden overgeleverd aan Polen, bevestigt een woordvoerder van de rechtbank.
Het IRC heeft op verzoek van de Amsterdamse rechtbank in oktober informatie gevraagd bij diverse Poolse rechtbanken over het functioneren van de rechterlijke macht in Polen. Vanwege de zorg over onafhankelijkheid van Poolse rechters besloot de rechtbank toen voorlopig geen verdachten aan het EU-land over te leveren – een unieke beslissing. Volgens de rechtbank ‘stroken de rechtsbeginselen van de Poolse regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) niet met de rechtsbeginselen die ten grondslag liggen aan de Europese Unie’, en is ‘politieke inmenging’ in concrete strafzaken niet uit te sluiten.
De Poolse rechter van een regionale rechtbank waar één van de overleveringszaken speelt, geeft de Amsterdamse rechtbank nu gelijk. Hij schrijft onder meer dat ‘als gevolg van wetswijzigingen structurele en fundamentele tekortkomingen in de rechterlijke macht zijn ontstaan die een bedreiging vormen voor de onafhankelijkheid van rechters’.
Onafhankelijkheid rechterlijke macht in gevaar
De rechter werkt al meer dan 20 jaar bij de rechtbank en schrijft de functie ‘op onpartijdige wijze en vrij van druk’ te vervullen. Maar hij zegt ‘helaas’ het standpunt van onder meer het Hof van Justitie in Luxemburg te moeten onderschrijven dat de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht in gevaar is. ‘De posten van de voorzitters van de rechterlijke instanties worden op politieke wijze ingenomen, zonder enige acceptatie van de gemeenschap van rechters.’
De strijd om een onafhankelijke rechterlijke macht in Polen begon na het aantreden van de rechts-nationalistische PiS-regering. Die voerde in april dit jaar een omstreden wet in die de pensioenleeftijd van leden van het Hooggerechtshof van 70 naar 65 jaar verlaagde. Daarmee kwamen 27 van de 72 zittende rechters in aanmerking voor vervanging. Volgens de Poolse overheid waren die vervangingen nodig omdat de rechterlijke macht nog vol zat met functionarissen uit de communistische tijd.
Onder druk van het Europees Hof van Justitie werd die wet eind vorige maand teruggedraaid. Maar de Poolse regering probeert nog wel op andere manieren grip te krijgen op de rechterlijke macht, zoals blijkt uit de brief van de Poolse rechter aan het Nederlandse IRC.
De rechter schrijft dat er dagelijks ‘specifieke aanvallen van politici op rechtbanken en rechters’ zijn in de media. ‘De Nationale Raad voor de rechterlijke macht, die tot voor kort als hoeder van de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht fungeerde en momenteel rechters niet verdedigt, vervult op geen enkele wijze zijn rol in het geheel.’ Verschillende collega’s van de rechter werden vorig jaar plotseling uit hun functie ontheven. ‘Het ontslag vond plaats van 10 op 11 november, per fax , zonder opgave van redenen.’
In de brief heeft de rechter ook kritiek op de oncontroleerbare manier waarop zaken sinds dit jaar worden toegewezen. Dat gebeurt via een computersysteem. ‘De beheerder is de minister van Justitie en het algoritme van dit systeem is niet beschikbaar gesteld.’ Daarnaast beschrijft de rechter hoe ‘rechters die de veranderingen in de rechterlijke macht steunen’ nevenfuncties vervullen die extra geld opleveren. Ze zijn lid van de Nationale Raad voor de rechterlijke macht, geven lezingen op de Nationale School voor de rechterlijke macht en voor leden van het openbaar ministerie en zitten in verscheidene examencommissies.