‘De Noord-Afrikaanse film is hier straks zo gewoon als een courgette’

De ontvangst is hartelijk, in het vrolijk verbouwde theater in een voormalig schoolgebouw te Haarlem, dat bekendheid geniet als Circus Hakim. Sesamstraat-acteur en mimespeler Hakim Traïdia (61) beent er rond in een lange zwarte jas, een bolhoed op de haren. Wil het bezoek mee-eten? Traïdia stopt wat vleeswaren in z’n mond: ‘Rookvlees! Italiaanse ham!’

Hier, en op andere kleinschalige locaties in de stad, begint 6 december het eerste Nederlandse festival voor de Maghreb-film, de cinema uit de Noord-Arabische landen. Het vierdaagse programma is opgezet door Hakim en Karim Traïdia, de broers die Algerije in de jaren zeventig verruilden voor Nederland.

Karim, regisseur van speelfilms als De Poolse bruid (1998) en Eilandgasten (2005), zou samen met zijn acht jaar jongere broer het hoe en waarom van het nieuwe festival verklaren, maar blijkt nog onvindbaar. ‘Waar ben je Karim?’, zegt Hakim in Karims voicemail. ‘We wachten op jou hier, met de journalist van de Volkskrant  – en het is de beste journalist tot nu.’ Hakim miauwt in z’n mobieltje, een fraaie, in niets van een echte kattenmiauw te onderscheiden miauw, en hangt op. ‘Hier, ik ga je een foto laten zien. De enige foto van mijzelf toen ik klein was.’ We zien de 5-jarige Hakim lachend op een dakterras, met op de achtergrond de ‘foyer communale’ van zijn geboortedorp Besbes. ‘Ik kijk blij, want die avond ging ik naar Charlie Chaplin, in die foyer. De operateur was een vriend van mijn oom, dus ik mocht gratis. Alle helden uit mijn kindertijd zag ik in die hal, waar ook feesten werden gehouden: Superman, Samson en Delilah, cowboys, indianen, Shashi Kapoor (Indiase filmlegende, red.), Omar Sharif, Antar. Ken je Antar? Die vocht tegen het kwaad, een soort Arabische Robin Hood. Glas van Bert Haanstra heb ik daar trouwens óók gezien. Film in je buurthuis, dat is zo iets moois. Film kijken met de mensen uit je straat. Dat mag nooit verdwijnen.’

In Besbes en de nabijgelegen Algerijnse stad Annaba verdwenen de tientallen bioscopen wel degelijk, toen de Islamitische strijdgroep FIS het er tijdens de burgeroorlog in de jaren negentig voor het zeggen kreeg. ‘Er is zoveel kapot gemaakt. Ik ben er jaren later terug geweest, in de oude kasbah. Het mooie pleintje waar ik ooit Gone with the Wind zag, lag vol rotzooi en modder. Van het Regent-theater hingen alleen de letters Reg er nog, nu zat er een winkel in voor auto-onderdelen. Ik had tranen in mijn ogen. Ik hoorde de imam roepen vanaf de moskee. Hij had het  over de zonden die je begaat, de pijn die je meeneemt in je graf. Man, dacht ik, waarom roep je de mensen niet op dat plein eens schoon te maken? Ik was boos, teleurgesteld. Nu is het iets beter daar. Er zijn weer mensen in Algerije die de bioscopen willen opknappen. De nieuwe minister van Cultuur wil verandering. Ik ken hem toevallig nog van voor hij minister werd.’

Karim belt terug, vanuit Amsterdam. ‘Putain!’, klinkt het door de mobiel, als de ene broer de ander herinnert aan de interviewafspraak. Helemaal vergeten. Maar het komt goed, zo ver is Haarlem niet. ‘Anders eten jullie toch mee?’, zegt Hakim, met een knikje naar de Volkskrant-fotograaf.

De broers droomden al jaren van een eigen filmfestival. ‘Eerst wacht je op het juiste moment. Dan denk je: elk moment is het juiste moment. We verdienen er niks aan hoor. We krijgen 2.000 euro subsidie van de gemeente Haarlem.’

