Het boerkaverbod is een symbool, maar het onbehagen is echt

Cassandra Belin had haast. Het was ramadan, de zon ging onder en ze wilde snel naar huis om eindelijk te kunnen eten. Toen werd ze in Trappes, vlak bij Parijs, aangehouden omdat ze een nikab droeg. ‘Houd je bek, stelletje hoerenjongens, Allah zal jullie verpletteren’, schold ze tegen de politie. Omstanders bemoeiden zich ermee en binnen de kortste keren braken rellen uit die enkele dagen zouden duren, in juli 2013.

Frankrijk voerde in 2011 een algeheel ‘boerkaverbod’ in. De boerka of nikab mag nergens worden gedragen, ook niet op straat. Tussen 2011 en 2017 werden 1.830 bekeuringen uitgedeeld. Veel nikabdraagsters zijn recidivisten. Eén vrouw werd maar liefst 33 keer op de bon geslingerd. Veel boetes zijn betaald door de Algerijnse zakenman Rachid Nekkaz, die het boerkaverbod als een inbreuk op de vrijheid van godsdienst ziet. Hij heeft laten doorschemeren dat hij ook Nederlandse boetes voor zijn rekening wil nemen.

Het boerkaverbod leent zich uitstekend voor islamistische agitatie en de politie laat regelmatig vrouwen lopen, om problemen als in Trappes te voorkomen. Ook in Frankrijk heeft de handhaving geen prioriteit. Het aantal nikabdraagsters is beperkt, naar schatting tweeduizend, en in de banlieue gebeuren wel ergere dingen.

Symboolpolitiek

Vanaf juni 2019 geldt in Nederland een gedeeltelijk boerkaverbod, voor het onderwijs, de zorg, het openbaar vervoer en overheidsinstellingen. Slechts een enkeling zal vinden dat hiermee een urgent maatschappelijk probleem wordt aangepakt. Naar schatting telt Nederland tweehonderd tot vierhonderd nikabdraagsters. Het boerkaverbod is overbodige symboolpolitiek, oordeelde de Raad van State. Onder de huidige wet mogen instellingen al huisregels opstellen om de boerka te weren. Bij problemen kunnen ze de politie te hulp roepen. Het kabinet hechtte echter aan uniformiteit, zodat instellingen niet op eigen houtje regels hoeven te bedenken.

Ondanks zijn geringe betekenis zorgt het boerkaverbod altijd voor ophef. Voor nationalistische politici is het een gemakkelijke manier om hun afkeer van de islam te belijden en hun liberale of linkse tegenstanders in verlegenheid te brengen. Zijn zij soms vóór de boerka, dat lelijke symbool van islamitische vrouwenonderdrukking? Afgelopen week moest burgemeester Halsema van Amsterdam zich nog verantwoorden, nadat zij had gezegd aan de handhaving van het boerkaverbod geen prioriteit te willen geven.

Afwijzing

Menige liberaal staat in dubio over het boerkaverbod. Mag je een volwassen vrouw verbieden wat zij op straat draagt? Anderzijds: een vrouw in een boerka is een verschrikkelijk, middeleeuws gezicht. In haar ontoegankelijkheid straalt zij een onverbiddelijke boodschap uit: ik doe niet mee, ik wijs jullie af. ‘Een middelvinger naar de westerse samenleving’, zei PVV-senator Alexander van Hattem. ‘Dankzij het gezicht ontstaat verbinding tussen mensen. Als het gezicht wordt verborgen, is broederschap onmogelijk’, vond de linkse Franse feministe Elisabeth Badinter.

De boerka is een symbool voor de ongelijkheid tussen man en vrouw in de islamitische wereld. ‘Met de boerka wordt de vrouw gezien als de bron van de zonde van de man: verberg je gezicht om mij niet te verleiden. Dat is compleet ongelijk’, zei Badinter. Dat geldt zeker voor landen als Afghanistan. Maar in West-Europa zijn nikabdraagsters, voor zover bekend, vaak zeloten die hun geloof uit vrije wil zo extreem mogelijk willen belijden. Dat kun je absurd vinden, maar moet je het ook verbieden?

Amnesty

Mensenrechtenorganisatie Amnesty International vindt van niet: ‘De afkeuring of het ongemak van enkelen, of zelfs de overgrote meerderheid, kan nooit een legitimatie vormen voor de inperking van het recht op vrijheid van meningsuiting of godsdienst van een ander.’ Het is een klassieke liberale opvatting: democratie mag niet leiden tot een tirannie van de meerderheid.

Maar hoeveel vrijheid kun je de vijanden van de vrijheid gunnen? Mag de vrijheid van een minderheid worden ingeperkt als die minderheid zich buiten de samenleving plaatst? Frankrijk vond van wel, toen het in 2011 zijn boerkaverbod uitvaardigde.

De Franse Republiek is meer dan een optelsom van individuen, staat in de toelichting van de wet, zij is gebaseerd op gemeenschappelijke waarden en de constructie van een ‘gedeelde lotsbestemming’. ‘Het gezicht verbergen, dat is een aanval op de minimale eisen van leven in een samenleving’, aldus de toelichting.

In Frankrijk is het boerkaverbod niet omstreden. Voor rechts past de islamitische gezichtsbedekking niet in een land met een christelijke traditie. Ter linkerzijde vinden veel mensen de nikab strijdig met de universele principes van vrijheid, gelijkheid en broederschap, voortgekomen uit de Verlichting en de Revolutie. Onlangs oordeelde de mensenrechtencommissie van de Verenigde Naties dat het boerkaverbod in strijd is met de vrijheid van godsdienst, maar niemand verwacht dat de wet wordt veranderd.

Angst en onbehagen

Nederland gaat minder ver dan Frankrijk. Gezichtsbedekking wordt alleen verboden in situaties waarin communicatie vereist is, en niet op straat. Toch beweegt Nederland zich in Franse richting. Lange tijd waren de zuilen soeverein in eigen kring, en bemoeide de overheid zich zo min mogelijk met het persoonlijk leven van burgers. De verzuiling is voorbij en door immigratie is de zorg om sociale cohesie gegroeid, zeker omdat de fundamentalistische islam tot terrorisme kan leiden. Het boerkaverbod is een symbool, maar de angst en het onbehagen zijn echt.