Direct naar artikelinhoud
ReportageCongres sociaaldemocraten in Lissabon

Timmermans wordt met luid gejuich ontvangen door de Europese sociaaldemocraten, maar hem wacht een lastige taak

Bij zijn eerste optreden als Spitzenkandidat, lijsttrekker van de sociaaldemocraten, klappen de partijleden de handen rood voor Frans Timmermans. Maar het zal zelfs voor Timmermans lastig worden om het doorgeslagen pessimisme uit de partij te kloppen. 

Timmermans tijdens zijn speech in Lissabon.Beeld AFP

Zaterdag is er eindelijk die vonk, de vonk van optimisme, van hoop dat verkiezingen ook gewonnen kunnen worden, dat politiek vrolijk kan zijn, zelfs voor Europese sociaaldemocraten. Het is de PvdA’er Frans Timmermans die het vuur aanwakkert met een uit volle borst meegezongen Bella Ciao, een oud Italiaans polka-partizanenlied. Geen seconde te vroeg, een dag eerder verzuchtte een jonge sociaaldemocrate de congreszaal overziend: ‘Het is alsof ik de dood aankijk.’

Lissabon moet de stad worden van waaruit de wederopstanding van de sociaaldemocratie zich over Europa verspreidt. Timmermans, tweede man in de Europese Commissie, wordt er zaterdagmiddag onder groot enthousiasme en applaus benoemd tot Spitzenkandidat van de Europese sociaaldemocraten. Er was geen andere gegadigde. Mochten de sociaaldemocraten de Europese verkiezingen in mei 2019 winnen – niet erg waarschijnlijk volgens de peilingen – dan staat de PvdA’er in pole position om de voorzitter te worden van de nieuwe Europese Commissie. ‘Een enorme uitdaging’, erkent Timmermans. ‘Maar hoe zou het verkeerd kunnen gaan?’

‘Stick together’

Aan zijn inzet zal het niet liggen. Voor de gelegenheid heeft hij een band uit eigen land meegenomen. Waar zijn voornaamste tegenstander, de Duitse christendemocraat Manfred Weber, zijn topkandidatuur met Queens One Vision begeleidde, heeft Timmermans de Nederlandse popmuzikant Jett Rebel uitgenodigd. Stick Together speelt de band, een toepasselijke boodschap voor de EU, de lidstaten en de sociaaldemocratie.

Timmermans vertelt de volle zaal over zijn opa, een mijnwerker, die na veertig jaar ondergronds bikkelen ‘longen van steen maar nog steeds een groot hart had’, en wiens heilige streven een beter leven voor zijn kinderen en kleinkinderen was.

Hij verhaalt over een fietstochtje van Heerlen naar Aken met zijn dochtertje, die hem vroeg: papa, wat zijn eigenlijk grenzen? ‘Wat een prachtcadeau voor een meisje van 8 jaar, opgegroeid in de grensregio. Met dank aan de EU.’

Timmermans met de burgemeester van Lissabon, Fernando Medina.Beeld EPA

Maar Timmermans wil niet blijven hangen in nostalgie. Dat is volgens hem als wijn: een, twee glazen geven je energie, na een hele fles ben je de weg kwijt. Het zijn volgens hem de nationalisten die de hele fles leegdrinken: ze dwepen met het verleden maar hebben geen enkel plan voor de toekomst.

De socialisten en sociaaldemocraten klappen hun handen rood. Helemaal als Timmermans een plechtige belofte doet aan de Spaanse premier Pedro Sanchez, de laatste socialistische hoop in de EU. ‘Als ik voorzitter van de Europese Commissie ben, komt er een nieuw sociaal pact met de burger.’ Een pact over een duurzame economie, met sterke werknemersrechten, belastingen voor alle bedrijven, zonder loonkloof tussen mannen en vrouwen.

Niet op de man spelen

De aanval op de Duitse christendemocraat Weber – volgens PvdA-leider Lodewijk Asscher een ‘geweldige tegenstander, hij straalt alles uit waar wij tegen zijn’ – blijft vooralsnog achterwege. Timmermans: ‘Die tijd komt nog, als het spel harder wordt. Maar ik speel altijd op de bal, nooit op de man. Al kan het gebeuren dat soms de man met de bal meegaat.’

Een dag eerder was het nog dofheid en doem tijdens het partijcongres in een morsig faculteitsgebouw van de universiteit van Lissabon. Er is rouw over het slinkende aantal socialistische premiers, boosheid over de opkomende nationalisten en afgunst naar de ‘arrogante en zelfgenoegzame’ christendemocraten. Triest wordt geconstateerd dat toen de sociaaldemocratie nog wel de Europese vergadertafels domineerde – de tijd van Wim Kok, Gerhard Schröder, Tony Blair, Francois Hollande – deze leiders grote steken hebben laten vallen. ‘Ze kozen voor de liberale markteconomie en plaveiden daarmee de weg voor de huidige diepe crisis’, zegt partijvoorzitter Sergei Stanisjev.

Timmermans met de gastheer van het congres, de Portugese premier Antonio Costa.Beeld EPA

Het is Stanisjev die op pijnlijke wijze de diepte van de malaise in de sociaaldemocratie blootlegt als zijn als peptalk bedoelde kreet ‘Zijn jullie dood?’ niet meer dan een zacht gemurmeld ‘nee’ als antwoord krijgt. Een jonge partijactiviste verlaat vol ongeloof de zaal.

Minstens zo tekenend voor de richtingloosheid is de staande ovatie voor de Britse Labour-leider Jeremy Corbyn. De man die medeverantwoordelijk is voor de Brexit wordt door de Europese sociaaldemocraten, die de EU-hymne Ode an die Freude en de ever closer union nog altijd koesteren, aan de borst gedrukt. Timmermans vraagt hem een dag later wel: Jeremy, wat is jouw plan?

Doorgeslagen pessimisme

Volgens de kersverse Spitzenkandidat staat de uitslag van de Europese verkiezingen geenszins vast. Dat anderen in zijn partij betwijfelen of de socialisten hun tweede positie in het Europese parlement behouden, ziet hij als doorgeslagen pessimisme. Volgens Timmermans staat dit keer ‘de ziel van Europa’ op het spel en beseffen de kiezers dat, vooral de jongeren. ‘Mensen ontwaken en zien dat het nu gaat om de rechtsstaat, onze waarden over vrijheid en gelijkheid. Take back control, inderdaad, maar door Europa.’

Wat niet verandert op het socialistische partijcongres zijn de lange speeches. De Portugese premier en gastheer António Costa etaleert zich als een hedendaagse Fidel Castro met een uitputtende beschouwing over zijn beleid, inclusief geprojecteerde grafieken over de dalende werkloosheid en oplopende export. Het is opvallend hoe geduldig Timmermans en de rest van de zaal het aanhoren. Als het partijkader een fractie van deze trouw aan de kiezers overbrengt, is bij Europese verkiezingen inderdaad alles nog mogelijk.