Direct naar artikelinhoud
beter/levengriepprik

Hoe goed beschermt de griepprik?

Antwoord op lezersvragen over gezondheid, voeding, leefstijl en psyche. Deze week: hoe goed beschermt de griepprik?

Hoeveel kans heb je om geen griep te krijgen als je de griepprik hebt gehaald?Beeld Daantje Bons

Het griepseizoen staat voor de deur. Veel ouderen en mensen met aandoeningen als astma of hart- en vaatziekten hebben de griepprik al laten zetten. Hoge koorts, koude rillingen, een bonkende hoofdpijn, spierpijn in het hele lijf, een keel als schuurpapier en hoesten: de ‘echte’ griep is veel meer dan een verkoudheid, of een ‘griepje’. Je kunt er, met een beetje pech, zelfs aan doodgaan. Vorig jaar kwamen volgens de CBS Doodsoorzakenstatistiek 489 mensen officieel te overlijden aan influenza. Bij veruit het grootste deel van deze sterfgevallen – 96 procent maar liefst – ging het om mensen boven de 65 jaar. Tijdens de griepepidemie stierven bovendien nog eens 9.444 meer mensen dan in andere periodes, een aanwijzing dat de griep daar ook de hand in had. Het hoogste getal ooit gemeten sinds 2009, toen het RIVM sterfte tijdens het griepseizoen griep is gaan registreren.

Griepdossier

Kun je twee keer griep krijgen in één seizoen? Hebben mannen er meer last van dan vrouwen? En zijn kinderen besmettelijker? Acht vragen én antwoorden over griep.

En dat is precies de reden dat juist oudere of kwetsbare mensen een brief van de huisarts krijgen om zich te laten vaccineren tegen de griep, zegt Marion Koopmans, hoogleraar virologie aan het Erasmus MC in Rotterdam. ‘Het is niet zo dat je met vaccinatie honderd procent beschermd bent tegen de griep’, zegt ze. ‘Doel van de griepvaccinatie is voorkomen dat je complicaties krijgt als gevolg van griep, zoals een ernstige longontsteking. Na een griepvaccinatie wordt de kans op dat soort gevaarlijke complicaties lager.’

Tenminste: als er een goede match is tussen het griepvaccin en de circulerende virusstammen in het griepseizoen. Dat gaat nogal eens mis. In Nederland was er over elf seizoenen gerekend zeven keer een mismatch. In die ‘slechte griepjaren’ was de effectiviteit van het vaccin in plaats van rond de 60 procent gemiddeld nog maar 44 procent.

Er zijn twee typen influenzavirussen die de meeste griep bij mensen veroorzaken A en B. Type A-virussen splitsen zich weer verder uit in subtypen, zoals A(H1N1) en A(H3N2). Influenza-B-virussen worden onderverdeeld in de Yamagata-lijn en de Victoria-lijn. Nederland kent nu een trivalent griepvaccin. Dat betekent dat het vaccin twee A-stammen bevat en één B-stam. Netwerken van wetenschappers over de hele wereld zijn maandenlang bezig om te voorspellen welke varianten in het noordelijk halfrond en het zuidelijk halfrond de kop gaan opsteken, maar dat blijkt lastig. In de griepepidemie van 2015/2016 én die van vorig jaar circuleerde vooral griepvirus B van de Victoria-lijn in de bevolking, maar in het trivalente griepvaccin was in beide seizoenen alleen het griepvirus B van de Yamagata-lijn opgenomen. ‘Het ErasmusMC onderzoekt op dit moment samen met virologen uit de Verenigde Staten of de toekomstige varianten beter te voorspellen zijn’, vertelt Koopmans. Een ingewikkelde zoektocht: doordat het griepvirus slordig is in het kopiëren van zijn erfelijk materiaal, kunnen er gemakkelijk virusvarianten ontstaan die aan de immuniteit ontsnappen en zich verder verspreiden.

Extra complicatie: 60-plussers, voor wie de griepprik is bedoeld, hebben een minder goed werkend afweersysteem, waardoor ook het vaccin minder effect heeft. Daardoor groeit de kritiek op het jaarlijkse vaccinatieritueel. Ook wetenschappers vragen zich af of de kosten van de griepprik – jaarlijks 34 miljoen euro – wel opwegen tegen de baten. Zo schreef huisarts en columnist Joost Zaat al eens in de Volkskrant dat huisartsen de griepprik niet uit bezorgdheid over hun patiënten adviseren: ‘Het tegendeel is waar: wíj verdienen die middag bakken geld.’ Marc Bonten, hoogleraar moleculaire epidemiologie van infectieziekten aan UMC Utrecht, pleit voor een groot Nederlands onderzoek naar de effectiviteit van de griepprik bij 60-plussers en risicogroepen: ‘Ik hoop dat de minister nu denkt: laten we deze discussie nu eens en voor altijd beslechten.’

Volgend jaar, zo heeft staatssecretaris Blokhuis al aangekondigd, krijgt Nederland in elk geval een quadrivalent vaccin. Dat betekent dat er nog een extra virusstam B aan het vaccin wordt toegevoegd. Marc Bonten is er blij mee, maar waarschuwt voor al te veel enthousiasme: ‘Een vierde stam vergroot de pakkans, maar het is nog steeds niet uitgesloten dat het virus ook dááraan ontsnapt.’ Kortom: voorspellen of je het komende seizoen griep gaat krijgen is koffiedik kijken, ook omdat elk onderzoek en elke epidemie andere effectiviteitscijfers van het vaccin laat zien. Handen wassen helpt ook, maar – sorry – ook hier geldt: geen garanties.