Direct naar artikelinhoud
Gronings gasGrootverbruikers

De toekomst zonder Gronings gas: prima, maar hoe? De dilemma’s van drie bedrijven

Van concrete stappen om het Groningse gas te verruilen voor duurzamer energiebronnen is onder grootverbruikers nog vrijwel geen sprake. Dat blijkt uit een enquête onder 36 bedrijven. Drie ervan schetsen hun dilemma’s.

en
De toekomst zonder Gronings gas: prima, maar hoe? De dilemma’s van drie bedrijven
Beeld Hans Klaverdijk

‘Niets doen kost geld, iets doen ook’

Zeolyst

Maakt Zeoliet
Waar Delfzijl
Verbruik: 4 miljoen kuub Gronings aardgas
Waarschijnlijk alternatief waterstof
Concrete plannen nog niet
Hobbel technologische complexiteit

120 kuub per uur geeft de flow-meter van een van de grootste branders in de hal van Zeolyst in Delfzijl aan. Het is een gasverbruik waar een gemiddeld huishouden het een maand warm mee houdt. En dan is dit nog maar een van de zestig branders in de fabriek. Samen verbruiken ze net zo veel gas als een woonwijk met 2.500 huizen: 4 miljoen kuub Gronings gas per jaar. ‘We zijn een kleintje onder de grootverbruikers’, zegt fabrieksdirecteur Jos Leuveld.

Zeolyst is wereldmarktleider in de fabricage van hoogwaardige zeolieten (‘kokende stenen’), een organische verbinding tussen aluminium en silicium. Het dient als bestanddeel van katalysatoren in de olieraffinage (‘hydrocracking’) en voor het afvangen van uitlaatgassen (stikstofoxiden). Vanwege de toenemende vraag naar schone brandstof en de strengere milieueisen breidt Zeolyst al zes jaar op rij uit. In bigbags van een kuub verlaat het poeder de fabriek voor gemiddeld 30 euro per kilo.

Door een mengsel van waterglas, aluminiumhydraat, natronloog en zoutzuur 24 uur op 100 graden te koken worden kleine zeolietkristallen gevormd. Daarna moeten de zeolieten drogen en verder bewerkt worden waarbij temperaturen van 800 graden nodig zijn.

Overstappen van Gronings gas op importgas, zoals Wiebes het bedrijf begin dit jaar nog dicteerde, was technisch geen probleem geweest. Gasunie heeft al een H-gasleiding naar het industrieterrein Oosterhorn, waar ook grootverbruikers als Dow, Akzo, PPG en Lafarge Gips zitten. De meeste branders van Zeolyst bleken erop te kunnen worden afgesteld.

Nu, met Wiebes’ aansporing te zoeken naar een hernieuwbare energiebron, is het perspectief minder helder. De ombouw staat op de lange baan, terwijl de druk om te verduurzamen wordt opgevoerd. Fabrieksdirecteur Leuveld is ervan overtuigd dat verduurzamen nodig is. ‘95 procent reductie van CO2 in 2050 lukt niet met alleen besparen, en betekent dat we van het (fossiele) aardgas af moeten. Maar hoe? Dat is de grote vraag.’

Zeolyst, producent van zeolieten, heeft veel energie nodig en wordt door de overheid gevraagd van het Groninger Gas af te gaan. Een monteur bezig met de isolatie van een drooginstallatie.Beeld Harry Cock

Elektriciteit gebruiken om te verwarmen tot 800 graden is energetisch ‘niet erg elegant’, als er al genoeg groene stroom zou zijn. Het meeste heil ziet Leuveld in waterstof uit electrolyse van water, al dan niet omgezet naar een andere brandstof, bijvoorbeeld ammoniak of methanol. ‘Dan hebben we groen gas.’

De perspectieven die aan de industrietafel geschetst worden leunen sterk op een snelle ontwikkeling van de productie van waterstof uit groene stroom en de beschikbaarheid van voldoende groene elektriciteit, vindt Leuveld. ‘Technisch kan het, maar is er genoeg? En is het economisch haalbaar? Gerrit Hiemstra zei laatst: als we te laat reageren ruïneren we het klimaat, als we te snel reageren ruïneren we de economie. Het vinden van de juiste balans is de grote uitdaging. Als de concurrent voor 30 euro per kilo kan blijven produceren en wij gaan noodgedwongen naar 40 euro per kilo, is het einde verhaal.’

