Halbe Zijlstra behoorde niet tot het grijze peloton van prefab-politici die zich jarenlang kunnen beperken tot ingestudeerde quotes. De VVD'er uit Oosterwolde maakte meteen bij zijn entree in de Tweede Kamer indruk als iemand die niet bang was, die vrijuit leek te spreken.

Zijlstra, die sociologie en marketing studeerde, gold als 'een fruitige VVD'er', zoals de Volkskrant in zijn beginjaren schreef. Hij was raadslid in Utrecht geweest, maar vooral toch een succesvol ondernemer. Via zijn eigen bv'tje werd hij ingehuurd door Shell om afschriften van creditcards binnen die multinational te regelen.

'Heerlijk helder Halbe'

De VVD'er reisde naar eigen zeggen de hele wereld rond voor zijn baan. Het was amper te combineren met zijn functie als raadslid. Rond 2005 zette hij de VVD voor het blok, zo schreef hij zelf op zijn weblog: de partij moest hem een mooie plek op de verkiezingslijst voor de Tweede Kamer aanbieden, anders zou hij voor een carrière in de zakenwereld kiezen. Het werkte. Zijlstra kwam op plek 19 terecht. Genoeg om in de Kamer te komen.

Daarna ging het snel. Toen hij de zieke Henk Kamp mocht vervangen op de portefeuille asiel en immigratie greep de nieuwkomer zijn kans met onversneden rechtse praat. In 2008 turfde het blad Intermediair dat de jonge VVD'er het vaakst van alle Kamerleden de krantenkolommen had gehaald. Het was voor iedereen op het Binnenhof duidelijk: deze zoon van een politierechercheur uit Oosterwolde gaat ver komen. 'Heerlijk helder Halbe', zeiden zijn VVD-collega's met een mengeling van afgunst en bewondering.

Niemand was verrast dat Zijlstra al in 2010 zijn promotie kreeg: hij werd benoemd tot staatssecretaris van Onderwijs en Cultuur in het kabinet-Rutte I. Niet zonder genoegen zette Zijlstra het mes in de cultuursubsidies. Er kwam een heuse 'Mars der Beschaving' tegen zijn saneringsdrift, maar Zijlstra - een zelfverklaard liefhebber van Heavy Metal - gaf geen krimp, ook al werd hij door de schrijver Gerrit Komrij weggezet als 'Halve Zoolstra'.

Kroonprins

Op het ministerie maakte de VVD'er wel indruk. 'Halbe weet tenminste wat hij wil', zei een topambtenaar bewonderend. Zeker op het gebied van Onderwijs beschikte de VVD over veel dossierkennis. Als Kamerlid had hij deel uitgemaakt van de zogenoemde Dijsselbloem-commissie die onderzoek deed naar Onderwijsvernieuwing.

Na de val van Rutte I kwam de carrière van Zijlstra opnieuw in een stroomversnelling. Rutte wees hem aan als nieuwe fractievoorzitter en daarmee nummer 2 in de pikorde van de machtigste partij van Nederland. Zijlstra werd door de media meteen gebombardeerd tot kroonprins van de premier. Zelf maakte hij geen geheim van zijn ambities: 'Ik zeg geen nee als ik gevraagd word.'

Alle ballen in de lucht

Het fractievoorzitterschap trok ook een zware wissel op Zijlstra. Hij moest vele rollen tegelijk spelen. Zijlstra was de bedrijfsleider die samen met Diederik Samsom de coalitie in het gelid hield en vaak tot diep in de nacht moest onderhandelen om crises te bezweren. In de Kamer had hij de taak om zijn partij te verdedigen als een VVD-minister in opspraak kwam en daarnaast moest hij ook nog een offensief rechts verhaal vertellen om het profiel van zijn partij overeind te houden.

Zijlstra slaagde er niet in om alle ballen in de lucht te houden. Binnen zijn fractie was er gemor over 'de kadaverdiscipline' en tijdens de stemming over de steun voor Griekenland dreigde een muiterij tegen de koers van Rutte. In interviews vloog de VVD-fractievoorzitter geregeld uit de bocht. Hij beweerde dat asielzoekers hiernaartoe komen voor borstvergrotingen. Later beschuldigde Zijlstra RTL ervan 'het sinterklaasfeest te vermoorden'.

Roemloze aftocht

De VVD-fractievoorzitter leek soms uitgeput door zijn enorme takenpakket. Zeker tijdens de formatie werd zijn uithoudingsvermogen op de proef gesteld. Doordat Rutte vaak afwezig was wegens zijn taken als premier moest de VVD-fractievoorzitter in zijn eentje de onderhandelingen voeren. Door privéomstandigheden reisde hij daarnaast ook nog geregeld diep in de nacht naar Friesland.

Zijlstra toonde zich een betrouwbare onderhandelingspartner en dwong overduidelijk het respect af van de andere coalitiepartijen. Dat hij minister zou worden, stond vast, maar D66 slaagde erin om het door Zijlstra begeerde ministerie van Sociale Zaken binnen te halen. Premier Mark Rutte koos ervoor om zijn partijgenoot naar Buitenlandse Zaken te sturen.

Zijlstra begon voortvarend en kreeg daarvoor ook lof, zelfs van de oppositie. Toch was toen het einde al in zicht. Eerder hadden VVD-bronnen het verhaal gerecycled dat Zijlstra samen met Shell-topman Jeroen van der Veer in de datsja van Poetin was geweest. Het moest de geloofwaardigheid van Zijlstra als geschikte minister van Buitenlandse Zaken vergroten. Toen het verhaal een leugen bleek, gebeurde precies het tegenovergestelde: een roemloze aftocht.

In aanloop naar het debat over de kwestie-Zijlstra werd twijfel gezaaid over de verslaggeving van de Volkskrant. Daarom zet hoofdredacteur Philippe Remarque nog eens de feiten op een rij.

Halbe Zijlstra heeft jarenlang gelogen over een ontmoeting met Vladimir Poetin. In tegenstelling tot zijn eerdere beweringen was de minister van Buitenlandse Zaken in 2006 niet aanwezig op een bijeenkomst met de Russische president in diens buitenhuis.

In een gesprek met de Volkskrant zegt Zijlstra het verhaal te hebben 'geleend' om zijn bron te beschermen. Dat noemt hij onverstandig, maar volgens Zijlstra klopt de informatie. 'De inhoud is gewoon waar.'

De bron van Zijlstra, Shell-topman Jeroen van der Veer, zegt in een toelichting dat de minister de uitspraken over Groot-Rusland verkeerd heeft geïnterpreteerd. 'Hoe ik de specifieke landen destijds aan Zijlstra heb verteld, herinner ik mij niet. Maar de term 'nice to have' is niet een zegswijze van mij.'