‘AKK’ wil Angela Merkel opvolgen, maar in Thüringen verliest ze de concurrentiestrijd op rechts

Halverwege de avond richt Friedrich Merz (63) zich direct tot de Duitse moslims. Niet dat er veel moslims zijn onder de zeshonderd CDU-leden in de zaal in Seebach, deelstaat Thüringen. Waarschijnlijk geen enkele. ‘Tegen moslims zeg ik het volgende: de islam geeft mensen niet het bijzondere recht hun kinderen te isoleren en op te zetten tegen onze maatschappij.’ Applaus dreunt. Een man met een buik als een klankkast zet zijn handen om zijn mond: ‘Goed zo Friedrich!’

Als de zaal tot rust is gekomen, komt Annegret Kramp-Karrenbauer (56) aan het woord. ‘Natuurlijk ben ik tegen radicale moskeeën in achterkamertjes’, zegt ze. ‘Maar als christen vind ik het belangrijk dat ook moslims hun godsdienst in vrijheid kunnen belijden.’ Er volgt een stilte, die af en toe wordt doorbroken door het geklap van, wat zal het zijn, drie mensen. Misschien vier.

Buiten valt de eerste sneeuw van het jaar, een laagje suikerwerk op het toch al mierzoete panorama van vakwerkhuizen langs de provinciale weg, en op de daken van de honderden auto’s waarmee de CDU-leden de weg hebben afgelegd naar deze zogenaamde ‘regioconferentie’. Zo heet de voorstelronde van de kandidaten voor het CDU-leiderschap officieel.

Schaakbord

Voor de derde keer in een week staan de potentiële opvolgers van Angela Merkel als leider van de Duitse christendemocraten naast elkaar op een podium. Op het partijcongres van 7 en 8 december zullen afgevaardigden uit de 1.001 partijdistricten de nieuwe CDU-leider kiezen. Nadat ze hebben geloot over de volgorde, stellen Kramp-Karrenbauer, Merz en de derde kandidaat Jens Spahn (40) zich voor aan de leden uit de regio.

De strijd gaat volgens peilingen vooral tussen Merz en ‘AKK’, zoals de lange naam van Annegret Kramp-Karrenbauer vaak wordt afgekort. Aan de ene kant de vrouw die, naar verluidt op wens van Merkel, het premierschap van de deelstaat Saarland verruilde voor een functie als secretaris-generaal van de CDU. Aan de andere kant staat de man die onder Helmut Kohl gold als politiek supertalent, maar in 2001 door Merkel ijskoud van het schaakbord werd geveegd.

Op het podium lantaarnpaalt Merz boven AKK uit. Maar zij, zo wordt er gezegd, kan bogen op een beter netwerk binnen de partij. Voor haar is dit bij voorbaat geen gemakkelijke avond, de eerste voorstelronde in Oost-Duitsland.

‘Bij ons in het oosten wil niemand voortzetting van de Merkelpolitiek’, vertelt Angela Kanner (46) van tevoren. In haar decolleté bungelt een zware vergulde bokshandschoen. Haar hobby. Van beroep is Kanner schoonheidsspecialiste. Als ze gedelegeerde was, zou ze nooit op AKK stemmen, omdat die haar te veel op Merkel lijkt. Haar kennis Eija Tirkkonen (59) schudt lachend haar hoofd. De in Finland geboren architect, jaren geleden neergestreken in het nabijgelegen Friedrichroda, denkt juist dat ‘AKK’ de enige is die in deze gepolariseerde tijden ‘ook de humanitaire waarden kan hooghouden waar de CDU voor staat.’

Zelden emotioneel

Kramp-Karrenbauer is een no-nonsensemens. Haar spraakgebruik opvallend ontheatraal, haar toon meestal opgewekt en zelden emotioneel. Ze presenteert zich als een leider die een partij uit het dal kan trekken – in het Saarland heeft ze in 2017 overtuigend een verloren gewaande verkiezingsrace gewonnen van de SPD. Op haar verbondenheid met Merkel gaat ze slecht summier in: ‘Je staat altijd op de schouders van je voorgangers.’

Wel laat ze duidelijk merken dat ze conservatiever is dan Merkel, als het aankomt op normen en waarden. ‘Voor mij kent het begrip familie grenzen’, zegt ze. ‘Huishoudens waar de enige vorm van verbintenis een gedeelde koelkast is, zijn voor mij geen families.’ Ook stelt ze de ‘C’ van de CDU uitgebreid aan de orde, de C van christelijk. De zaal klapt vriendelijk.

Het enige echt daverende applaus krijgt AKK als ze over de Saarlandse vluchtelingenpolitiek spreekt. Mannelijke vluchtelingen wilden in een asielzoekerscentrum geen eten aannemen van een vrouw. ‘Dan kun je lang discussiëren over culturele gevoeligheden. Maar wij hebben toen gewoon gezegd: of je houd je aan onze regels, of je krijgt geen eten.’

Toch trekken de mannen bij het thema migratie aan het langste eind. Mede met dank aan Spahn is ook in Duitsland de discussie over het VN-vluchtelingenpact hoog opgelaaid. Hij wil het pact op het CDU-congres ter discussie te stellen, zonder overigens te zeggen wat hij er zelf van vindt. De Duitse media zien de actie vooral als wanhoopsoffensief, bedoeld om in de peilingen weer aansluiting te vinden bij de andere twee kandidaten.

Kramp-Karrenbauer verdedigt in Seebach het pact stellig. ‘Voor de CDU heeft het meer voordelen dan nadelen. Het is het waard om voor te strijden.’ Waarna Spahn luchtig opmerkt dat ‘het goed voelt, dat dingen binnen de partij weer zo open besproken kunnen worden’.

Maar Merz wint woensdag deze etappe van de concurrentiestrijd op rechts met een rustig geplaatste opmerking. Hij pleit voor een herziening van de grondwet om de hoeveelheid asielaanvragen terug te dringen. Duitsland is een van de weinige landen die naast de internationale afspraken over het verlenen van asiel aan politiek vluchtelingen in de grondwet ook een individueel recht op asiel hebben vastgelegd. Uitgeprocedeerde asielzoekers gebruiken die paragraaf om in beroep te gaan tegen een afwijzing van de immigratiedienst. Soms met succes. Merz vraagt zich daarom in Seebach af of die paragraaf niet ‘achterhaald’ is.

Taboe

De Duitse media, van de links-liberale Die Zeit tot de behoudender kranten Frankfurter Allgemeine en Handelsblatt, duiden Merz’ voorstel in de loop van de avond als het ‘doorbreken van een taboe’. Maar veel CDU’ers in Seebach zijn na afloop laaiend enthousiast.

‘Van de drie is Merz degene die ik het best in staat acht de kloof in de samenleving te dichten’, zegt de 35-jarige Guntram Wothly uit Jena. Schoonheidsspecialiste Kanner vindt Merz ‘in het algemeen’ de man van de avond. ‘AKK deed het niet slecht, maar bij het vluchtelingenvraagstuk draaide ze er een beetje omheen.’