Politiek links heeft DENK over zich afgeroepen
Linkse partijen hebben racisme te lang afgedaan als een niet-politieke, persoonlijke kwestie.
Eén zwarte vrouw, eentje maar. Ze bleek voldoende om Nederland te ontregelen. Sylvana Simons is als de eerste vorst in de winter waardoor het treinverkeer stremt en Nederland volledig panikeert. Zwarte mensen mogen witte mensen best entertainen in De Wereld Draait Door. Maar ze moeten zich in datzelfde televisieprogramma niet uitspreken over politieke kwesties. Dan vraag je natuurlijk om seksisme en racisme. Het ging immers net zo lekker.
'Waarom wil je me vermoorden?' vraagt Batman aan The Joker, in de film The Dark Knight van Christopher Nolan. De laatste lacht hardop en roept: 'Ik wil je niet vermoorden! Wat zou ik zonder je moeten. Teruggaan naar het stelen van drugsdealers? Nee. Nee! Jij...maakt mij volledig.'
De scène toont dat het zelfbeeld en beelden van de ander in relatie tot elkaar staan. Batman is goed, omdat The Joker dat niet is - ze hebben elkaar nodig. De ander dient normaliter om het slechte te symboliseren, om de 'wij' af te zonderen van 'zij'. De werkelijkheid is diffuser.
Valkuil
De ander, nu tijdelijk in de gedaante van Sylvana Simons, morrelt aan het positieve zelfbeeld van een tolerant en progressief Nederland. Dan blijken 'wij' plots regressief, hysterisch-collectivistisch, seksistisch en racistisch. Het is verleidelijk om het vizier te richten op de uitzwaaidag van Sylvana Simons op 6 december; Zwarte Piet heeft verder, natuurlijk, niets van doen met racisme.
De valkuil is om racisme te reduceren tot een probleem van laagopgeleide, witte Nederlanders. Maar racisme - een systeem dat mensen begunstigt en benadeelt - is structureel en gaat dwars door lijnen van klasse, opleiding en sekse.
We zouden het eerder moeten hebben over hoogopgeleide, witte liberalen die teleurgesteld zijn over de multiculturele samenleving die haar belofte niet heeft ingelost. We moeten spreken over journalisten die eenzijdig de schuld van sociale problematiek bij migranten en hun nakomelingen deponeren. We moeten praten over Giel Beelen die zijn armen over elkaar vouwde, zijn lippen tuitte, zijn hoofd afwendde en jammerde dat Sylvana Simons zich in een hokje stopte, terwijl het 'net zo lekker ging'. De wereld is in de war, Giel. Over privileges gesproken.
Racisme is structureel en gaat dwars door lijnen van klasse, opleiding en sekse
Neoliberaal perspectief op antiracisme
We moeten praten over politici die nu hooghartig afstand nemen van het virulente racisme op social media, maar onderdeel zijn van het probleem. Partijen die zichzelf voordoen als links, de PvdA, hebben een aanzienlijke bijdrage geleverd aan wat de PVV in de Tweede Kamer een 'Marokkanenprobleem' noemde. Partijen die zichzelf voordoen als links hadden het over een etnisch monopolie van Marokkaanse Nederlanders, over het vernederen van 'Marokkanen die niet willen deugen', voor de ogen van hun 'eigen mensen'.
Die partijen huldigen al jaren een neoliberaal perspectief op antiracisme, het antwoord moet uit de samenleving komen, zeggen ze, de burger is verantwoordelijk voor het eigen leven. Daarmee heeft de politiek antiracisme uitbesteed aan mensen met minder macht en leunt zij achterover.
De bezorgde burger is niet alleen de laagopgeleide, witte Nederlander in de onderklasse, maar ook de Nederlander met een migratie-, slavernij- of vluchtelingenverleden. Ook progressieve politieke partijen hebben jarenlang een neoliberaal mensbeeld centraal gesteld in hun partijprogramma's. Wie hard zou werken, die zou er wel komen. Je moest vooral in jezelf geloven, in het vrije individu.
Tekst gaat door onder de afbeelding.
De onderklasse - zij die geracialiseerd worden als 'tokkies' als ook migranten - is vooral de dupe geworden van de ontmanteling van de welvaartsstaat, van het uithollen van sociale voorzieningen. Hoewel ze zich in elkaars sociaaleconomische misère zouden moeten vinden, staan deze groepen tegenover elkaar.
Waarom is DENK nodig, waarom zou je jezelf in een 'hokje' stoppen, vragen velen zich vertwijfeld af, met de handen in het haar. En niet alleen witte Nederlanders overigens. Waarom is er behoefte aan de Partij voor de Dieren of de 50-Plus partij? De reden is dat politiek links niet in staat is gebleken om een krachtig ecologisch, diervriendelijk, intergenerationeel, multi-etnisch en multireligieus alternatief te bieden voor de toekomst.
De PvdA is als de jonge backpacker die 'op zoek is naar zichzelf' en tijdens die zoektocht met alle winden meewaait. De SP is oorverdovend stil over racisme in Nederland en kijkt al jaren weg. GroenLinks leest vooral in boeken over racisme. Hopelijk slaagt DENK erin om de bestaande politieke partijen tot een ondubbelzinnige positionering op antiracisme te dwingen.
Wij-zij tegenstelling
Is DENK daarmee het antiracistische, politieke antwoord op het diepgewortelde racisme? Ik heb mijn twijfels. Daarvoor is het nodig dat DENK de wij-zij tegenstelling ontmantelt en een alternatief weet te bieden voor de etnische bril die zijzelf evenzeer bestendigt. En dat DENK, hoewel in de constante bevraging op deze thema's zonder meer een ongelijkheid schuilt, zich expliciet moet positioneren op historisch gevoelige 'Turkse onderwerpen'. Dat vraagt niet alleen moed, maar ook kritische distantie. Maar de partij moet de tijd worden gegund om te groeien.
Eén zwarte vrouw heeft een eigen mening en wil niet alleen over muziek praten. Eentje maar. Ze is voldoende om Nederland te ontregelen. Dat stemt hoopvol.
Sinan Cankaya is cultureel antropoloog en als postdoc onderzoeker verbonden aan de VU.
De PvdA is als de jonge backpacker die 'op zoek is naar zichzelf'