Uiteenlopende Algerijnse, Marokkaanse en Tunesische regisseurs worden ingevlogen om de vertoningen van hun films bij te wonen en na afloop van commentaar te voorzien. Het is wel een tegenvaller dat sponsor Tunisair het beloofde aantal tickets terugschroefde, maar ook dat komt goed. Voor wie het festival bedoeld is? ‘Stiekem ook voor mijzelf’, zegt Hakim. ‘Voor het kind dat ik ooit was in Algerije. Maar ook voor jou, voor iedereen. Er wonen veel Marokkanen in Nederland , maar die zien weinig films uit hun eigen regio. Ze weten vaak niet hoe vooruitstrevend en taboedoorbrekend die films zijn. Er worden af en toe wel wat Noord-Afrikaanse films in Nederland uitgebracht, maar de onderstroom zien we hier niet, terwijl die heel interessant is.’

Karim arriveert, excuseert zich voor de vertraging, begroet alle aanwezigen op z’n Traïdia-hartelijkst.

‘Hakim doet het meeste’, zegt Karim. ‘Ik ben programmeur, hij is artistiek leider.’

De eerste editie van hun festival draait om de vrouw.

Hakim: ‘Vanwege mijn moeder.’

Karim: ‘Het is ook mijn moeder hè. We zijn opgevoed door twee vrouwen, mama en oma.’

Hakim: ‘Als er verandering komt in de Arabische landen, dan zal die van de vrouwen komen. Zodra die meer te vertellen krijgen, wordt het beter.’

Karim: ‘Tunesië is het enige Maghreb-land waar de vrouw volgens de grondwet gelijk is aan de man. Met de films die we vertonen willen we ook een discussie losmaken over de positie van de vrouw. Kaouther Ben Hanja, uit Tunesië, is een sterke vrouwelijke regisseur. Haar film Beauty and the Dogs (de Tunesische Oscarinzending van dit jaar, red.) vertonen we. Maar er staan ook vrouwelijke regisseurs uit Marokko op het programma: Malika Zairi, Dimna Bounayat.’

Hakim is zelf te zien in de film l’Etoile D’Alger van de Algerijnse regisseur Rachid Benhadj. ‘Een kleine rol hoor, ik speel een autist. De film speelt in de jaren negentig in Algerije. Het gaat over een muzikant die wordt gezegd te stoppen met zingen, anders maken ze hem dood. Als ik stop met zingen, antwoordt hij, bén ik al dood.’

Karim regisseerde de laatste jaren films in het buitenland. Zijn jongste, in  India en Sri Lanka opgenomen Hollywoodproductie is bijna af, alleen de titel is nog onzeker. ‘Eerst was het Solar Eclipse, toen Ghandi the Conspiracy, nu Ghandi the Murder. Er zitten grote acteurs in, zoals Stephen Lang (Avatar, red.). Vinnie Jones ook ja, die oud-voetballer. Ik ben er heel trots op.’

Binnenkort overlegt  de regisseur met Netflix over een mogelijke serie over de zeeheld Murat Reis, de omstreeks 1570 te Haarlem als Jan Janszoon geboren kaper, die zich in Algiers aansloot bij de Ottomanen. Broer Hakim werkt ondertussen aan een toneelstuk over dezelfde zeevaarder. ‘Bijna klaar, ga ik over een jaar spelen. Die Janszoon verkocht blanke mensen als slaven in Algiers.’

Karim: ‘Het is een droomproject van me, al jaren. Er waren in de tijd van Michiel de Ruijter heel veel Hollandse kapers actief in Algerije. Simon de Danser bijvoorbeeld of Dirkie de Veenboer, die onder de naam Sulayman Reis de baas werd van de hele Algerijnse vloot.’

Ook de oudere broer mijmert nog vaak over de verloren bioscopen in Algerije. ‘428 hadden we er, in 1962. Heel mooie zaten erbij. Tuschinski-achtig. En dan zie je ze nu, alle stoelen weggerukt, vervallen. Alsof ze je dromen hebben vermoord.’

Haarlem vormt de ideale plek voor het nieuwe filmfestival, stelt Hakim: ‘We hadden al een stripfestival, een jazzfestival en een culinair festival. Nu komt dit erbij.’

Karim: ‘We hopen op iets van drieduizend bezoekers in totaal. Maar tweeduizend is ook goed.’

Hakim: ‘Volgend jaar wordt het nog groter. Weet je, toen ik net in Nederland was, wilde ik een courgette kopen, maar niemand hier kende die groente, echt helemaal niemand. Nu is courgette ook gewoon Nederlands, net als avocado of kiwi. Met Maghreb-films is het precies hetzelfde.’