‘We moeten zorgen dat er een business case komt die boeren geeft wat ze verdienen’, zegt koningin Máxima. ‘Dit gebeurt nu niet.’ Met vergaande gevolgen: van vervuiling in Nederland (omdat boeren niet duurzaam werken) tot uitbuiting, uitzichtloosheid en migratie in andere delen van de wereld (omdat boeren een te schamel loontje krijgen). De schade door onze voedselvoorziening ‘betalen we nu uit andere potjes’, zegt de koningin.

Als deskundige op het gebied van inclusive finance, dat de armen op aarde toegang probeert te geven tot financiële diensten, is de Máxima dinsdag in Waddinxveen aangeschoven bij een debat over de echte prijs van voedsel. Ze doet dit op verzoek van Eosta, de groente- en fruitimporteur die voorloopt op het gebied van het zogenoemde ‘true cost accounting’. Voor de voorbeeldrol in duurzaam ondernemerschap kreeg de groothandel uit Waddinxveen eerder dit jaar de Koning Willem I-prijs.

De onderscheiding is de primaire reden voor het koninklijk bezoek. Voor de gelegenheid onthulde Máxima Eosta’s biologische ‘sociale ananas’ uit Costa Rica, die bij Ekoplaza en Hoogvliet te koop ligt voor 2,85 euro – waardoor de boer een eerlijke prijs krijgt en schade aan de omgeving kan worden voorkomen. ‘Want dat lukt je niet met dat ene eurootje’, zegt Eosta-directeur Volkert Engelsman over de lagere prijs waarvoor de vrucht in veel supermarkten ligt (1,69 euro bij Albert Heijn, red.).

De berekening van de werkelijke prijs voor de Eosta-producten zijn een eerste stap naar meer inzicht in verborgen kosten van voedsel. Want een echt goede methode voor het berekenen van alle externe kosten is er nog niet, daar zijn de panelleden het wel over eens. Op basis van een aantal (internationale) studies wordt aan tafel ervan uitgegaan dat grofweg een verdubbeling van de huidige voedselprijzen nodig is om op een verantwoorde manier te produceren. ‘En de gezondheidskosten door obesitas zitten daar dan nog niet eens in’, zegt Jaap Seidell, hoogleraar gezondheid en voeding aan de Vrije Universiteit Amsterdam.

De meeste tafelgenoten zijn het met Máxima eens: de consument kan die hogere prijs niet in zijn eentje opbrengen. Kijk maar naar Frankrijk, zegt de Duitse voorvechter van biologische landbouw Felix Prinz zu Löwenstein. ‘7 cent meer betalen voor diesel en het land wordt gek.’

Máxima: ‘Dat bedoel ik’.

Haar tafelgenoten richten de ogen op Landbouwminister Carola Schouten. Zij herhaalt haar landbouwvisie: voor de verduurzaming van ons voedsel zal iedereen moeten meedoen, maar ‘vooral consumenten’. Want de minister trekt voor haar verduurzamingsplannen van de landbouw geen noemenswaardige bedragen uit, bij het vaststellen van de Europese landbouwsubsidies op basis van duurzaamheidsprestaties is ze afhankelijk van andere landen en ondertussen gaat de btw op groente en fruit in Nederland omhoog. Met andere woorden: de consument zal bereid moeten zijn meer te betalen voor zijn gezonde eten.

Zu Löwenstein denkt juist dat door slim overheidsingrijpen de prijsstijging voor de consument beperkt kan worden. ‘Maak het goedkoper om gezond en duurzaam voedsel te produceren en maak bijvoorbeeld kunstmest duurder.’ Klaas Knot, directeur van de Nederlandse Bank en voorstander van een minimumprijs voor het uitstoten van een ton CO2, is ook van mening dat de overheid hier een belangrijke rol in speelt. ‘Zorg dat het aantrekkelijker wordt om te investeren in groene projecten’, zegt hij. ‘Die stimulans is er nu niet in de economie.’

Minister Schouten kondigt een ‘meerjarenprogramma true cost’ aan, maar vraagt zich wel af wat met de Nederlandse positie gebeurt als wij verborgen kosten gaan doorberekenen en andere landen niet. ‘Ik spreek volgende week uw Duitse collega en zal haar zeggen dat u in ieder geval voor eerlijke prijzen bent’, zegt Zu Löwenstein. ‘Handelsakkoorden zijn nodig om wereldwijd tot een eerlijke prijs voor voedsel te komen.’

Máxima en Engelsman willen niet wachten op handelsakkoorden. ‘We moeten kijken wat we nu in onze eigen invloedssfeer kunnen doen’, zegt de directeur van Eosta. ‘Als we op buurlanden en de wereld moeten wachten kunnen we beter naar Mars emigreren. Begin eens met het stimuleren van voorlopers in Nederland.’

Banken zijn medeverantwoordelijk dat dit nu niet gebeurt, zegt Marjan Minnesma, die voor de rechter met haar duurzaamheidsorganisatie Urgenda ambitieuzere klimaatdoelen afdwong bij de overheid. ‘Als boeren geen kunstmest willen gebruiken, krijgen ze van jullie geen financiering, omdat ze een lagere opbrengst per hectare hebben’, richt ze zich tot de vertegenwoordiger van ASR en ABN Amro aan tafel. ‘Vanuit jullie is weinig steun voor agrarische voorlopers.’ ASR-bestuurslid Michel Verwoest: ‘Op duurzame projecten hebben we wel al lagere winstmarges, maar het is juist lastig om genoeg groene projecten te vinden om in te investeren.’

Als de koningin en de minister het debat inmiddels hebben verlaten, gaat het nog even over Máxima’s ‘andere potjes’ waaruit de schadelijke effecten van onze voedselproductie worden betaald. Om bij andere ministeries meer bewustzijn te creëren van de externe kosten, hoopt gastheer Engelsman op een ‘Cora-Carola-rel’. Minister Cora van Nieuwenhuizen (Infrastructuur en Waterstaat) betaalt immers uit haar potje voor de vervuiling van het oppervlaktewater door de landbouw van Carola Schouten. ‘Het is tijd dat ze dit gaat inzien.’