Dus draait Zeolyst in 2025 nog op aardgas? ‘Dat zou zomaar kunnen. Als we niets doen kost het geld, als we iets doen kost het geld, en als we het verkeerde doen kost het heel veel geld.’

‘We weten niet hoelang we hier blijven’

ICL

Maakt Kunstmest
Waar Amsterdam
Verbruik: 7 miljoen kuub Gronings aardgas
Mogelijk alternatief zonnepanelen
Concrete plannen nog niet
Hobbel onzekerheid over vestigingslocatie 

Al sinds 1907 wordt aan de Fosfaatweg in het Amsterdamse havengebied kunstmest gemaakt op basis van fosfaat en kalium. Dat vergt niet de waanzinnige hoeveelheden energie waarmee stikstofkunstmest wordt gemaakt. Zowel fosfaat als kalium zijn delfstoffen (al haalt eigenaar ICL intussen al 15 procent van zijn fosfaat uit andere bron, zoals de as van verbrand ­rioolslib en beendermeel uit slachterijen), die worden aangelengd met water, gemengd in verschillende verhoudingen en weer worden gedroogd, bij temperaturen tussen 300 en 500 graden.

ICL was zeker bereid om te stoppen met het Groningse gas, zegt woordvoerder Arne Padt. Op de korte termijn die minister Wiebes hiervoor in gedachten had, was daarvoor maar één reële mogelijkheid: overstappen op hoogcalorisch gas. ‘Voor ons zou die overstap niet veel problemen opleveren’, zegt hij. ‘Maar dan zou de Gasunie wel een leiding voor dat andere gas tot aan de poort moeten aanleggen.’ Overstappen op biogas zou ook kunnen, maar dan moet er eerst zekerheid bestaan over de beschikbaarheid van dat gas.

Maar de druk is weer van de ketel, ICL hoeft niet op korte termijn af te stappen van Gronings gas. Minister Wiebes denkt dat de aardbevingen in Groningen ook kunnen worden gestopt als alleen de ­negen allergrootste gasverbruikers overstappen op ander gas. En daar hoort ICL niet bij.

Maar ICL wil wel overstappen op productieprocessen die veel minder CO2 uitstoten. Een paar simpele ingrepen zouden voor de hand liggen, schetst Padt. De enorme daken plaveien met zonnepanelen, bijvoorbeeld. ‘Maar dat gaan we nu niet doen.’ Want ICL kampt met een grote onzekerheid: ‘Wij weten niet hoelang we op deze plek kunnen blijven.’

De ICL kunstmest fabriek bij de hemhavens in Amsterdam.Beeld Raymond Rutting

Amsterdam heeft plannen om in dit deel van de haven de woonwijk Havenstad te bouwen met 70 duizend woningen. Als dat gebeurt, moet ICL verhuizen. ‘Maar wanneer dat gaat gebeuren, is onduidelijk.’ En zolang die onzekerheid in de lucht hangt, doet het bedrijf alleen investeringen die noodzakelijk zijn voor de bedrijfsvoering.

ICL heeft een erfpachtcontract dat nog 25 jaar loopt. Als er niets gebeurt, zit het bedrijf er zijn tijd gewoon uit en investeert alleen het hoogst noodzakelijke. ‘Maar als we hier weg moeten, naar een andere locatie, dan wordt het een ander verhaal. Dan willen wij all the way. 100 procent CO2-vrij wordt dan het doel, en daar kunnen we dan heel dicht in de buurt komen.’

