Culturele Hoofdstad Leeuwarden verwierf afgelopen jaar bekendheid door kunst – en door demonstraties
Aanvankelijk overheerste argwaan. Maar de kritiek verstomde in 2018, het jaar dat Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa was. ‘De grootste tegenvaller was misschien wel dat het zo moeilijk werd om kaartjes te bemachtigen.’
2018, het jaar dat Leeuwarden Culturele Hoofdstad van Europa was, vloog in Friesland voorbij. Afgelopen weekend werd het predicaat alweer overgedragen aan het Italiaanse stadje Matera en het Bulgaarse Plovdiv. Superlatieven schoten te kort. ‘Friezen en Leeuwarders hebben elkaar dit jaar gevonden en lieten samen trots hun cultuur aan miljoenen mensen uit Nederland en Europa zien’, zei burgemeester Ferd Crone.
Vooraf overheerste nog scepsis. ‘Mienskip’, gemeenschap, was het toverwoord waarmee Leeuwarden samen met de provincie Friesland in 2013 de eretitel in de wacht sleepte. Maar, morde het volk, wat hadden zij met elf door internationale kunstenaars ontworpen fonteinen van doen? Vanwege financiële tekorten werden bovendien noodgedwongen programmaonderdelen geschrapt. De opening, live op landelijke televisie, ademde folklore. Terwijl Friesland in 2018 juist wilde aantonen veel meer te bieden te hebben dan fierljeppen en de Elfstedentocht.
Ook in de kolommen en commentaren van de Leeuwarder Courant weerklonk aanvankelijk de kritiek. Kirsten van Santen, cultuurredacteur van de krant, zag de in Friesland stemming omslaan. Een keerpunt was de theatervoorstelling Marijke Muoi, de aftrap van Under de Toer (‘Onder de toren’), een programma van 32 voorstellingen in lokale kerken door heel Friesland. Lovende recensies in landelijke kranten volgden. ‘Het gevoel ontstond: we worden gezien’, zegt Van Santen. ‘Een klein, lokaal verhaal krijgt universele zeggingskracht als het goed verteld wordt.’
De grootste tegenvaller, zegt Van Santen, was misschien wel dat het zo moeilijk werd om kaartjes te bemachtigen. Bijvoorbeeld voor de Escher-tentoonstelling in het Fries Museum (250 duizend bezoekers). ‘De aanvankelijke scepsis verstomde. Het was een ontzettend feestelijk en levendig jaar in Friesland. Ik ken mensen die niet op vakantie zijn gegaan, zoveel viel er te beleven.’
Directeur Tjeerd van Bekkum zag de knop al omgaan bij de presentatie van het programma, oktober vorig jaar. ‘Er werden me nog drie crises voorspeld in de kaartverkoop, maar die zijn nooit gekomen. Het was een jaar lang Elfstedentochtgevoel.’
Elf fonteinen werden er tien
Een van de meest toonaangevende én een van de meest omstreden projecten van Leeuwarden-Friesland 2018 was het: 11Fountains, een fontein voor elk van de Friese elf steden. Kunstenaars werden er voor ingevlogen vanuit China tot Argentinië. Alleen de ijsfontein in Dokkum komt pas in februari 2019 gereed. ‘Dan hebben we nog iets om naar uit te kijken', zegt LF2018-directeur Tjeerd van Bekkum.
De balans kan pas februari volgend jaar definitief worden opgemaakt, als alle bezoekersaantallen en inkomsten opgeteld zijn, ook van de kleinere lokale projecten. Maar de organisatie schermt nu al met 4 miljoen bezoeken. Financieel wordt quitte gespeeld en de Friese economie kreeg een impuls van tientallen miljoenen. ‘We gaan al onze doelen halen’, zegt Van Bekkum.
Als ultiem hoogtepunt noemt hij de Reuzen van het Franse gezelschap Royal de Luxe, die in augustus door Leeuwarden wandelden. ‘Een magisch moment.’ Vanwege de enorme toeloop (400 duizend bezoekers) was de stad die dag amper te bereiken per trein.
Ingekocht succes, vindt Van Santen, die liever de kleine gemeenschapsprojecten roemt. ‘Maar juist voor een volksfeest heb je ook blockbusters nodig’, zegt Van Bekkum. Als voorbeeld noemt hij ook de showvoorstelling De Stormruiter, met Friese paarden in de hoofdrol (100 duizend bezoekers).
Teleurstellingen waren er ook. Zo kwam er in 2018 nog weinig terecht van Sense of Place, een van de beoogde uithangborden. Het landschapskunstproject van Oerol-oprichter Joop Mulder werd ernstig vertraagd door gedoe met vergunningen.
En het schuurde. Terwijl de Culturele Hoofdstad een lofzang afstak op de ‘iepen mienskip’, de open gemeenschap, stonden dit najaar in Leeuwarden de 34 ‘blokkeerfriezen’ terecht die vorig jaar anti-Zwarte Piet-demonstranten tegenhielden op de snelweg . Gewapend met Friese vlaggen wilden ze ‘die onruststokers uit de Randstad’ buiten de deur houden.
De Culturele Hoofdstad-organisatie wilde neutraal blijven, zegt Van Bekkum. Toch kwam er een tegenmanifestatie op initiatief van LF2018-bestuurder Oeds Westerhof, ‘op persoonlijke titel’. Van Bekkum: ‘Hij wilde laten zien: die Friese vlag is niet alleen van jullie.’
2018 moet geen eenjaarsvlieg worden. Daarom werkt de organisatie al volop aan de door haar beloofde ‘legacy’, een blijvende culturele nalatenschap. Het Culturele Hoofdstad-jaar als begin van een nieuw cultureel tijdperk in Friesland.
Het wordt spannend of dat gaat lukken, zegt Kirsten van Santen. Want daarvoor is een artistieke infrastructuur nodig. ‘En dat kost geld.’ Ze hoopt dat inspiratie wordt geput uit het succes van Under de Toer. De lokale projecten kregen een klein startbudget en, vooral, professionele begeleiding. ‘Alleen zo breng je een beweging op gang.’
Dit schreef de Volkskrant over Leeuwarden-Friesland als Culturele Hoofdstad in 2018:
‘Mienskip’, wat is dat? Sjoerd Litjens’ verhalen over de inwoners van Feanwâldsterwâl maken alles duidelijk.
Alles werd uit de kast getrokken om toeristen te laten inzien dat Nederland groter is dan de Randstad. Bijvoorbeeld met een Mata Hari-tentoonstelling in het Fries Museum.
Opletten bij aanleg geometrische Escher-kunstwerken: ‘Graanvelden zijn niet vergevingsgezind’
Lost in the Greenhouse is veel meer dan een eenvoudige lovestory tussen een Pool en een Friezin.