Direct naar artikelinhoud
SportSchaken

Viermaal Van Foreest aan het bord in Wijk aan Zee

Twee grootmeesters en nog een paar in de pijplijn. Hoe vergaat het de Van Foreest-clan op het Tata Steel schaaktoernooi?

De schaakfamilie van Foreest neemt deel aan Tata Steel Chess.Lucas van Foreest kijkt zijn tegenstander indringend aan tijdens het begin van hun partijBeeld Klaas Jan van der Weij

De grootmeesters in de dop moeten toch echt eerst hun fysieke kracht aanspreken. De tweeling Machteld en Nanne (11) draagt enkele kratten hun kamer in hotel Zeeduin in Wijk aan Zee binnen. Die bevatten laptops met schaakprogramma’s, maar ook schoongewassen kleding voor hun oudere broers, Lucas (17) en Jorden (19). Zij verblijven al langer in het hotel. ‘Even de spierballen gebruiken’, maant vader Nicky van Foreest. Het denkwerk is voor straks. Zijn vrouw, Sheila Timp, is al onderweg naar het dorpshuis De Moriaan voor de inschrijvingen.

Het zijn de strijdkrachten waarmee de familie uit Groningen zich deze dagen weert op het prestigieuze Tata Steel Chess Tournament. Jorden, op zijn 17de al Nederlands kampioen, speelt dankzij een wildcard voor het eerst op het niveau van de masters en moest het al opnemen tegen wereldkampioen Magnus Carlsen; hij verloor. Lucas, de tweede grootmeester uit het gezin, doet mee bij de challengers. Machteld en Nanne nemen deel aan de meerdaagse tienkamp voor amateurs, die deze dag begint. Het meisje speelt drie trapjes hoger dan haar broertje. ‘Nanne is nog wat wild’, legt hun vader uit. De gelederen zijn wat dunner bezet dan gebruikelijk. Achtergebleven in Groningen zijn Pieter (14) en Tristan (16). Zij hebben hun ambities op het bord voor onbepaalde tijd opgeborgen.

Ongeduld

De winterzon legt deze ochtend een milde glans over het gelige duinlandschap rondom het hotel. Knipperend tegen het lage licht slentert Jorden het restaurant in om zijn familie te begroeten. Nanne heeft meteen een vraag paraat. ‘Waarom speelde je zo snel tegen Vidit?’ Jorden glimlacht verontschuldigend. Zijn nederlaag tegen de Indiër Vidit Santosh Gujrathi werd gezien als volkomen onnodig. ‘Ik dacht er echt goed over na.’

De oudste van de zes kinderen is de vaandeldrager van het schaakgezin. Zijn ambitie was op zijn 20ste aan te sluiten bij de wereldtop. Na een periode met mindere prestaties denkt hij na over bijstelling. Ook zijn eerste dagenlange krachtmeting met de groten onder de grootmeesters in Wijk aan Zee valt hem zwaar. Hij verloor vorige week drie keer op een rij. Het ongeduld van de jeugd kleurt nog altijd zijn spel. ‘Ik ben hier een paar keer echt afgemaakt. Misschien lukt het als ik 21 ben’, grapt hij. De jonge tweeling aan tafel doet in aspiratie weinig voor hem onder. Nanne: ‘Ik wil altijd winnen.’ Machteld: ‘Ik wil beter dan Jorden worden. Ergens tussen Jorden en Magnus Carlsen in.’

Hun passie is ontstaan zonder de nadrukkelijke regie van de ouders, verzekeren Nicky van Foreest en Sheila Timp. Hij is hoofddocent econometrie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Zij, opgeleid als arts, ontwikkelt software voor logistieke processen in het bedrijfsleven. Zelf schaken ze nauwelijks. Dat Jorden al op zijn 10de niet kon slapen zonder dat hij eerst enkele hoofdstukken uit een schaakleerboek tot zich had genomen, kwam toch echt uit hemzelf. En zoals in veel gezinnen doet voorbeeld volgen.

Lucas bleek meteen goed, en de anderen wilden ook leren waarin hun broers uitblonken. Timp: ‘We zijn ze meer aan het afremmen dan dat we ze moeten stimuleren. We houden ze wel voor dat trainen erbij hoort.’ Zes uur per dag schaken is in Groningen niet ongewoon. Van Foreest: ‘We horen vaak: wat veel! Maar er zijn genoeg kinderen die zes uur per dag aan het gamen zijn.’

Jorden van Foreest ( links ) tijdens zijn partij die hij zal winnen.Beeld Klaas Jan van der Weij

IJsberen

In de met liefhebbers volgepakte De Moriaan klinkt ’s middags om half twee de gong en daalt plotsklaps de stilte neer. De toeschouwers wagen zich slechts aan gefluister. Wie goed luistert, hoort de klikjes van de schaakklokken. Jorden begint al na enkele zetten tegen zijn tegenstander, de Rus Vladimir Fedoseev, te ijsberen over het podium. Lucas heeft zijn colbertje over zijn stoel gehangen en zit in shirt met korte mouwen tegenover de Duitser Vincent Keymer. Hij neemt snel wat slokjes water uit een flesje en steunt dan met beide handen het peinzende hoofd.

Verderop in de zaal, te midden van het publiek, neemt Machteld in groep 2 – ‘is dat hoog?’ had ze nog aan haar ouders gevraagd – plaats tegenover haar tegenstander, op het oog in leeftijd haar zesvoud.

Nanne is intussen met zijn moeder in gezwinde pas onderweg naar de andere kant van de badplaats. Zijn groep speelt in hotel Het Hoge Duin, met zicht op de blikkerende zee en het stomende schoorstenenwoud van Tata Steel. Hij baalt van de locatie. ‘Ik wil zien hoe Jorden en Lucas het doen.’ Aan zijn bord wacht ook een grijsaard, met weelderige baard. Een tafeltje verderop dient zich al een nieuwe lichting aan. Daar zit Ansh Jakhari uit Spijkenisse. Hij is 9.

