Klokkenmakers draaien overuren om de wijzers goed te zetten

Weinig huishoudens employeren in onze tijd nog bedienden. Een fascinerende les die we kunnen leren van de Bossche uurwerkmaker en restaurateur Frank van Nuus, is dat het desondanks altijd weer knechten en bediendes zijn die er niet in slagen prachtige antieke klokken één uur terug te zetten.

Daags na het begin van de wintertijd is het een vast tafereel voor Van Nuus’ fraaie winkel met 17de- en 18de-eeuwse klokken aan de Zuid Willemsvaart in ’s-Hertogenbosch. Er rijdt een doorgaans grote auto voor. Er stapt een heer met een kostbare oude klok uit. Die heer zegt: ‘De hulp heeft iets verkeerd gedaan.’

Zo’n heer weet nóóit dat de drie patiënten die klokkendokter Van Nuus voor hem bezochten ook allemaal slachtoffer werden van blunderend personeel. Geef als trotse antieke-klok-bezitter maar eens toe dat het jouw tengels waren die de wintertijd probeerden af te dwingen omdat geen bediende ooit aan je mooiste bezit had mogen komen – en dat het rustgevende getik dat de hartslag gelijkt daarna stilviel. ‘Hoe welgestelder de klant, hoe vaker de hulp het gedaan heeft’, zegt Van Nuus.

Lieten antieke klokken zich maar even makkelijk de wintertijd binnenvoeren als de zomertijd. In het laatste weekeinde van maart volstaat een zetje tegen de wijzers. Ga je die wijzers echter terúgzetten zonder expertise, dan kukelt er een hefboompje, met alle gevolgen van dien.

Piek in klandizie

We leven in tijden van automatisch verspringende cijfers op schermpjes, algoritmen en robots. Het begin van de wintertijd is bijzonder omdat het nog altijd vergezeld gaat van flink wat ambachtelijke handelingen. Het verzetten van horloges en klokken láát zich niet automatiseren – met de meeste uurwerken is het immers net als met de meeste mensen: ze blijken allemaal weer andere eigenaardigheden en onhebbelijkheden te bezitten. Sommige uurwerkmakers mogen om persoonlijke of ‘biologische’ redenen een voorkeur hebben voor het afschaffen van het verzetten van de klok, zoals de Europese Commissie voorstaat – qua klandizie staat de wintertijd steevast garant voor een piek.

‘Klokkenvrouw’ Lisette van Driel van het Vughtse uurwerkatelier Bij de Tijd merkt doorgaans al dagen van tevoren dat de wintertijd aanstaande is. Vooral oudere mensen betreden dan haar atelier met uurwerken die weigeren hun geheimen aan leken prijs te geven. De eerste week van de wintertijd is zij steevast druk met het vervangen van afgebroken kroontjes. Of het aan de gebrekkige kwaliteit van sommige moderne horloges ligt of aan de gebrekkige vaardigheid van sommige moderne mensen, er gaat aan het begin van de wintertijd véél stuk.

Alle verloven ingetrokken

Stel dat je niet één maar duizend-en-één horloges handmatig moet verzetten – wie roept: ‘geen beginnen aan!’, moet weten dat dit het laatste weekeinde van oktober een vast ritueel is in menige juwelierszaak en warenhuis. Op de horlogeafdeling van de Haagse Bijenkorf waren afgelopen weekeinde bijvoorbeeld alle verloven ingetrokken. Met tien man kom je een heel eind, maar ‘je nagels zijn er wel aan, aan het eind van de dag’, meldde een verkoopster. Bij Siebel Juweliers in Den Bosch waren ze er met zijn drieën de hele zondagmiddag zoet mee. De wintertijd vergt een aanmerkelijk grotere inspanning dan de zomertijd, zegt horloge-expert Ine. In de praktijk moet je namelijk veel horloges niet één uur terug, maar 23 uur vooruit zetten – en daarna ook weer de datum handmatig aanpassen.

Dat het ene horloge zich makkelijker laat verzetten dan het andere, leren we van Katinka van Grinsven van de Bossche juwelier Van Grinsven. Een populair horloge waarmee bezitters na een middag prutsen aan het begin van de wintertijd vaak naar de juwelier gaan, is de Tissot T Touch, een eigentijds Zwitsers kunstwerkje dat met lichte aanrakingen wordt bediend. Van Grinsven verkoopt ook fraaie horloges met ingebouwde gps, die vanzelf op de wintertijd overgaan. Echter: zijn die niet helemaal goed ingesteld, dan wordt de bezitter op de laatste zondag van oktober ineens wakker in Tokio of Melbourne.

Twee keer per jaar 1.500 klokken

Zoals bij veel juweliers loopt bij Van Grinsven maar een deel van de horloges gelijk. De meeste staan stil ‘tot zich een klant meldt’, net als in de meeste antiekwinkels en speciaalzaken. Een woordvoerder van Nederlands grootste klokkenspeciaalzaak, Broekhuis Klokkenmakerij in Steenbergen, formuleert het zo: ‘Dacht u écht dat wij twee keer per jaar 1.500 klokken gaan verzetten!?’

In winkels waar de tijd stilstaat, staat die vaak wel bewust op een bepaald tijdstip stil. Bij uurwerkmaker en restaurateur Frank van Nuus staan magnifieke wortelnotenhouten klokken uit vooral de 18de eeuw die allemaal het predicaat Gesamtkunstwerk verdienen – op al die klokken is het ófwel tien voor twee ófwel tien over tien. Dat zorgt niet alleen voor een fraaie symmetrie op de wijzerplaat, legt Van Nuus uit: op deze tijdstippen lacht de tijd je toe als het leven zelf, de wijzers zijn omhoog staande mondhoeken. ‘Zou je het omdraaien, dus tien over half vier of tien voor half negen, dan heb je ook symmetrie, maar dan kijkt de klok sip.’

Trieste klokken

Er is maar één ding nog slechter voor de verkoop dan trieste klokken, weet Van Nuus, namelijk klokken die allemaal verschillend staan. ‘In winkels waar dat het geval is, zorgt dat automatisch voor onrust bij klanten.’ Er kan maar één tijd de mooiste zijn. Op ’s werelds fraaiste klokken zou het eigenlijk altijd tien over tien moeten zijn.