‘De kans is groot dat je verkeerd gokt’

Sonneborn

Maakt zuivere aardolieproducten voor onder meer de cosmetica- en farmaceutische industrie
Waar Amsterdam
Verbruik ruim 10 miljoen kuub Gronings aardgas
Mogelijk alternatief warmtenetwerk
Concrete plannen nog niet
Hobbel technologische en financiële risico’s

Bij het grote publiek is Sonneborn niet bekend. Het bedrijf in Amsterdam maakt, op basis van aardolie, ultrazuivere ingrediënten voor de farmaceutische industrie en cosmetica. Ze komen terecht in producten als Sudocrem (tegen luieruitslag), ­vaselines in douchemiddelen en in kleefpasta’s voor kunstgebitten, maar ook in industriële toepassingen.

Bij de productie gebruikt het bedrijf geen extreme warmte. Om de gebruikte materialen vloeibaar te houden zijn temperaturen onder de 100 graden vaak voldoende, en de hoogste gebruikte temperatuur is 220 graden. Dat zijn wel temperaturen die niet zo makkelijk met aardwarmte zijn te bereiken, zegt Floris Hekster, bij Sonneborn verantwoordelijk voor engineering en onderhoud. ‘Dan zou je een warmtepomp nodig hebben met een reeks compressoren, en dat zou veel elektriciteit vergen.’

Even leek het bedrijf binnen enkele ­jaren af te moeten van het Groningse gas, in het kader van minister Wiebes’ beleid om de aardbevingen in Groningen te stoppen. Dat had gekund, zegt Hekster: door over te stappen op hoogcalorisch gas. Hekster heeft gekeken of houtpellets een alternatief zouden zijn, maar dat was niet het geval. ‘Voor houtpellets bestaat nu nog een subsidieregeling, maar als die over een paar jaar stopt, kun je je hele installatie weer afbreken.’

Voor bedrijven ziet Hekster drie beweegredenen om te investeren in het het klimaat: de overheid legt het op; het is kostentechnisch aantrekkelijk; of het is maatschappelijk aantrekkelijk. Dat laatste wil zeggen: het is goed voor het imago van het bedrijf. ‘Dat is voor ons beperkt van toepassing. Wij zijn niet erg zichtbaar. Voor bedrijven als Bodyshop of Unilever kan dat interessant zijn, voor ons als toeleverancier minder.’

Nu Wiebes voor de ontbeving van Groningen al genoeg heeft aan de negen grootste gasstokers, zal Sonneborn niet worden verplicht om te zien naar ander gas dan het Groningse. Resteren alleen nog de kosten als reden voor een overstap. Maar kiezen voor klimaatvriendelijker procédés op korte termijn is veel te riskant, zegt Hekster. Sonneborn zou kunnen kiezen voor een klimaatvriendelijk gas, maar welk? Waterstof? Biogas? ‘Er is maar één set gasleidingen, dus er is maar één gas dat wint. Wordt het biogas, waterstof of toch iets anders? Als je nu een brandstof kiest, is de kans groot dat je verkeerd gokt.’ Het is eenzelfde onzekerheid als vroeger met videobanden, zegt hij: zou het Betamax worden of VHS? ‘Uiteindelijk overleefde niet het beste systeem, maar het systeem waarop een hele Hollywoodfilm paste.’

Vooralsnog mijdt Sonneborn ingrijpende veranderingen. ‘We hebben laatst een nieuwe boiler moeten aanschaffen en dat is een conventionele gasboiler geworden. Wel een gebruikte. Die kan dertig jaar mee, maar als we hem over tien jaar moeten vervangen, dan kan dat ook.’

Op termijn ziet Hekster mogelijkheden genoeg. Warmte uitwisselen met de buren bijvoorbeeld. De naburige afvalverwerker AEB is een warmtenetwerk voor de industrie aan het voorbereiden. ‘Ik denk dat daar tegen 2030 mooie dingen mee te doen zijn.’

Lees verder

Grootverbruikers Gronings gas zien nog geen alternatief
Grote verbruikers van Gronings gas schakelen voorlopig niet over op duurzame energiebronnen, hoewel dat over drie jaar verplicht kan zijn. De industriële bedrijven willen wel, maar voorzien grote technische en financiële knelpunten. Dat blijkt uit een enquête van de Volkskrant onder 36 grote gasverbruikers in Nederland die per jaar tot 100 miljoen kuub Gronings gas verbruiken.