Anderhalf jaar geleden belandde de familie ineens in de schijnwerpers. De documentaire De stelling Van Foreest, een schaakfamilie legde vast hoe de 64 velden het gezinsleven domineren. Het leverde niet louter positieve reacties op. De uitspraak van Timp dat ze niet trots kon zijn op Jorden – ‘ik denk niet dat trots past binnen mijn emoties’ – leverde een stormpje van hoon op.

Ze haalt er nog altijd haar schouders over op. Ze heeft toch ook gezegd dat ze het knap vindt wat hij heeft bereikt? ‘Het is een beetje een semantische kwestie. Wat betekent het woord precies? Hoe kan ik trots zijn op wat een ander doet? Dat is toch een beetje gek?’ Van Foreest: ‘De negatieve reacties kwamen niet van de mensen die ons kennen.’

Dat ze ervoor kozen de kinderen zelf thuis onderwijs te geven, suggereerde dat alles moest wijken voor het schaken. Ze spreken het tegen. Van Foreest: ‘Ook als ze niet waren gaan schaken, hadden we die keus gemaakt. We geloven niet in een systeem waarin kinderen van half negen tot 3 uur gevangen zitten.’

Hun beroep op hun humanistische opvattingen vormde de grondslag voor de ontheffing van de leerplicht; scholen op basis van die filosofie waren er destijds niet. Intussen heeft Jorden het vwo afgerond, zit Lucas in zijn examenjaar en volgen Pieter en Tristan de eerste jaren van het voortgezet onderwijs op school – ‘hun eigen keus’, beklemtonen hun ouders. Nanne en Machteld leren nog thuis.

Nanne van Foreest tijdens zijn partij.Beeld Klaas Jan van der Weij

Rekenfout

In een volle zaal van café De Zon wordt de partij van Jorden tegen Fedoseev gefileerd. De analist van dienst spreekt van een ongebruikelijke stelling en opmerkelijke zetten, als Machteld ineens tussen de toehoorders verschijnt. Na twintig zetten was ze ingegaan op een aanbod voor remise. ‘Ik heb wel even tien minuten nagedacht. Of vijf, dat weet ik niet precies.’ Wat ze van de partij vond? ‘Die meneer speelde een opening die ik niet zo goed kende. Hij was best wel goed.’

Nanne heeft langer werk. Na 3,5 uur en 50 zetten is het voorbij. Hij rent nu door de wandelgangen van het dorpshuis. ‘Ik heb verloren, ik maakte een rekenfout. Dat was slecht. Schaken is leuk, maar soms iets minder leuk.’ Op het podium in de sportzaal zitten Jorden en Lucas nog altijd gebogen over hun stukken. Een remise lijkt voor beiden het hoogst haalbare.

Is de missie geslaagd, met de twee oudsten op dit niveau, is de vraag aan de ouders. Timp: ‘Er was geen missie. Dit is hun keuze. Als ze piano waren gaan spelen, was dat ook prima geweest.’

Dat Pieter en Tristan niet meer aan de weg timmeren, is geen teleurstelling. Van Foreest: ‘Het hoort erbij dat je op die leeftijd eens wat anders probeert.’ Hij stelt wel tevreden vast dat Jorden en Lucas met meer overtuiging dan voorheen hun carrière vormgeven. ‘De focus neemt alleen maar toe. Ze zijn er nu echt volledig mee bezig.’

Dan gaat het snel in De Moriaan. Lucas schuift in een kamer achter het podium achter het bord met zijn tegenstander. Zojuist zijn ze remise overeengekomen. Ze spelen enkele cruciale fasen na. ‘Ik vind het belangrijk om te horen wat zijn ideeën waren.’

In tegenstelling tot zijn broer heeft Lucas voor zijn carrière geen doelstelling geformuleerd. ‘Als het niet lukt, werkt dat demotiverend. Ik wil vooral beter worden door tegen betere spelers te spelen.’ Hij komt geleidelijk aan dichter in de buurt van Jorden. Soms zijn er remises, een enkele keer was er winst. ‘Ik denk niet echt in rivaliteit. Maar het gaat de goede kant op.’

Machteld van Foreest tijdens haar partij die al snel in remise zou eindigen.Beeld Klaas Jan van der Weij

Meesterzet

Tijdens toernooien als dit heeft hij geregeld contact met zijn ouders. Dan passeert weleens analyse van de zetten. Goedbedoeld, maar veel heeft hij er niet aan. ‘Dan denk ik: waar heb je het over? Alsof ik dat al zelf niet had gezien.’

Niet lang daarna trekt Jorden zijn jasje aan en verlaat het podium. Hij pakt de winst. Een manoeuvre met zijn toren op de achterste lijn maakt het verschil. Het gonst even in de zaal. Dit is een briljante zet. Jorden: ‘Ik heb geluk gehad. Vladimir speelde heel snel, zonder reden. Daardoor raakte hij in moeilijkheden.’

En die meesterzet, dan? ‘Eerlijk gezegd: ik zag niks beters.’

Timp gaat met Nanne en Machteld op weg naar het hotel, de inmiddels donkere duinen tegemoet. Ze hebben wat eten ingeslagen voor straks op de kamer. Jorden blijft nog even hangen in het dorpshuis. Doorgaans trekt hij zich meteen terug met zijn secondant. Maar hij heeft gehoord dat zijn neef er is. ‘Die heb ik 2,5 jaar niet gezien.’ De bloedband weegt soms zwaarder dan het grootmeesterschap.